زنان عالم
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: زنان عالم.
پرسش: در صورت امکان اسامی عده‌ای از بانوان عالم و دانشمند قرون گذشته تا به امروز را بیان کنید؟
پاسخ: اسامی برخی از بانوان عالم، فقیه، محدث، فیلسوف و... از قرون گذشته تاکنون که در منابع تاریخی آمده، از این قرار است: ۱. حضرت فاطمه معصومه سلام‌الله‌علیها، دختر
امام موسی کاظم و خواهر
امام رضا علیه‌السلام ؛ ۲. خانم ام‌کلثوم روغنی قزوینی، مجتهد، محدث؛ ۳. خدیجه برغانی قزوینی، فقیه، محدث، متکلم، آشنا به علم کلام، حافظ و مفسر
قرآن؛ ۴. نرگس برغانی قزوینی، محدث،
عالم،
فقیه، آگاه به
علم کلام، نحو، صرف، منطق، علوم عربی؛ ۵. دختر علی بن حسین فواز عاملی، بانویی دانشمند
شاعر و عالم در نحو، صرف، معانی، بیان و ... .
از آن‌جا که در
تاریخ اسلام
زنان نیز چون مردان، به توصیه و سفارش معصومان ـ علیهم‌السلام ـ در آموختن معارف دینی همت گماشتند؛ لذا تاریخ زنان عالم و دانشمند
مسلمان، قدمت هزار و اندی ساله دارد که مورخان گوشه‌هایی از آثار و خدمات ارزشمند علمی آنان را ثبت نموده‌اند. در این فرصت به تناسب پرسش، به‌صورت خیلی خلاصه و فشرده اسامی برخی بانوانی را که از قرون گذشته تا به امروز، به مراتب علمی و مقامات معنوی دست یافته‌اند، بیان خواهیم کرد.
حضرت فاطمه معصومه سلام‌الله‌علیها، دختر امام موسی کاظم و خواهر امام رضا ـ علیه‌السلام ـ از پرهیزکارترین زنان
شیعه و از
زنان عالم و روای
حدیث بود. ایشان در سال ۲۰۱ ه. ق یک سال پس از ورود امام رضا ـ علیه‌السلام ـ به مرو، برای دیدار برادر به قصد مرو بیرون آمد، اما در بین راه و در شهر ساوه بیمار شد. به
قم آمد و در خانه موسی بن جعفر خزرج بن سعد اشعری فرود آمدند. حضرت معصومه پس از هفده روز اقامت در خانه موسی بن خزرج و در حال بیماری درگذشت. پیکرشان را
غسل داده و
کفن کردند و موسی بن خزرج بر ایشان نماز خواند و در باغ «بابلان» دفن کردند. امروز در ایران بعد از زیارتگاه امام رضا ـ علیه‌السلام ـ در مشهد، قبر
حضرت معصومه دومین زیارتگاه بزرگ در شهر قم می‌باشد.
خیزران مادر
امام جواد علیه‌السلام، نام های دیگرش مریسیه، ریحانه و دره است. خیزران از برترین، فاضل‌ترین و پرهیزکارترین زنان عصر خویش به شمار می رفت، و این شرافت و مقام را یافت که همسر امام رضا و مادر امام جواد ـ علیه‌السلام ـ باشد. این موقعیت نشانگر منزلت و
ارزش او در درگاه الهی است.
حکیمه، دختر امام جواد علیه‌السلام، همسر ابوالحسن محدث از احفاد
امام سجاد علیه‌السلام است. این بانوی عالم و گرامی در
خانواده عصمت و طهارت پرورش یافت و هنگام ولادت، حضرت
قائم عجل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف حضور داشت. حکیمه بارها آن حضرت ـ عجل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف ـ را در زمان حیات پدر بزرگوارش ملاقات کرد و از سفیران و رابطان
امامت، پس از رحلت امام عسکری ـ علیه‌السلام ـ بود. درباره
ازدواج امام عسکری با نرجس و ولادت امام مهدی ـ عجل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف ـ
روایات زیادی از بانو حکیمه نقل شده است.
سمانه مادر
امام هادی علیه‌السلام، از برترین و بهترین زنان زمان خویش بود و کسی از زنان در
زهد،
تقوا، فهم و
معرفت به پای او نمی‌رسید. بیشتر روزها روزه بود و این شرف و فضیلت را یافت که همسر امام جواد و مادر امام هادی ـ علیه‌السلام ـ گردد. امام هادی درباره اش فرمود:... عارف به
حق (امامت) من و اهل
بهشت است.
سوسن، مادر
امام حسن عسکری علیه‌السلام نام‌های دیگرش:حدیث، حدیثه و سلیل است. وی در نهایت
ورع، تقوا،
عفاف و صلاح، بانویی عالم و محدث بود.
نرجس خاتون، مادر
امام زمان عجل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف و همسر امام حسن عسکری، نامش ملیکه دختر یشوعا، فرزند قیصر پادشاه
روم و از نسل شمعون حواری و وصی حضرت مسیح ـ علیه‌السلام ـ است. نرجس بانویی محدث، بسیار عفیف و
پرهیزکار بود. برای او این مقام و مرتبه کافی است که مادر حضرت
صاحب الزمان، آخرین
حجت خدا و برپا دارنده قسط و
عدل است.
حبابة الوالبیة، دختر جعفر اسدی والبی، کنیه‌اش ام‌الندی یا ام‌البراء است. او از اصحاب امیر المؤمنین،
امام حسن،
امام حسین،
امام سجاد،
امام باقر،
امام صادق،
امام کاظم و امام رضا ـ علیهم‌السلام ـ بود، این بزرگواران را درک کرد و به خدمتشان رسید.
حبابه نه ماه پس از ملاقات با
امام رضا علیه‌السلام رحلت کرد و آن حضرت وی را در پیراهن خود کفن نمود. مجموع عمر حبابه تقریباً ۲۳۰ سال بود.
ام‌کلثوم عمری، دختر محمد بن عثمان بن سعید العمری دومین نایب خاص حضرت ولی عصر ـ عجل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف ـ در
غیبت صغرا، بانویی فاضل و
راوی حدیث بود. وی از پدرش محمد بن عثمان و حسین بن روح نوبختی
روایت می‌کند و ابو نصر هبة الله بن محمد نوه‌اش از وی نقل روایت می‌کند.
دختر صاحب بن عباد، از زنان عالم، فاضل و ادیب
شیعه، وی از پدر دانشمندش ادب و
دانش آموخت.
دختر شیخ مسعود بن ورام، از
زنان دانشمند شیعه است. وی فنون ادب و علوم اسلامی، به خصوص حدیث را از محضر پدرش شیخ مسعود بن ورام فرا گرفت. وی همسر شیخ طوسی بود و از او اجازه داشت.
ام ابی‌نصر، دختر ام‌کلثوم بنت محمد بن عثمان عمری دومین نائب خاص
امام عصر علیه‌السلام بود. ام ابی‌نصر از بانوان محدثه، عالم، فاضل موثق مأمون و راوی
احادیث بود.
آمنه طباطبایی علوی، از زنان محدث شیعه در قرن پنجم و ششم است. وی دختر عباد بن علی بن حمزه طباطبایی علوی بود و در اصفهان سکونت داشت و از ابو‌محمد رزق الله تمیمی استماع حدیث کرد.
آمنه، دختر عبدالکریم بن عبدالرزاق الجنابزی، محدثه‌ای از محدثان قرن ۵ و ۶ هجری در اصفهان، زنی بسیار با صلاح و دین‌دار بود.
خدیجه، محدث و عالم، دختر عبیری یا عنبری، از زنان فاضل، معروف به فخر النساء بود. از دانشمندان مشهور عصر خویش کسب
علم کرد و حدیث شنید و بسیاری نیز از وی فقه آموختند و حدیث نقل کردند.
دختر سید مرتضی علم الهدی، محدث و عالم، صاحب ریاض العلماء ضمن آوردن نام این بانو، او را به فضل و دانش ستوده است. وی
نهج‌البلاغه را از عموی خود سید رضی روایت کرده و شیخ عبدالرحیم بغدادی معروف بابن الاخوه از علمای
اهل سنت نهج‌البلاغه را از وی روایت کرده است.
ام علی، بانوی عالمه، مادر رضی الدین علی بن موسی بن جعفر بن محمد بن طاووس، از بانوان گرانقدر، عالم و فاضل امامیه بود. برخی شاگردان شیخ علی کرکی در ضمن ذکر اسامی مشایخ، نام ام
علی را ذکر کرده و او را ستوده‌اند.
شریفه، دختر علی بن طاووس، افندی در ریاض العلماء درباره او می‌گوید: او عالم
فاضل، کامل، کاتب و در ۱۲ سالگی حافظ قرآن بود. از سید بن طاووس اجازه داشت.
ام‌الخیر بغدادیة، از بانوان محدث مشهور قرن ۷ هجری و معروف به حجال النساء، در بغداد می زیست. از
علما و بزرگان زمان خود که تبحری داشتند پیش قدم بوده و به تدریس طلاب می پرداخته است. این بانو علاوه بر فضل و علم،
زهد و ورعی بسیار داشت.
ام‌علی، همسر
شهید اول، بانویی فقیه، عالم، فاضل، متقی و
عابد بود. شهید اول به زن‌ها فرمان می‌داد که در احکام
دین خود به ام‌علی رجوع نمایند.
زینب بغدادیه، فقیه، فاضل، متدین، پرهیزکار،
صالح، زاهد و عابد، بسیاری از زنان
مصر و دمشق و بغداد از مواعظ او بهره می‌بردند.
فاطمه، دختر شیخ محمد بن احمد، صاحب ریاض درباره‌اش می‌گوید:
فاطمه بانویی عالم، فقیه و از مشایخ سید تاج‌الدین محمد بن معیة حسینی بود. و شیخ شهید (قدس) توسط ابن معیه از او روایت دارد و شیخ عبدالصمد بن احمد به او اجازه داده است.
فاطمه، دختر شهید اول، ملقب به ست مشایخ. شیخ حر عاملی در کتاب
أمل الامل او را چنین معرفی می‌کند: این زن عالم فاضل، فقیه صالح، و عابد بوده است و من از مشایخ مدح و ثنای او را شنیده‌ام، این بانو از ابن‌معیه که استاد پدرش، شهید اول بوده روایت دارد. پدرش او را مدح می کرد و به
زنان می‌فرمود که به او
اقتدا نمایند و در احکام به او رجوع کنند.
دهماء، دختر یحیی بن مرتضی یمنی، از زنان عالم، ادیب و فاضل بود و از برادرش مهدی کسب علم نمود. در علم نحو، اصول، منطق،
نجوم، رمل، شیمی و
شعر تبحر داشت. برادرش مهدی کتابی به‌نام «
الازهار» تألیف کرد و این بانو در چهار جلد به شرح
کتاب وی پرداخت و شرحی نیز برای منظومه کوفی در فقه نوشت، نیز شرحی هم بر مختصر منتهی نگاشت. این بانو مجموعه‌ای از کمالات بود و طلاب شهر "تلا" از شهرهای یمن از او استفاده علمی می‌بردند.
خدیجه، دختر حسن بن علی بن عبدالعزیز، این بانو عالم، محدث، پرهیزکار، صالح،
حافظ قرآن، و تجوید را کاملاً می‌دانست و همواره به علم فقه مشغول بود و به آن اشتهار داشت.
بلقیس، دختر محمد بدر الدین بن سراج الدین بلقینی، جدش سراج‌الدین استاد ابن‌حجر عسقلانی بود. وی بانویی فقیه بود و علم و
دانش و زهد و صلاح او مشهور است. ده سال آخر عمر خود را در راه سلوک و طریق
ریاضت و عرفان طی مقامات می‌نموده و او را از مشایخ طریقت شمرده‌اند.
حلیمه اسحاقیه، عالم و محدث، دختر سید عز‌الدین اسحاقی، از خاندان سادات بنی‌زهره حلبیین است. این بانو از
سادات عالم، فاضل و
راوی حدیث بوده است.
آسیه، دختر جار الله صالح شیبانی طبری، زنی صاحب کمالات و محدث بود. محمد بن محمد سخاوی و جمع دیگری به او اجازه دادند و علامه سیوطی از او حدیث می گرفت.
دختر شیخ علی منشار عاملی، همسر شیخ بهایی، از زنان فقیه و محدث
شیعه در قرن یازدهم هجری بود. وی نزد پدرش شیخ الاسلام اصفهان، فقه و حدیث فرا گرفت و با شیخ بهایی
ازدواج کرد. او در کودکی فقه و
حدیث و علوم دیگر را تدریس می کرد و زنان نزد او درس می‌خواندند.
ام‌الخیر کاشانی، وی دختر ملا محسن فیض کاشانی است. این بانو از زنان فاضل،
شاعر و ادیب عصر خویش بود.
بدریه، فیلسوف، ادیب، دختر ملا صدرای شیرازی، ملقب به ام‌کلثوم از زنان فاضل، پرهیزکار بود. وی فلسفه را نزد پدرش فرا گرفت. وی همسر ملا عبدالرزاق لاهیجی مشهور به فیاض بود. وی پس از ازدواج نزد همسرش درس خواند تا آن که در اغلب
علوم استاد شد.
صدریه، از زنان عالم، متکلم، فیلسوف، عارف، زاهد و سخنور بود. وی نزد برادرش میرزا ابراهیم،
علم و دانش آموخت و در کنار پدر و همسرش به تکمیل علوم پرداخت.
زبیده، دختر ملا صدرای شیرازی و خواهر بدریه و صدریه، از زنان عالم، فاضل، ادیب و مفسر قرن یازدهم بود. زبیده نزد پدر و خواهرش بدریه درس خواند و در ادبیات و تفسیر به مقام استادی رسید و
حافظ قرآن شد.
ام‌ابیها، زینب دختر شاه مرتضی کاشانی و خواهر ملا محسن فیض کاشانی، از زنان عالم، فاضل، ادیب و شاعر بود. وی در زمان خود از زنان شاعر و سخنور کاشان به‌شمار می‌رفت.
حمیده رویدشتی، فاضل، عالم و استاد بانوان عصر خود، و در بین مردم زنی پرهیزکار بود، از او بر برخی کتاب‌های حدیثی مانند
استبصار شیخ طوسی، حواشی بر‌جای مانده که نشانگر نهایت فهم اوست و دلالت بر دقت نظر و اطلاع وی می‌کند. به‌خصوص در آن‌چه مربوط به تحقیق در علم رجال است.
این بانو در
شناخت علم رجال جایگاهی والا داشته است و از جمله آثار او حواشی بر کتب اخبار است که از آن به‌عنوان رجال حمیده نام برده شده است.
خواهر ملا رحیم اصفهانی، بانویی عالم از زنان دانشمند اواخر عصر صفوی بوده است. این بانو در اصفهان سکونت داشت و از دانشمندان معروف بود. خطش در غایت خوبی،
نسخ و نستعلیق را خوب می‌نوشت.
آمنه بیگم مجلسی، از زنان عالم، محدث و فقیه، دختر ملا محمدتقی مجلسی و خواهر علامه محمدباقر مجلسی، و همسر ملا محمدصالح مازندرانی بود.
آمنه بیگم از
کمال و جمال برخوردار بود. وی در
خانواده علم و فضیلت و
تقوا پرورش یافت و مدارج ترقی را تا درجه
اجتهاد به‌سرعت پیمود.
ام‌سلمه کاشانی، از
زنان عالم، فاضل، محدث، ادیب و شاعر عصر خود بوده است. وی دختر شیخ محمد علم‌الهدی و نوه ملا محسن فیض کاشانی بود. این بانو مقدمات علوم اسلامی را از خواهرانش و فقه و اصول را از عموهای خود آموخت. وی از پدر و دو عمویش اجازه روایت داشت و از آنان روایت می‌کرد.
ام‌سلمه بیگم شیرازی، از بانوان دانشمند است، وی کتاب
جامع الکلیات را در سیروسلوک و عرفان به
زبان فارسی در چهارده مقاله تألیف کرده است.
ملا فضه، از زنان عالم، فاضل، ادیب و خوشنویس بود. به نوشته اعیان الشیعه، وی
قرآن و ادبیات عرب را نزد پدرش و فقه و اصول را نزد عالمان خانواده خویش فرا گرفت و از آنان اجازه دریافت کرد. سرپرستی تدریس اصول و فقه و
حدیث را بر عهده داشت و بعضی از طلاب در درس او حاضر می‌شدند و برخی علما کتاب قوانین میرزای قمی را نزد او خواندند؛ زیرا او از میرزا اجازه داشت.
نوری جهان، فرزند حاج عبدالغفار تهرانی، از زنان فاضل بود. وی کتاب
نجاة المسلمات را به خواهش جمعی از زنان نوشت و آن را به دو بخش تقسیم کرد. بخش اول در احکام و
اعمال لازم برای بانوان که آن را از کتاب‌های مجتهدان گردآوری کرد، و بخش دوم آداب اخلاقی لازم برای ایشان که از کتاب
حلیة المتقین علامه مجلسی انتخاب نمود.
ام‌کلثوم برغانی، بانویی فقیه، و فاضل، دختر شیخ محمد تقی معروف به شهید ثالث است. وی مقدمات علوم اسلامی و ادبیات عرب را نزد عمه پدرش ماه شرف آموخت، سپس فقه و اصول را از پدر و عمویش شیخ محمد صالح برغانی فرا گرفت و در
حکمت و فلسفه در درس ملا آقا حکمی قزوینی حاضر شد. ام‌کلثوم، در تهران و
کربلا برای زنان
حوزه درس داشت. کتاب‌خانه‌اش را برای همه طلاب علوم دینی وقف کرد. از تألیفات او
تفسیر سوره فاتحة الکتاب می‌باشد.
آمنه خانم قزوینی، دختر شیخ محمد علی قزوینی از علمای قزوین،
مجتهد،
عابد، همسر شیخ محمد صالح برغانی است. او در آغاز نزد برادرش شیخ عبد الوهاب قزوینی درس خواند، سپس در درس فقه و اصول همسرش حاضر شد و حکمت و
فلسفه را از ملا آقا حکمی قزوینی در مدرسه صالحیه فرا گرفت و در درس شیخ احمد احسایی در قزوین حضور یافت تا این‌که به درجه بالایی از علم و فضل رسید. همسرش، ملا محمدصالح، زنان را در احکام و مسائل شرعی به رجوع و
عمل به دستورات او سفارش می‌کرد.
از آثار او، قصیده‌ای طویل در چهارصد و هشتاد بیت از
زبان حضرت زینب سلام‌الله‌علیها در حوادث کربلا و بعضی رساله‌های دیگر است.
سیده فاطمه قزوینی، عالم، مفسر، محدث، وی در اغلب علوم حدیثی و عقلی نابغه بود. علاوه بر این او
حافظ قرآن و خطیب و سخنور ماهری بود، منبر می‌رفت و صدایی بلند و رسا داشت و در وعظ و خطابه توانا بود. وی بسیار پارسا و با
تقوا بود.
سلطان خانم، عالم، محدث، وی دو کتاب تألیف کرد: نخست
مجمع الاحادیث در شرح بعضی مسائل دینی و احادیث مشکل به صورت پرسش و پاسخ نوشت. سپس انوار التحقیق که مشتمل بر سه مقاله در
عرفان است، به خط شکسته نستعلیق نوشته تألیف کرد.
ربابه خانم، دختر ملا محمدصالح برغانی و آمنه خانم قزوینی بود. از زنان فاضل، فقیه، فیلسوف، متکلم، محدث و سخنور بود. او از خاندان علم و
دانش بود، مقدمات
زبان عربی و ادبیات را از خانواده‌اش فرا گرفت. فقه و اصول و
تفسیر و حدیث را از پدر و عمویش ملا محمدتقی برغانی، معروف به شهید ثالث، آموخت. یک دوره حکمت و فلسفه را نزد آخوند شیخ ملا آقا حکمی گذراند و در عرفان نزد عمویش ملا علی برغانی و برادرش میرزا عبدالوهاب برغانی قزوینی تلمذ کرد.
او در جایگاه درس و وعظ و ارشاد قرار داشت و به استنباط احکام شرعی می‌پرداخت و در مسائل فقهی و علمی
فتوا می‌داد و به‌نظر و احکام خود عمل می‌کرد.
ام‌کلثوم روغنی قزوینی، مجتهد، محدث، وی دختر شیخ کریم روغنی از فضلا و مدرسین قزوین که علوم اسلامی را از علمای مدرسه صالحیه قزوین فرا گرفت. سپس در درس فقه و اصول شیخ محمدصالح برغانی و شهید ثالث، و پدرش حضور یافت. وی پس از مهاجرت به نجف در درس علمای بزرگ
حوزه نجف حاضر شد.
خدیجه برغانی قزوینی، دختر شیخ محمد صالح برغانی قزوینی، فقیه، محدث، متکلم، این بانوی فقیه، محدث، آشنا به علم کلام، حافظ قرآن و عالم به تفسیر آن، زاهد و عابد بود. وی فقه و اصول و تفسیر و حدیث را در محضر پدر و عموی خود شهید ثالث آموخت و عرفان را نزد دیگر عموی خود، ملا علی برغانی و فلسفه را نزد آخوند ملا آقا حکمی فرا گرفت.در مدرسه صالحیه در قسمت بانوان کرسی درس داشت. در مسائل فقهی و علمی فتوا می‌داد. او دارای تألیفاتی از جمله:
مجموعه المسائل،
رسائل فی الفقه و
بعض الرسائل العرفانیه است.
نرگس برغانی قزوینی، دختر شیخ محمدصالح برغانی قزوینی از بانوان باهوش و ذکاوت و ادراک، محدث، عالم، فقیه، آگاه به علم کلام، حافظ قرآن کریم، عابد و زاهد
دنیا بوده است. در نحو، صرف، منطق، علوم عربی و ادبیات مهارت داشت. فقه و اصول و تفسیر را از پدرش شیخ محمد صالح و عمویش شهید ثالث و عرفان و سایر علوم را از عموی دیگرش شیخ ملا علی و فلسفه را نزد آخوند شیخ ملا آقا حکیم قزوینی و برادرش شیخ میرزا عبدالوهاب فرا گرفت.
آغا بیگم طباطبایی، مادر آیت‌الله بروجردی، از زنان فقیه، محدث، سخنور،
عابد و زاهد. مقدمات علوم اسلامی و ادبیات عرب را از علمای آن زمان فرا گرفت، سپس نزد مردان دانشمند خانواده‌اش فقه آموخت
زهرا بیگم عاملی، عالم، فاضل، وی دختر دانشمند، محقق، فقیه و رجالی نامور آقای سید صدرالدین عاملی، از مشاهیر
زنان فاضل در زمان خود بوده است.
زینب، دختر علی بن حسین فواز عاملی، بانویی دانشمند شاعر و عالم در نحو، صرف، معانی، بیان و اوزان مختلف
شعر و سبک‌های آن و... بود. وی صاحب کتاب
در المنثور فی طبقات ربات الخدور است که در آن اسامی زنان مشهور
جهان با اختلاف ملت‌ها و مذاهبشان جمع آوری شده است. وی آثار چاپ نشده‌ای نیز دارد.
بی‌بی عالم خراسانی، دانشمند، پارسا، وی دختر حاج میرزا طاهر خراسانی بود. مقدمات علوم اسلامی و فنون ادب را نزد پدرش، متولی
مسجد گوهرشاد و دیگران فرا گرفت. فقه و اصول و
حدیث و عرفان را از محضر همسرش بهره‌مند شد. و به
مطالعه و تحقیق در سیره انبیا، تاریخ و قصص عرب، اشعار جاهلیت، ادبیات و احوال اولیا و عرفا پرداخت. تبحر و تخصص ویژه ای در شرح حال اولیا و عرفا و
تاریخ انبیا و دوران قبل از اسلام داشت.
عفت‌الزمان امین، محدث، عالم، حکیم و فیلسوف، او دختر حاج سید احمد امین، معروف به افتخار التجار. وی ابتدا دروس مقدماتی حوزوی را نزد آقا میرزا علی اصغر شریف، مدرس مدرسه بیدآباد گذراند و سپس نزد آیت الله صدرالدین هاطلی کوپالی درس‌هایی از حکمت را فرا گرفت. پس از آن مدتی در محضر آقا نور‌الدین اشنی قودجانی مشغول فراگرفتن حکمت و
فلسفه شد و بعد از فوت وی، از درس مرحوم حاج شیخ مرتضی مظاهری بهره برد.
خانم عفت الزمان امین، موفق به دریافت
اجتهاد روایتی از آیت‌الله شاهرودی شده است. کتاب "چهل حدیث امین" یکی از آثار اوست.
ربابه الهی، عالم، نویسنده، فرزند عالم زاهد آیت الله آقا میرزا محمد رضا الهی است. خانم الهی بیشتر تحصیلات مقدماتی را در محضر پدر گذراند، از دیگر اساتید وی مجتهده امین و حجة الاسلام شیخ مرتضی اردکانی بوده‌اند. از خانم الهی آثار و تألیفات متعددی باقی مانده است و بیشتر آنها جنبه اخلاقی و معنوی دارند و مشتمل بر توضیح آیات، روایات و حکایات هستند. از جمله کتاب‌های ایشان که به طبع رسیده می‌توان از:
الجنة و الرضوان،
توحید،
چهل حدیث،
کشکول الهی،
لؤلؤ و مرجان و
الدر و الیاقوت نام برد. وی همچنین دوبار
قرآن کریم را با دست خط خود به رشته تحریر در آورد.
ثریا محسنی، بانویی عالم، فاضل و ساکن
کربلا بود وی از آیت الله العظمی سید شهاب الدین مرعشی نجفی اجازه
روایت گرفت. او در درس فقه و اصول و حدیث میرزا محمد هندی شرکت می‌کرد و به بانوان درس فقه و اصول و حدیث می‌داد.
خانم آمنه (شهیده بنت‌الهدی) صدر، خواهر شهید محمدباقر صدر، این بانو یک مربی توانا، نویسنده، شاعر، اندیشمندی دردمند و دانشمندی با اعتقاد، با اخلاقیاتی نیکو بود. وی اکثر علوم نظیر صرف، نحو، اصول، فقه، حدیث،
اخلاق، تفسیر و
سیره را نیز در محضر برادر آموخت.
تأسیس مدارس الزهراء و برخی مراکز فرهنگی، تدریس و برگزاری جلسات دعا، نوشتن و تألیف، از نمونه‌های جهاد علمی، تربیتی و تبلیغی این بانو به‌حساب می‌آمد. آثار بر جای مانده از شهیده بنت‌الهدی عبارت‌اند از:
۱.
الفضیلة تنتصر؛ ۲.
الخالة الضائعة؛ ۳.
امرئتان و رجل؛ ۴.
صراع لقاء فی المستشفی؛ ۶.
مذکّرات الحج؛ ۷.
لیتنی کنت اعلم؛ ۸.
بطولات المرأة المسلمة؛ ۹.
کلمة و دعوة؛ ۱۰.
الباحثة عن الحقیقه؛ ۱۱.
المرأة مع النبی.
وی مؤلفات خطی دیگری نیز داشت که دستگاه حاکم بر عراق هنگام مصادره
اموال بیت شهید سید محمدباقر صدر (ره) پس از شهادت او، آنها را مصادره نمود.
ام علاء الحسون، عالم، محدث، وی بانویی با
ایمان، دختر حاج جعفر حسون.
ام علاء در منزل همسرش به تحصیل علوم شرعی پرداخت و در جلسات بانوان که در آن‌جا منعقد می‌شد، شرکت می‌کرد و نزد عمویش شیخ زهیر الحسون تلمذ کرد. آیت الله مرعشی در سال‌های آخر عمرش، در منزل شیخ حسون (عموی ام علاء) از وی
امتحان گرفت و به او اجازه روایت داد.
ام علی الحسون (زهرا)، عالم، محدث، دختر حاج محمد علی حسون و خواهر شیخ زهیر حسون است. ام‌علی، فقه، اصول، نحو، بلاغت،
حدیث و درایه را نزد پدر، برادر و شوهرش فرا گرفت. از آیت‌الله مرعشی اجازه روایت داشت. شهید بنت الهدی خواهر
شهید صدر از شاگردان ام علی بود.
سیده نصرت امین، مجتهد، محدث، فیلسوف، عارف، بانو مجتهده نصرت امین، از جمله بانوان با
تقوا و سخت‌کوشی بود که در نتیجه پیروی از آموزه‌های نورانی اسلام، به مراتبی از
کمال،
دانش و فضیلت دست یافت. این بانوی فاضله با پشتکار و تلاشی بی‌نظیر به تحصیل صرف، نحو، بلاغت، تفسیر، علم حدیث، فقه، فلسفه و عرفان پرداخت و با وجود مشکلات متعددی که در فضای حاکم بر آن ایام برای زنان در امر تحصیل وجود داشت، طلبگی و تحصیل خود را در سطوح عالیه نیز ادامه داد تا این‌که در چهل سالگی مرتبه و تسلط علمی ایشان مورد تأیید علما و مراجع
تقلید قرار گرفت و به دریافت درجه
اجتهاد و روایت نایل شد.
بانو امین از چهل سالگی تا پایان عمر به تألیف کتب، تدریس، پاسخ‌گویی به پرسش‌های دینی مردم و ارشاد دختران و زنان پرداخت. وی با
سرمایه خود مکتبی به‌نام
فاطمه سلام‌الله‌علیها و نیز دبیرستانی دخترانه تأسیس کرد. ایشان همچنین در کانون تبلیغات دینی بانوان اصفهان به تدریس معارف، تفسیر قرآن و پاسخ گویی به سؤالات پرداخت و تا پایان عمر پر
برکت خود به تعلیم و کوشش در جهت رشد علمی و معنوی
دختران و زنان اهتمام ورزید. از این بانوی فقیه و عارف، این آثار علمی بر جای مانده است: مخزن العرفان فی تفسیر قرآن، اربعین الهاشمیه، سیروسلوک، روش خوش‌بختی، نفحات رحمانیّه، جامع الشِتات، معاد یا آخرین سیر بشر، مَخْزَنُ اللآلی فی فَضائِلِ مُولی المَوالی، و اخلاق.
بانو مجتهده زهره صفاتی، ایشان از حضرات آیات عظام: علی یاری غروی تبریزی (از شاگردان مرحوم آیت‌الله العظمی نائینی)، صافی گلپایگانی، فاضل لنکرانی و محمد حسن احمدی فقیه (یزدی)، اجازات روایی و اجتهادی دارند. علاوه بر آن کتاب
زیارت در پرتو ولایت که شرحی بر
زیارت عاشورا است، پژوهش فقهی پیرامون
سن تکلیف، نوآوری‌های فقهی در احکام بانوان (یائسگی)، پیش‌گیری از بارداری، و... از جمله آثار چاپ شده ایشان است، و کتاب‌های دیگر؛ مثل زیارت عتبات عالیات و شرحی بر دماء ثلاثه در حال انتشار است. وی همچنین شش مقاله تحت عناوین:شرحی بر کتاب تقلید شیخ انصاری، منابع مشترک اجتهادی، نقش زمان و مکان در دیدگاه امام خمینی، نفقه دادن همسر، جلوه‌های اجتهاد، و شهادت در حدود را هم ارائه داده است.
پایگاه اسلام کوئست.
