مصونیت از گناه
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: مصونیت از گناه، گناه، علم، معرفت الهی، شناخت.
پرسش: چگونه می‌توانیم در اعمال خود معصوم و مصون از گناه باشیم؟
پاسخ: برخی اموری که می‌تواند به عنوان یک نوع مصونیت از گناه باشد، عبارت‌اند از:
۱. توجه به پی‌آمدهای گناه و علم به این‌که تمام اعمال انسان روزی در دادگاه
عدل الهی مورد مؤاخذه قرار می‌گیرند و انسان می‌بایستی برای هرکدام از آن‌ها جواب بدهد.
۲. معرفت و
شناخت و ایمانِ هرچه بیش‌تر به
پروردگار، انسان را بر آن می‌دارد تا هرگز فکر مخالفت با آن
مقام با عظمت را نکند و از این‌که در محضر او، نافرمانی او را کند می‌پرهیزد؛ چون خودش را در همه جا و هر زمان و هر حال در محضر خدا می‌بیند.
لفظ «
عصمت» با تمام مشتقات خود، سیزده بار در
قرآن آمده است و معنای جامع آن در
لغت عبارت است از: «تمسک و نگاهداری» و «منع و بازداری» گاهی لفظ «عصمت» به چیزی که جنبه سپری داشته باشد و انسان را از حوادث بد باز می‌دارد، گفته می‌شود.
در هر حال مقصود از این
لفظ در متون دینی، عمدتاً مصونیت از گناه، بلکه بالاتر،
مصونیت از خواست و اراده خلاف و خطا و اشتباه است که از راه
تقوا و
پرهیزکاری حاصل می‌شود.
اما این‌که
حقیقت عصمت چیست؟ کوتاه سخن این‌که عصمت در مورد پیراستگی از
گناه درجه والای تقواست و هر نوع ماهیتی که برای تقوا تصور شود، به صورت کامل در عصمت موجود است. هرگاه
تقوا را یک نیروی درونی و یک حالت نفسانی بیندیشیم که انسان را از بسیاری از
گناهان باز می‌دارد، باید «عصمت» را نیز به همان نحو ترسیم کنیم و آن را یک نیروی باطنی و درونی بدانیم که فرد معصوم را از
ارتکاب گناه به صورت مطلق، بلکه از
اندیشه درباره آن باز می‌دارد و از این جهت محققان «عصمت» را این‌گونه تعریف می‌کنند: (قوة تمنع الانسان عن اقتراف المعصیة و الوقوع فی الخطاء).
لازم به یادآوری است که عصمت به صورت مطلق و گسترده مربوط به گروه معدودی به نام
انبیا و
امامان است؛ ولی «عصمت نسبی» یعنی مصونیت در برابر برخی گناهان اختصاص به آن گروه ندارد و بسیاری از انسان‌های شریف را نیز دربر می‌گیرد. این گروه از انسان‌ها هر چند نسبت به تمام
گناهان مصونیت ندارند، ولی بدون شک نسبت به برخی از آن‌ها دارای مصونیت بوده و نه‌تنها انجام نمی‌دهند، بلکه به فکر انجام آن نیز نمی‌باشند؛ مثلاً گردش در خیابان‌ها به صورت لخت مادرزاد از
گناهان کبیره است که بسیاری از انسان‌های شریف نه‌تنها آن را انجام نمی‌دهند، بلکه به فکر انجام آن نیز نمی‌افتند.
به نظر اکثر
علما، «عصمت» نتیجه
علم معصوم به عواقب گناه می‌باشد،
علم و شعور آنان به آثار گناهان به گونه‌ای است که هیچ‌گاه مغلوب قوای دیگر انسانی نشده و پیوسته بر تمام قوا پیروز می‌گردد.
مرحوم
علامه طباطبایی می‌گوید: مقصود از علم شکست‌ناپذیر، همان علم به لوازم گناه است، به طور مسلّم هر نوع علم به لوازم گناه، پدید‌آورنده مصونیت نیست؛ بلکه باید واقع‌نمایی علم به قدرت قوی و شدید باشد که
آثار گناه در نظر او مجسم گردد و آن‌ها را با دیده موجود و محقق بیند، در این موقع است که صدور گناه از وی به صورت یک محال عادی درمی‌آید.
توضیح این‌که: خداترسی مطلق و به تعبیر دیگر درجه عالی از تقوا بدون علم قطعی بر لوازم و تبعات عصیان و گناه امکان‌پذیر نیست؛ زیرا فرد معصوم بر اثر آگاهی خلل‌ناپذیر، لوازم و تبعات گناه را آن‌چنان درک و لمس می‌کند که او را در برابر گناه بیمه می‌سازد و او از همین جهان درجات
بهشتیان و درکات
دوزخیان و لهب
آتش جهنم را آن‌چنان حس می‌کند که هر نوع پیدایش عامل گناه را در
روح از محکوم می‌سازد.
و در سایه «علم الیقین» از همین
جهان،
دوزخ را می‌بیند و دارنده یک چنین علم روشن و قاطع هرگز گرد گناه نمی‌گردد. این مقام عصمت که لطف و تفضلی است خاص، نصیب برخی افراد می‌شود؛ اما این بدان معنا نیست که غیر از این افراد خاص، هیچ‌کس دیگر از افراد عادی بشر نتواند به مقامات پایین‌تر آن و مصونیت نسبی از گناه، راه یابند؛ بلکه همواره این راه باز است و آدمی می‌تواند با تلاش و ایمان قوی، خود را به کمالات عالی برساند و همچون یاران و اصحاب نزدیک
پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) و امامان شیعه باشد و زندگی به دور از گناه داشته باشد؛ افرادی چون
سلمان،
ابوذر،
مقداد،
کمیل و ... .
بنابراین برای افراد عادی غیر از
معصومین (علیهم‌السّلام) مهم‌ترین اصلی که او را از گناه مصون نگه می‌دارد،
علم و
معرفت الهی می‌باشد و هر چه این معرفت الهی بیش‌تر باشد، کم‌تر به خود اجازه می‌دهند گامی برخلاف رضای او بردارند.
عشق و علاقه انسان به معبود و درک جمال و جلال او، آگاهی از نعمت‌های بی‌پایان او در حقِ وی، آن‌چنان در
روح انسان خضوع و فروتنی را فراهم می‌آورد که هرگز به فکر معصیت و گناه تا چه رسد به خود آن نمی‌افتد و هر چه مرتبه شناخت بالا باشد، به همان نسبت مصونیت از گناه نیز والا خواهد بود، بی‌تردید آدمی هرچه در اثر مجاهدت و
تفکر و
عزم و اراده قوی، بتواند کمالات نفسانی خویش را ارتقا دهد، به این حقیقت بار خواهد یافت که نافرمانی و زیر پا گذاشتن دستورات الهی و
حقیقت گناه و معصیت، چیزی جز
آتش، آلودگی، و کثافت و نجاست روحی نیست؛ به همین منظور هیچ‌گاه گرد گناه و
حرام نمی‌گردد.
کوتاه سخن این‌که از جمله اموری که می‌تواند یک نوع مصونیت از گناه باشد، عبارت‌اند از:
۱ـ توجه به پی‌آمدهای گناه و علم به این‌که تمام اعمال انسان روزی در دادگاه عدل الهی مورد مؤاخذه قرار می‌گیرند و انسان می‌بایستی برای هر کدام از آن‌ها جواب بدهد.
۲. معرفت و
شناخت و ایمانِ هرچه بیش‌تر به
پروردگار، انسان را بر آن می‌دارد تا هرگز فکر مخالفت با آن
مقام با عظمت را نکند و از این‌که در محضر او، نافرمانی او را کند می‌پرهیزد؛ چون خودش را در همه جا و هر زمان و هر حال در محضر خدا می‌بیند.
۱. ناصر مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ج۱، ص۷۹.
۲. علامه طباطبایی، تفسیر المیزان، ج۲، ص۱۸۷.
۳. محسن قرائتی، گناه شناسی.
۱. آیت‌الله حسین مظاهری، عوامل کنترل غرایز در زندگی انسان، مؤسسه ذکر، ۱۳۶۶ ش.
۲. سید مجید حسنی، گناه و ناهنجاری ...، دارالغدیر، ۱۳۷۹ ش.
۳. محمدتقی مصباح یزدی، به سوی خودسازی، مؤسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی (رحمة‌الله‌علیه)، ۱۳۸۰ ش.
سایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «مصونیت از گناه»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۷/۰۴/۲۶.
