نسخ
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: نسخ، حکم، ناسخ و منسوخ.
پرسش: چگونه ممکن است حکمی از احکام الهی نسخ شود (علت نسخ)؟
پاسخ: حکمی که از طرف خداوند تشریع می‌شود، همیشه هدف اصلی آن
عمل یا ترک کار خاصی نیست؛ بلکه چه‌بسا اهداف و منظورهای دیگری در کار باشد. "
حکمت اساسی تدریج در تشریع و نزول آیات
قرآن کریم، قانون فطری، طبیعی و معقول تعلیم و
تربیت مخاطبان می‌باشد. خدای متعال برای تثبیت معارف و نظام‌های ارزشی جاودانه
اسلام، شرایط عینی و واقعیت‌های خارجی معرفتی و توان علمی مخاطب‌های انسانی را در نظر گرفته است، تا مرحله به مرحله پذیرای ابعاد گوناگون معرفتی و دستورات رفتاری این آیین پایدار باشند. بنا بر مصالح مورد نظر، احکام الهی همه یکسان و یک‌نواخت نمی‌باشد.
مسأله نسخ اجمالاً مورد اتفاق همه مسلمین است. "بنا بر عقیده تمام
علماء و
دانشمندان اسلامی، نسخ در احکام محال نیست؛ بلکه ممکن است حکمی از احکام الهی در مرحله قانون‌گذاری و
تشریع برداشته شود و تغییر پیدا کند.
از همان عهد نخست
اسلام نیز،
شناخت ناسخ و منسوخ قرآن در میان مسلمانان به‌گونه‌ای اهمیت داشت که در اصل وجود آن بحث نمی‌کردند.
چنان‌که
حضرت علی علیه‌السلام به
قاضی ابویحیی فرمود:
آیا ناسخ را از منسوخ می‌شناسی که در مقام
تفسیر کتاب الهی هستی؟ گفت:
خدا بهتر می‌داند.
امام فرمود: «هلکت و اهلکت»
خودت هلاک شدی و دیگران را نیز هلاک کردی. البته بهترین دلیل بر امکان
نسخ وجود آیات ناسخ و منسوخ است. بعد از روشن شدن اتفاق نظر علمای اسلام بر امکان نسخ، در بیان چگونگی و علت نسخ گفته می‌شود:
حکمی که از طرف خداوند تشریع می‌شود، همیشه هدف اصلی آن
عمل یا ترک کار خاصی نیست؛ بلکه چه‌بسا اهداف و منظورهای دیگری در کار باشد. "
حکمت اساسی تدریج در تشریع و نزول آیات
قرآن کریم، قانون فطری، طبیعی و معقول تعلیم و
تربیت مخاطبان می‌باشد. خدای متعال برای تثبیت معارف و نظام‌های ارزشی جاودانه
اسلام، شرایط عینی و واقعیت‌های خارجی معرفتی و توان علمی مخاطب‌های انسانی را در نظر گرفته است، تا مرحله به مرحله پذیرای ابعاد گوناگون معرفتی و دستورات رفتاری این آیین پایدار باشند. بنا بر مصالح مورد نظر، احکام الهی همه یکسان و یک‌نواخت نمی‌باشد.
برخی احکام به حسب شرایط و موقعیت اجتماعی عصر نزول، دارای مصلحت موقت بوده و در نتیجه حکم خاص آن موارد نیز از همان آغاز در نزد
خداوند، قلمروی محدود داشته است، لیکن بنا بر حکمت‌هایی، بر مردم مکتوم و پوشیده داشته شده‌اند؛
مثل مسئله تغییر قبله
که بیان موقتی بودن
قبله بیت‌المقدس در زمانی که مسلمان‌ها در فشار بودند، موجب گشوده شدن جبهه جدیدی در مقابل
یهود و نصاری می‌شد و این به صلاح مسلمان‌ها نبود.
گاهی نیز ممکن است تشریع حکمی برای
آزمایش و
امتحان افراد باشد، بنابراین تشریع این
حکم و رفع آن هر دو دارای مصلحت بوده است؛ مثل آیات ۱۲ و ۱۳
سوره مجادله. از سوی دیگر، تأثیر و دخالت خصوصیات زمان در ملاک و
حکمت قوانین الهی قابل انکار نیست؛ مثل این‌که
نماز،
روزه،
حج و ... هر یک در زمان معین و مناسبی واجب شده‌اند؛ یعنی زمان در وجوب این احکام دخالت داشته است.
از سوی دیگر، همان‌طور که زمان از نظر اوقات و روزها دارای خصوصیاتی است، ممکن است از نظر مدت و
استمرار هم دارای خصوصیت و امتیاز خاصی باشد و انجام دادن امری در مدت معین و خاص دارای مصلحت باشد و پس از انقضای این مدت این مصلحت از بین برود.
سایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «نسخ»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۵/۰۹/۱۱.
