عزم
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
پرسش:چه رابطه ای میان
عزم و
توکل وجود داره ؟
«توکل» در لغت به معنای واگذار کردن کار خویش به دیگری است. این کلمه مصدر باب تفعل، از ماده «وکل» می‌باشد. که به دو معنای
ولایت پذیری «توکلت لفلان» به معنای «تولیتُ» و
اعتماد کردن به دیگری «توکلت علیه» یعنی «اعتمدتُه» به کار رفته است.
صاحب نظران در معنای اصطلاحی آن می‌گویند: توکل به
خداوند یعنی واگذاری امور به
حق و نیز وکیل، به معنای
حفیظ و نگه‌دارنده و
سرپرستی می‌باشد.
این مفهوم در
منطق قرآن به معنای اعتماد کردن بر
خدا و او را
ولی و
وکیل خود قرار دادن است و بر اثر آن، از حجم مشکلات و انبوه موانع نهراسیدن، که این یکی از
نشانه‌های ایمان است و از
عوامل پیروزی و
موفقیت در مبارزه‌ها به شمار می‌آید.
به عبارت دیگر مفهوم «توکل» در
آموزه‌های قرآن این نیست که
انسان دست از تلاش و کوشش بردارد و به گوشه‌ی انزوا بخزد و بگوید:
تکیه گاه من خداست، بلکه مفهوم «توکل» این است که هر گاه انسان نهایت تلاش و کوشش خود را به کار بست و نتوانست مشکل را حل کند و موانع را از سر راه خود کنار بزند، وحشتی به خود راه ندهد و با اتکاء به
لطف پروردگار و استمداد از
ذات پاک و
قدرت بی‌پایان او
ایستادگی به خرج دهد و به
جهاد و کوشش پیگیر خود ادامه دهد؛ حتی در جایی هم که توانایی دارد، خود را بی‌نیاز از لطف خدا نداند چرا که تمام قدرت‌ها از جانب اوست.
به عبارت دیگر «توکل» نوعی
تقویت اراده و نیرو بخشی است.
دین مقدس با پیش بینی آن، انسان را از
ناامید شدن و کناره‌گیری کردن از فعالیت نجات داده و آن را وسیله‌ای برای تقویت کردن انگیزه و روشن شدن
امید در درون انسان قرار داده است.
در
آیات متعددی از «توکل» سخن به میان آمده است که با بررسی برخی از این موارد، نکات تازه‌ای به دست می‌آید.
الف. خداوند متعال در
سوره‌ی آل عمران آیه‌ی ۱۵۹ می‌فرماید:
«... فَإِذَا عَزَمْتَ فَتَوَکلْ عَلَی اللّهِ إِنَّ اللّهَ یُحِبُّ الْمُتَوَکلِینَ»
نکته‌ها:
۱. همان طور که
آیه تصریح دارد خداوند،
پیامبر خود را بعد از
مشورت کردن با
اصحاب و مصمم شدن بر انجام آن، مأمور به توکل و اعتماد بر خداوند می‌کند. به عبارت دیگر در انجام هر کار مخصوصاً کارهای مهم بعد از انجام مقدمات، مانند مشورت کردن و مصمم شدن بر رأی خاص برای پیشبرد کار لازم است بر خداوند توکل شود، تا در بین راه
سستی و بی‌میلی دامن‌گیر انسان نشود؛ یعنی خداوند با
تشریع توکل خواسته است در امور مهم راه ورود
دو دلی و احتمال
عدم موفقیت را که خود وسیله‌ای برای سستی در انجام عمل است ببندد نه آنکه اصل فعالیت را از انسان بگیرد.
۲. نکته‌ی دیگری که از آیه به دست می‌آید آن است که خداوند با این بیان می‌خواهد روح
توحید در
افعال را نیز در مخاطب زنده کند. و به او بفهماند که ولو این که مشورت کرده‌ای و تصمیم قاطع نیز گرفته‌ای هیچ گاه خداوند را در انجام عمل فراموش نکن.
۳. و از این آیه استفاده می‌شود که از جمله اموری که باعث جلب
محبت خداوند می‌شود توکل است. (ان الله یحب المتوکلین)
ب. در
سوره‌ی نمل آیه‌ی ۷۹ می‌فرماید:
«فَتَوَکلْ عَلَی اللَّهِ إِنَّک عَلَی الْحَقِّ الْمُبِینِ»
«پس بر خدا توکل کن که تو بر حق نمایان استواری»
این آیه و آیات قبل در بیان مسئله‌ی
حق ستیزی کافران، و عدم توجه به بیانات
پیامبر اکرم(صلي الله و عليه و آله) می‌باشد.
خداوند،
پیامبر(صلي الله و عليه و آله) را از این که به خاطر دشمنی
کفار سست شود باز می‌دارد و می‌فرماید: از آن جا که تو بر حق هستی و فعالیت تو حق است نباید از
دشمنی کفار سستی به خود راه دهی بلکه در همین مسیر تلاش کن و
پیشرفت کارها را به خدا واگذار!
۱. توکل بر خداوند تنها در
مسیر حق، دارای معنا و ثمر بخش است. این معنا از تعلیل «انک علی الحق» استفاده شده است.
۲. توکل بر خداوند، رها کننده‌ی انسان از تنگنای
توطئه‌های دشمنان می‌باشد.
این برداشت با توجه به
سیاق آیات است که بیان کننده‌ی ارتباط این آیه و آیات قبل می‌باشد به ویژه آیه‌ی «و لاتکن فی ضیق مما یمکرون... فتوکل علی الله...»
۳. این آیه بیانگر آن است که تمام انسان‌ها حتی پیامبر(صلي الله و عليه و آله) در ایفای وظایف خود مامور به توکل بر خداوند هستند.
در مورد توکل آیات دیگری نیز وجود دارد که برای آگاهی بیشتر می‌توانید به آنها مراجعه کنید.
تحقیقات علمی در رابطه با توکل
در اینجا نتیجه‌ی تحقیقی را که در مورد «رابطه‌ی میان توکل و
امیدواری» انجام گرفته است حکایت می‌کنیم:
آقای بوالهری و همکاران او (۱۳۷۹) با به کارگیری آزمون خود ساخته توکل: ۴۰۸ نفر (۲۳۴ نفر مرد و ۱۷۴ زن) از دانشجویان رشته پزشکی دانشگاه‌های علوم پزشکی ایران ـ تهران را که در مقاطع مختلف تحصیلی مشغول به تحصیل بودند به صورت تصادفی انتخاب کردند و با استفاده از پرسشنامه نشانگان
استرس ـ که در سه بُعد «
نشانگان جسمانی»، «
نشانگان روانی» و «
نشانگان شناختی» ساخته شده بود ـ مورد بررسی قرار دادند. پژوهشگران دریافتند که بین نشانگان روانی (P<0/001 و 21/0 = r) و [[شناخت استرس]] (P<0/001 و 22/0 = r) در بین افراد همبستگی منفی و معناداری وجود دارد و میزان همبستگی نشانگان جسمانی استرس (11/0- = r) و توکل به خدا پایین و غیر معنادار می‌باشد.
در تحقیقات دیگر نیز نشان داده شده است که میان «
اقدام متوکلانه»، با «
صبر و
تحمل» همبستگی خاص وجود دارد که این معنا در آیه‌ی زیر به تصویر کشیده شده است:
«وَلَنَصْبِرَنَّ عَلَی مَا آذَیْتُمُونَا وَعَلَی اللَّهِ فَلْیَتَوَکلِ الْمُتَوَکلُونَ»
«حتما صبر خواهیم كرد بر آن چه ما را
آزار دادید، و
توکل کنندگان باید بر خدا توكل كنند.»
از آنچه گذشت به دست می‌آید كه «توكل» بر خدا، موجب سستی در كار نشده بلكه تنها پیامد آن استواری در حركت و به دست آوردن نیروی مضاعف در مسیر حركت است.
۱. توكل، روحانی‌نژاد.
۲. اسلام و بهداشت روان، مجموعه مقالات همایش نقش دین در بهداشت روان، نشر معارف.
۳. تفسیر نمونه، ذیل آیات مربوطه.
شهر سؤال.
