ترک دروغ
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: دروغ، دروغ‌گویی، عوامل دروغ‌گویی، ترک دروغ.
پرسش: دروغ گفتن برایم ملکه شده و به‌راحتی آن را انجام می‌دهم. خیلی خواسته‌ام آن را ترک کنم؛ ولی موفق نشده‌ام. گاهی هم برای جلب توجه این کار را می‌کنم. مرا راهنمایی کنید؟
پاسخ: برای ترک گناه (از جمله دروغ) باید انسان با جایگاه رفیع خود نزد خداوند آشنا شود و متوجه کرامت ذاتی و شرافت خود و
مقام خلیفه الهی خود باشد،
عزت خود را با
گناه پست نکند و از دیگر جهت پیوسته باید متوجه مقام و عزت
ربوبیت و خدا باشد. بدانیم که گناه یعنی نمک خوردن و نمکدان شکستن؛ پس باید پیوسته در مجالس
موعظه شرکت کرد با دوستان معنوی معاشرت داشت و کتب اخلاقی (کم و مداوم)
مطالعه کرد،
اهل ذکر بود و به نعمت‌های الهی تفکر کرد تا
انسان دائماً در حال توجه و
بیداری باشد و به‌راحتی تن به گناه ندهد. دو تکنیک
ترک گناه در کنار راه‌های دیگر عبارت‌اند از: ۱. خودتشویقی؛ ۲. خودتنبیهی.
هرگاه در ترک گناه موفق بودید، خود را
تشویق کنید؛ مثلاً فلان غذای مورد
علاقه خود را بپزید یا به دیدن دوست صمیمی خود بروید و ... .
هرگاه در ترک گناه موفق نبودید، خود را
تنبیه کنید؛ مثلاً مقداری پول
انفاق کنید و یا ... .
دروغ‌گویی علل درونی و بیرونی دارد. در این‌جا به طور خلاصه به آن می‌پردازیم:
در
فرهنگ اسلامی دروغ‌گویی از دو جنبه بررسی شده است: اول از جنبه معصیت بودن و دوم از جهت مشکل رفتاری و روان‌شناسی دروغ؛ به همین دلیل در این فرهنگ دینی، راه‌های درمان دروغ‌گویی عمیق‌تر و متنوع‌تر از سایر فرهنگ‌ها است.
هر اتفاقی و هر رفتاری علتی دارد. در پشت هر دروغی، علت یا علت‌هایی نهفته است که شاید خود گوینده
دروغ هم متوجه آن‌ها نباشد. در بعضی حالات، شخص دروغ‌گو از دروغ‌های خود به وجود می‌آید و از آن
لذت می‌برد. در بسیاری مواقع دروغ‌گویی برای تسکین آرزوهای دست‌نیافته و عقده‌های فروخفته است. شخص دروغ‌گو چهره‌ای از خود نشان می‌دهد که دوست دارد آن‌گونه باشد و در مواردی برای جلب توجه اطرافیان، به دروغ متوسل می‌شود.
به طور خلاصه عوامل دروغ‌گویی، عبارت‌اند از:
گاهی رؤیاها و آرزوهایی را که به آن‌ها نرسیده‌ایم، به شکل دروغ‌آمیزی برای دوستانمان تعریف می‌کنیم.
گاهی می‌خواهیم در برابر حقایق تلخ
زندگی و فرار از واقعیات با دروغ برای خودمان خانه‌ای خیالی و ایمن بسازیم.
گاهی از ذکر شکست‌ها و ناملایمات زندگی شخصیمان اکراه داریم.
و گاهی برای ارتباط و
دوستی با اطرافیان و جلب توجه و
محبت آنان دروغ می‌گوییم.
برای رسیدن به منفعتی یا دور شدن از
تهدید و خطری (البته در برخی موارد دروغ‌گویی بدون اشکال است که شما می‌توانید برای اطلاع از آن به کتاب خلاصه
معراج‌السعادة نوشته شیخ عباس قمی چاپ مؤسسه در راه حق رجوع کنید).
علت این کار زشت هر چه باشد، نشان از کمبودهای درونی انسان دارد و او برای جبران این خلاها دست به دامن چیزی می‌زند که کلید همه بدی‌ها و پلیدی‌هاست.
علاوه بر ضعف‌های درونی، ممکن است عوامل بیرونی هم به کمک انگیزه‌های درونی آمده و انسان را به
انحراف از مسیر
صداقت بکشانند. عواملی که انسان را به دروغ گفتن روزمره
عادت می‌دهند عبارت‌اند از: دروغ گفتن‌های مکرر
پدر و مادر و بزرگ‌ترها در
خانواده، دوستی با افراد دروغ‌گو، محیط اجتماعی ناسالم و اعمال برخی برنامه‌های رسانه‌ها مثل روزنامه‌ها، مجلات،
تلویزیون و
اینترنت که هر کدام باید جداگانه بررسی شوند؛ ولی با تمام این احوال، انسان موجودی است مختار و آزاد که توان رهانیدن خود از تمام بندهای درونی و بیرونی را دارد. او می‌تواند بیش از دیگران و پیش از دیگران در زندگی خویش نقش داشته باشد. انسان قادر است با
توکل بر خدا و
اراده خود مهار زندگی خود را به دست گیرد و خود قهرمان زندگی‌اش باشد. حال پس از
شناخت ریشه‌های دروغ‌گویی به مباحثی عقلی و دینی در مورد زشتی دروغ می‌پردازیم.
هر اندازه که شناخت ضررها و بدی گناه زیادتر باشد، قدرت و
عزم به تصمیم‌گیری برای
ترک گناهان بیش‌تر خواهد شد. پس بهتر است
آیات و احادیثی را که در مذمت کذب وارد شده‌اند،
مطالعه کنیم و همیشه به یاد داشته باشیم بزرگ‌ترین آفت دروغ، نابودی تدریجی
ایمان است.
خداوند در
قرآن می‌فرماید: «دروغ را آن کسانی می‌سازند که به
آیات خداوند ایمان ندارند».
و
حضرت علی (علیه‌السلام) هم فرموده‌اند: «از دروغ برکنار باشید که با ایمان فاصله دارد. دروغ‌گو بر لبه پرتگاه هلاکت و خواری ایستاده است».
از دیگر مصیبت‌های دروغ،
رشد بی‌اعتمادی بین افراد جامعه است.
به قول حضرت علی (علیه‌السلام) «خداوند برای حفظ راستی، ترک دروغ را لازم کرد».
در دروغ گفتن فرقی بین دروغ کوچک و بزرگ یا شوخی و جدی نیست و همه به یک اندازه در نفس انسان تأثیر منفی دارند.
از
امام باقر (علیه‌السلام) نقل شده است که: «از دروغ بپرهیز چه کوچک باشد و چه بزرگ، جدی باشد یا شوخی».
از
امام صادق (علیه‌السلام) نقل شده است که «هر که بسیار دروغ گوید، آبرو و خرمی او برود».
«گاهی می‌شود که به واسطه کشف یک
دروغ، انسان از درجه اعتبار پیش مردم ساقط می‌شود که تا آخر عمر نمی‌توان جبران کرد».
و در این حالت بین همه انگشت‌نما می‌شود و حرف‌های راست این‌گونه افراد هم مورد باور مردم نیست. سعدی شیرین‌سخن در این باب گفته است.
یکی را که
عادت بود راستی ••• خطایی رود در گذارند از او
وگر نامور شود به قول دروغ ••• دگر راست باور ندارند از او
برای درمان دروغ‌گویی و
گناهان دیگر، راهکارهایی را بیان می‌کنیم:
نخستین قدم برای درمان هر دردی، پی بردن به درد و علل درد است. کسی که به مشکل خود پی برده است، نصف راه درمان را پیموده و باید با تلاش و همت و برنامه‌ریزی، راه مانده را نیز بپیماید.
برای ترک هر گناه و کار اشتباهی که به عادت تبدیل شده‌اند، باید به این نکته توجه کرد که درمان یک‌باره و کوتاه‌مدت بسیار مشکل است. پس باید با
صبر و حوصله و قدم‌به‌قدم پیش رفت و از شکست‌های احتمالی ناامید نشد.
یکی از اولین برنامه‌ها، مطالعه بیش‌تر آیات و
روایات و گفته‌های بزرگان در مورد گناهان و دروغ‌گویی و
تفکر در آن‌ها است. این کار
انگیزه و
اراده انسان را برای ترک گناه افزایش خواهد داد. همچنین می‌توان با توجه به آیات و
نشانه‌های خدا و نعمت‌هایش و داشتن ذکر دائم همیشه متوجه خدا بود و در نظر داشت که او که
خدا را دارد چیزی کم ندارد؛ چون او حکیم،
عالم، قادر، و واجد همه کمالات است.
(مشارطه، مراقبه، محاسبه و معاقبه)
«اصلی‌ترین کار برای ترک گناهان روش و برنامه چهار مرحله‌ای
مشارطه،
مراقبه،
محاسبه و
معاقبه است. در این روش، انسان اول هر روز با خود شرط می‌کند که امروز با تکیه بر لطف خداوند برخلاف فرموده او رفتار نکند. این شرط‌بندی آسان است؛ ولی ممکن است با
وسوسه‌های شیطان، سخت و ناممکن جلوه داده شود. در این صورت باید
شیطان را
لعن کرد و افکار باطل را از ذهن دور ریخت.
در مرحله دوم نوبت به مراقبه می‌رسد؛ یعنی انسان در طول
روز مراقب
اعمال و گفتار خود باشد تا برخلاف شرطش
عمل نکند و اگر وسوسه شد تا گناهی بکند، شیطان را لعن کرده و به خدا پناه ببرد و به همین ترتیب پیش رود تا شب که مرحله سوم است.
در مرحله سوم باید هنگام شب از نفس حساب‌کشی کرد تا مشخص شود در طول روز تا چه میزان در عمل به شرط موفق بوده است. پس برای هر موفقیتی باید خدا را
شکر کرد و برای هر شکستی
توبه کرد و تصمیم گرفت که فردا باز همین برنامه را تکرار کرد».
روزه گرفتن مستحبی و
خواندن قرآن نیز بر
اراده و معنویت انسان می‌افزایند و او را در حالت آگاهی و
تذکر نسبت به خدا نگه می‌دارند.
به فرموده
امام علی (علیه‌السلام): «کسی با قرآن هم‌نشین نشد، مگر آن‌که (قرآن) او را افزود یا از او کاست. در
هدایت او افزود و از
گمراهی او کاست».
دوستی با افراد گناه‌کار و دروغ‌گو باعث می‌شود که زشتی دروغ از بین برود؛ پس باید دوستان خود را از راست‌گویان انتخاب کرد. «برای
مؤمن شایسته است که از دوستی با دروغ‌گو کناره‌گیری کند
و با راست‌گویان رفاقت کند:
یَا اَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَکُونُوا مَعَ الصَّادِقِینَصحبت کردن زیاد به جهت جلب توجه هم یکی از دلایل دروغ‌گویی است؛ زیرا کسی که بسیار حرف می‌زند و کم می‌آورد، برای پیدا کردن مطلب به
دروغ متوسل می‌شود. «کم گوی و گزیده گوی چون درّ». کم‌گویی و راست‌گویی به اعتبار اجتماعی فرد در نزد دیگران می‌افزاید.
احساس نیاز به توجه اطرافیان امری عادی است، مخصوصاً در دوران نوجوانی؛ ولی برای جلب توجه راه‌های دیگری است. برای این کار و کشف علت محبوبیت افراد موفق، مطالعه زندگی بزرگان دینی و علمی مفید است. وقتی نیروهای مثبت درون خود را شناختید و سعی کردید آن‌ها را شکوفا کنید، این
عمل به
اعتماد به نفس شما می‌افزاید و دیگر نیازی ندارید که منتظر تأیید بی‌جهت دیگران شوید. از سوی دیگر، افراد و اطرافیان به علت موفقیت شما حتماً مشوق و دوستار شما خواهند شد.
می‌توانیم یک سنگ‌ریزه در دهان خود گذاشته و آن را در دهان بگردانیم تا همواره مواظب باشیم که سختی خلاف واقع بر
زبان نیاوریم.
از
حضرت صادق (علیه‌السلام) روایت شده که: هر که زبان او راستگو باشد، عمل او پاکیزه است و هر که نیست او نیک باشد، روزی او فراوان می‌شود ...».
راست‌گویی سبب آبرو و اعتبار آدمیان می‌شود و مردم به انسان راستگو
اعتماد و اطمینان دارند. چنین شخصی علاوه بر آسودگی خاطر، از گناهان بسیاری که از دروغ‌گویی حاصل می‌شوند، نجات یافته و به دور است.
مَن صَدُقَ لِسانُهُ زَکی عَمَلُهُ؛ هر کس راستگو باشد...
به طور کلی برای
ترک گناه باید انسان با جایگاه رفیع خود نزد خداوند آشنا شود و متوجه کرامت ذاتی و شرافت خود و مقام خلیفه الهی خود باشد، عزت خود را با گناه پست نکند و از دیگر جهت پیوسته باید متوجه
مقام و
عزت ربوبیت و خدا باشد. بدانیم که
گناه یعنی نمک خوردن و نمکدان شکستن؛ پس باید پیوسته در مجالس
موعظه شرکت کرد با دوستان معنوی معاشرت داشت و کتب اخلاقی (کم و مداوم)
مطالعه کرد،
اهل ذکر بود و به نعمت‌های الهی
تفکر کرد تا انسان دائماً در حال توجه و بیداری باشد و به‌راحتی تن به گناه ندهد، دو تکنیک ترک گناه در کنار راه‌های یاد شده:
هرگاه در ترک گناه موفق بودید، خود را
تشویق کنید؛ مثلاً فلان غذای مورد
علاقه خود را بپزید یا به دیدن دوست صمیمی خود بروید و ... .
هرگاه در ترک گناه موفق نبودید، خود را
تنبیه کنید؛ مثلاً مقداری پول
انفاق کنید و یا ... .
۱. چهل حدیث راست‌گوی و دروغ‌گوی، مؤلف عباس رفیعی‌پور، قم، معروف، چ۱.
۲. گناهان کبیره، ج۱، ص۳۳۳، سیدمحمدهاشم دستغیب، کانون تربیت، باب درون.
سایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «ترک دروغ»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۷/۱۱/۲۵.
