حوزه نجف
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: حوزه نجف،
تمدن اسلامی.
پرسش: نقش حوزه نجف و بزرگان آن در رشد
علوم و
تمدن اسلامی به اختصار مورد بررسی قرار گیرد.
پاسخ: علوم اسلامی شامل معقول و منقول‌ها و علوم غریبه و... می‌باشد.
از مصداق‌های
علوم اسلامی می‌توان به
علم قرائت،
تفسیر،
حدیث،
کلام،
فقه،
اخلاق،
ادبیات عرب،
منطق،
فلسفه،
رجال و
درایه،
اصول فقه و... اشاره نمود.
حوزه نجف در تمدن و علوم اسلامی تأثیر زیادی داشته است. این امر به‌خاطر قدمت دینی، نقش آن در حیات علمی و اجتماعی و روحی شیعیان و مجاورات مراجع و شخصیت‌های طراز اول فقهی و علمی می‌باشد.
حضور علما و افراد برجسته و نامدار در این حوزه به
رشد علوم و تمدن اسلامی در زمینه‌های مختلف، تأثیر بسزایی گذاشته است.
به‌طور‌کلی و به‌اختصار از بزرگان حوزه نجف می‌توان به این شخصیت‌ها اشاره نمود:
ایشان شاگرد شیخ مفید بوده و از مکتب سیدمرتضی علم الهدی استفاده کرده و پس از سید به‌عنوان زعیم
شیعه شناخته شد و بعد از اختلافات داخلی و طایفه‌ای در بغداد، به سال ۴۴۸ ق به نجف آمد و حوزه آنجا را بنیان‌گذاری نمود، و بسیاری از صاحبان
علم و
فضیلت جهت شاگردی که تعداد آنها را ۳۰۰
مجتهد اعم از شیعه و سنی نوشته‌اند، گرد او جمع آمدند.
شیخ طائفه در زمینه علوم مختلف اسلامی فعالیت داشته و تألیفات گوناگونی را به رشته تحریر درآورده است:
أ. در
علم کلام: کرسی رشته کلام توسط «القائم بامرالله» عباسی به او واگذار شد و شیخ با شکل‌گیری حوزه، رفته‌رفته، گروه‌های علمی منظمی به‌صورت حلقه‌های تدریس ترتیب داد که کتاب «الأمالی» مجموعه
تقریر درس‌هایش که توسط شاگردانش املا شده است، می‌باشد.
ب. در
علم فقه: تألیف کتاب «المبسوط» و بحث فقهی به شیوه تطبیقی و تمایل تفکر علمی فقهی به اصول از دیگر خدمات او به علوم اسلامی به شمار می‌آید.
ج.
علم حدیث: جمع و دسته‌بندی روایات
پیامبر خدا ـ صلی‌الله‌علیه‌و‌آله ـ و ائمه معصومین ـ علیهم‌السلام ـ و تشکیل مجموعه‌ای بزرگ به نام‌های «التهذیب» و «الاستبصار» (از
کتب اربعه شیعیان) از دیگر کارهای وی در این زمینه است.
د.
علم رجال: او نخستین منبع برای متتبعان رجالی را تألیف و روایات و
احادیث پراکنده را جمع‌آوری نموده و طبقات راویان را از عصر پیامبر ـ صلی‌الله‌علیه‌و‌آله ـ تا پس از عهد
ائمه معصومین ـ علیهم‌السلام ـ جدا‌سازی کرده است.
هـ.
علم تفسیر: تألیف کتاب گران‌قدری در این زمینه به نام «التبیان»، نتیجه تلاش علمی ایشان در این علم است.
و.
علم عقاید: در زمینه‌های
معرفت و شناخت خداوند متعال و
صفات او،
نبوت،
امامت،
عدل و... بحث نموده و کتب «الاقتصاد»، «تلخیص الشافی»، «المنصح»، «الغیبة» و... را تألیف نموده است.
فرزند شیخ طوسی و از بارزترین شاگردانش بوده است. او ادامه شیوه پدر و تربیت شخصیت‌های بزرگ فقه و اصول، حدیث، تفسیر و کلام را سرلوحه خویش قرار داده است.
در زمینه فقه، کتاب «شرح النهایه» را تألیف نمود. در این ایام سال‌های رکود
حوزه نجف شروع شد.
با ورود این
عالم وارسته به نجف، دوباره طراوت و شادابی آغاز شد و ایشان به تربیت شاگردانی مثل تفرشی، استرآبادی، تستری و... پرداخت.
به همین جهت در زمینه‌های مختلف
علوم اسلامی فعالیت‌های گوناگونی صورت گرفت:
أ. در زمینه فقه: کتاب «مدارک الاحکام» توسط سیدمحمد بن علی موسوی جبعی تألیف گردید.
ب. در زمینه اصول: کتاب «معالم الاصول» توسط جمال‌الدین حسن بن زین‌الدین فرزند
شهید ثانی و از شاگردان
مقدس اردبیلی به رشته تحریر درآمد.
ج. در زمینه منطق: کتاب «الحاشیه» توسط ملا‌عبدالله نجفی نوشته شد.
د. در زمینه‌های گوناگون: از جمله آنها: در علم فقه قرآن و حدیث، فخر‌الدین طریحی کتاب «مجمع البحرین» در آیات الاحکام، شیخ احمد بن اسماعیل جزائری، «آیات الاحکام» در تفسیر، فتوی عاملی نجفی... «مرآة الانوار و... را به تحریر درآوردند.
از دیگر بزرگان حوزه نجف که نام او می‌درخشد،
شیخ مرتضی انصاری است. او در ۱۲۱۴ ق در دزفول متولد، و بعد از کسب
تحصیلات عازم حوزه نجف شد.
او را باید پرآوازه‌ترین روحانی مذهب شیعه و مؤسس فقه جدید
امامیه با دو کتاب فقهی و اصولی خود به نام‌های «مکاسب» و «رسائل» دانست که محور مبانی علمی حوزه‌های امروزه به‌شمار می‌آید که بیش از ۱۷۴ حاشیه، شرح و تعلیقه بر کتاب‌ها و رساله‌های او تاکنون نوشته‌اند.
از
شاگردان مشهور وی می‌توان به شیخ جعفر شوشتری، کاشف الغطاء، میرزا حسن شیرازی، مامقانی، ملامحمدکاظم خراسانی (آخوند خراسانی مؤلف کفایه) و... نام برد که هرکدام از اینها شخصیتی بزرگ بودند که بعدها منشأ خدمات علمی گسترده‌ای به جهان
اسلام شدند.
از دیگر خدمات حوزه نجف به علوم و تمدن اسلامی می‌توان به وجود
مدارس و
کتابخانه‌ها ی آنجا اشاره نمود: مکتبة المرتضویه، مکتبة الحجة، مکتبة الامام امیرالمؤمنین(ع)، مکتبة العلمین، مکتبة العامة و... از جمله کتابخانه‌های نجف محسوب می‌شود و از مدارس می‌توان به مدرسه علوم اسلامی، مدرسه دینی خواهران، مدرسه شیخ انصاری، مدرسه‌های آیت‌الله بروجردی، مدرسه سیدمحمدکاظم یزدی، مدرسه جامعة النجف و... اشاره نمود.
اکنون نیز حوزه نجف با اعزام
مبلغان و علما به کشورهای ایران،
افغانستان،
پاکستان،
هند،
سوریه،
لبنان،
کویت،
بحرین و... در ایام مختلف تبلیغی و مناسبت‌های دیگر، تأثیر بسزایی در علوم و تمدن اسلامی دارد.
همچنین با تربیت شاگردان و علمایی چون محمدباقر صدر مؤلف دو کتاب ارزشمند «فلسفتنا» و «اقتصادنا»، محمدتقی حکیم و... نقش زیادی ایفا می‌کند.
و نیز با ایجاد مراکز پاسخ‌گویی به
فتوا و
مسائل شرعی، به دنیای اسلام در زمینه‌های گوناگون علمی خدمت می‌کنند.
پس به‌طور‌کلی نقش حوزه نجف و بزرگان آن در رشد علوم و تمدن اسلامی را می‌توان با پايه‌گذاری آن حوزه توسط شيخ طوسی(ره) ترسيم و با ادامه شيوه پدر توسط فرزندش و با درخشش چهره‌های وارسته و علمی مثل مقدس اردبيلی و شيخ انصاری(ره) که با تأليف آثار گران‌قدر خودشان در زمينه‌های فقه و اصول، رجال، حديث، فلسفه، عقايد، کلام و... نقش بسزايی در
تمدن و علوم اسلامی ايفا کردند، که محصول و تلاش بزرگان
حوزه نجف را می‌توان وجود مدارس علميه و کتابخانه‌های متعدد و بزرگ قلمداد کرد که حوزه پويای امروزه نجف که با اعزام مبلغان به خارج نقش بزرگی را در گسترش تمدن و علوم اسلامی به
دنیا دارند.
۱. سيد‌کباری، حوزه‌های علميه شيعه در گستره تاريخ.
۲. نصيريان، تاريخ علوم.
سایت اندیشه قم.
