روح انسان
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: روح انسان، مرگ، بدن مثالی، تناسخ، عالم برزخ، عالم قبر، عالم ارواح، قیامت، حیات برزخی.
پرسش: ۱. آیا
روح انسان بعد از مرگ در قالب حیوان قرار می گیرد؟ ۲. در برزخ سرگردان است؟ ۳. در قرآن آمده انسان بعد از مرگ انتقال پیدا می‌کند به کجا و در چه زمانی؟
پاسخ: انتقال روح انسان پس از مرگ به قالب انسانی دیگر یا حیوان و... عقیده قائلین به تناسخ است و از نظر
اسلام باطل و مردود است. روح پس از مفارقت بدن در دنیا، در
عالم برزخ در بدنی مثالی جای گرفته و تا آغاز قیامت از حیات برزخی برخوردار می‌گردد. عالم برزخ که گاهی از آن به عالم قبر و عالم ارواح تعبیر شده، عالمی میان دنیا و آخرت است. دلیل وجود چنین عالمی برخی آیات و روایات است.
سرنوشت انسان پس از مرگ از مسائلی است که همواره ذهن بشر را به خود مشغول ساخته و او را در تکاپوی جست‌و‌جو و یافتن پاسخی قانع‌کننده و مستدل قرار داده است.
در میان مجموعه‌ای از تبیین‌ها و تفسیرها از مرگ و انتقال روح با تفسیری مواجه می‌شویم که به نظریه
تناسخ مشهور است. در این نظریه
سخن از قطع علاقه روح از یک بدن و تعلق آن به کالبد
انسان دیگر و یا حیوان و یا... به میان آمده است. این عقیده از زمان‌های قدیم در بعضی از مناطق
جهان رواج داشته است. برخی از حکمای هند و یونان معتقدند که روح آدمی پس از خروج از کالبد نخست خود وارد کالبدی می‌گردد که مناسب با خلق و خوی آن شخص است.
این دیدگاه در سراسر جهان طرف‌دارانی دارد. در جهان اسلام نیز برخی از حکما و متکلمان و فرقه‌ها به‌گونه‌ای دیگر پیرو این عقیده شده‌اند، در مناطق محدودی از جهان
عرب به‌ویژه در سوریه و لبنان کنونی دروزیان (فرقه‌ای منشعب از اسماعیلیه) را می‌توان در سلک معتقدان به تناسخ دانست.
تناسخ یکی از ویژگی‌های مشترک فرقه‌های غالی در طول
تاریخ نیز بوده است. رهبران این گروه‌های افراطی به‌واسطه نگرشی که به تناسخ داشتند، خود را
امام، پیامبر و حتی خدا برای هوادارانشان معرفی می‌نمودند.
قائلین به تناسخ بر پنج دسته‌اند:
نسوخیه که قائل‌اند انسان پس از مردن روحش به بدنی دیگر تعلق می‌گیرد، اگر انسانی خوب باشد، روحش به بدن نیکان، و اگر بد باشد به بدن کفار و فجار تعلق می‌گیرد.
مسوخیه که معتقدند روح انسان پس از مردن اگر از نیکان باشد، به
حیوانات پسندیده (مانند بلبل، قمری و...) اگر از بدان باشد، به حیوانات خبیثه (مانند سگ و خوک و امثال اینها) تعلق می‌گیرد.
فسوخیه که می‌گویند روح انسان پس از مردن به
نباتات مفیده (مانند گل‌ها و میوه‌ها) یا نباتات تلخ و بدبو (نظیر حنظل و مانند آن) به حسب نیکی یا بدی آن تعلق می‌گیرد.
رسوخیه که قائل‌اند روح انسانی پس از مردن به جمادات، و نفوس خیّره به معادن ذی قیمت (از قبیل جواهرات) و نفوس شریره به معادن پست تعلق می‌گیرد.
دسته دیگری از تناسخی ها قائل‌اند روح انسان ابتدا به جمادات و پس از آن به نباتات و بعد از آن به حیوانات و سپس به انسان تعلق می‌گیرد.
این انتقال از نظر تناسخی‌ها مستمر و بی‌پایان است، و در واقع
بهشت و جهنم انسان در این نوع
تفکر همان انتقال به بدن‌های خوب و یا بد دیگر برای پاداش گرفتن و یا مکافات کشیدن است. این گردش روح در بدن‌ها تا آن‌جا ادامه می‌یابد که روح تصفیه شده و به آسمان‌ها رفته تا در کالبد
فرشتگان قرار گیرد و از جمله
ملائکه گردد.
تناسخ از نظر اسلام مردود و باطل است. برای آگاهی از دلایل بطلان تناسخ به سؤال ۱۰۹۹ (سایت:۱۱۵۴) نمایه: دیدگاه اسلام درباره تناسخ مراجعه فرمایید.
در حدیثی طولانی از
امام صادق علیه‌السلام است که فرمود: معتقدان به تناسخ راه و منهاج دین را پشت سر انداخته و گمراهی را برای خود آراسته‌اند، و نفس خود را در
زمین شهوات به چرا واداشته‌اند،.. . نه
بهشت و جهنمی است، و نه بعث و نشوری، و
قیامت نزد اینان همان خروج روح از قالب خود و ورود به قالب دیگر است.
از نظر اسلام
مرگ نقطه پایان
حیات دنیوی و مفارقت روح از بدن مادی است. و در این زمان است که روح با پیوستن به کالبدی مثالی در برزخ حیاتی دیگر را آغاز می‌نماید.
جسم و بدن مثالی شبیه به جسم مادی است، لکن بسیاری از ویژگی‌های بدن مادی را ندارد.
امام صادق ـ علیه‌السلام ـ می‌فرماید: هنگامی که
خداوند روح
مؤمن را قبض کند، آن را در کالبدی همانند بدن دنیایی او قرار می‌دهد ... .
در این‌که انسان پس از مرگ چه سرنوشتی پیدا می‌کند باید گفت: در واقع انسان دو مرگ و دو حیات را تجربه می‌کند.
قرآن کریم این‌گونه به این موضوع اشاره دارد: "آنها می‌گویند: «
پروردگارا! ما را دو بار میراندی و دو بار زنده کردی ،اکنون به
گناهان خود معترفیم. آیا راهی برای خارج شدن (از دوزخ) وجود دارد؟"
بعضی از مفسران گفته‌اند مقصود از
دو بار میراندن و زنده کردن مذکور در
آیه مبارکه میراندن در آخرین روز
زندگی دنیا و زنده کردن در برزخ است و سپس میراندن از برزخ، و زنده کردن در قیامت برای حساب است.
اما برزخ چیست؟
"برزخ" حد فاصل و حایل و واسطه میان دو چیز (ماده و روح،...) است و "عالم مثال" را از آن جهت
عالم برزخ می‌گویند که حد فاصل میان اجسام کثیفه (مادی) و عالم
ارواح مجرده و حد فاصل میان
دنیا و آخرت می‌باشد.
عالم برزخ که گاهی از آن به
عالم قبر و عالم ارواح تعبیر شده، عالمی میان
دنیا و آخرت است. دلیل وجود چنین عالمی برخی
آیات و
روایات است.
در آیاتی چند از قرآن مجید از حیات برزخی پس از مرگ سخن به میان آمده است؛
از جمله آیه کریمه که می‌فرماید: "و پشت سر آنان برزخی است تا روزی که برانگیخته شوند".
ظاهر آیه وجود چنین عالمی را میان عالم دنیا و آخرت اثبات می‌کند.
از آیاتی که "صریحا" وجود چنین جهانی را اثبات می‌کند، آیات مربوط به حیات
شهیدان است؛ مانند: "هرگز گمان نکن کسانی که در راه
خدا کشته شدند مردگان‌اند، آنها زنده‌اند و نزد پروردگارشان
روزی داده می‌شوند".
نه‌تنها در مورد
مؤمنان عالی مقامی‌همچون شهیدان جهان برزخ وجود دارد، بلکه درباره کفار طغیانگری همچون فرعون و یارانش نیز وجود برزخ صریحاً، در
قرآن آمده است: "آنها (فرعون و یارانش) هر صبح و شام در برابر
آتش قرار می‌گیرند و به هنگامی که
روز قیامت بر پا می‌گردد، فرمان داده می‌شود آل‌فرعون را در شدیدترین کیفرها وارد کنید".
همان‌گونه که اشاره شد، آیات فوق علاوه بر این‌که حیات برزخی را پس از مرگ تأیید می‌نمایند، با اندکی تأمل می‌توانیم چگونگی حیات صالحان و
گناهکاران را از مضمون این آیات دریابیم.
روایات فراوانی نیز به همین مضمون از
ائمه اطهار علیهم‌السلام وجود دارد که مشتمل بر بیان کیفیت حیات برزخی انسان‌هاست.
در حدیثی از امام صادق ـ علیه‌السلام ـ می‌خوانیم: "برزخ همان عالم قبر است که
پاداش و کیفر میان دنیا و آخرت است، به خدا ما بر شما نمی‌ترسیم، مگر از برزخ".
نیز در
حدیث دیگری امام صادق ـ علیه‌السلام ـ در پاسخ به پرسشی در مورد ارواح
مؤمنان چنین می‌فرمایند: "آنها در حجره‌هایی از
بهشت قرار دارند، از غذاهای بهشتی می‌خورند، و از نوشیدنی‌هایش می‌نوشند، و می‌گویند: پروردگارا! هرچه زودتر قیامت را بر پا کن و به وعده‌هایی که به ما داده‌ای وفا فرما".
البته عالم برزخ منزلگاه موقت و تمهیدی برای روز قیامت و بهشت و جهنم جاودانه است. در عالم برزخ به‌طور کامل به حساب کسی رسیدگی نمی‌گردد، و نسبت به آن‌چه کرده است،
حکم و جزای قطعی صادر نمی‌شود. علاوه بر مسئله خلود که در قیامت مطرح است، چگونگی عذاب و پاداش از تفاوت‌های این دو
عالم است.
قرآن کریم در این باره می‌فرماید: "عذاب آنها آتش است که هر صبح و شام بر آن عرضه می‌شوند و روزی که قیامت برپا شود، می‌فرماید: «آل‌فرعون را در سخت‌ترین عذاب‌ها وارد کنید!»
آیه کریمه عذاب برزخیان را عرضه بر آتش، و عذاب قیامت را داخل شدن در آن برشمرده است. این تفاوت راجع به
نعمت‌های در عالم برزخ و بهشت نیز مطرح است.
به نقل برخی روایات در این عالم است که گروهی از مؤمنان را که اعتقاد به حق داشتند و در دنیا مرتکب گناهی شده و توفیق توبه از آن را پیدا نکردند، به عذاب برزخی دچار می‌نمایند تا وجودشان از
گناه پالایش نهایی شده و شایستگی ورود به بهشت خلد را پیدا کنند.
پایگاه اسلام کوئست.
