امامت امام سجاد
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: امام سجاد علیه‌السلام،
امامت،
اسارت،
قیام،
سازندگی، شاگردان،
اصحاب.
پرسش: دوران امامت
امام سجاد ـ علیه‌السلام ـ و
یاران معروف آن حضرت را به‌اختصار معرفی نمایید.
امام
علی بن الحسین ـ علیه‌السلام ـ بنابر قول مشهور در نیمه جمادی الاخر سال ۳۸
متولد شده است.
کنیه مشهورش ابوالحسن
و لقب مشهورش زین‌العابدین و سجاد
است.
امامت امام سجاد از عصر روز عاشورای سال ۶۱ هجری آغاز شده و تا زمان
شهادت ایشان در سال ۹۵ هجری به مدت ۳۴ سال ادامه داشت. ایشان در دوران امامتشان با پنج
خلیفه هم دوره بوده‌اند: (
یزید،
عبدالله بن زبیر،
مروان،
عبدالملک بن مروان، و
ولید بن عبدالملک) دورنمای کلی
عصر امامت آن بزرگوار را می‌توان به سه مرحله تقسیم کرد:
الف. دوران
اسارت؛
ب. دوره قیام‌ها و شورش‌ها؛
ج. دوران ثبات و سازندگی.
با توجه به
تبلیغات بسیار گسترده که
حکومت اموی از زمان
معاویه به بعد بر ضد خاندان
پیامبر (به‌ویژه در منطقه
شام) به عمل آورده بود، بی‌شک اگر بازماندگان
امام حسین ـ علیه‌السلام ـ به افشاگری و بیدار‌سازی نمی‌پرداختند، مزدوران قدرت‌های وقت،
قیام و
نهضت بزرگ آن حضرت را در طول
تاریخ لوث می‌کردند و چهره آن را وارونه نشان می‌دادند؛ لذا
امام سجاد ـ علیه‌السلام ـ و
حضرت زینب از فرصت طلایی حضور در اجتماع مردم
کوفه و
دمشق استفاده کرده و ندای
حقانیت و
فضایل اهل‌بیت را در آن سرزمین خفته سردادند. به قول شهید مطهری: «بزرگ‌ترین اشتباهی که دستگاه اموی کرد، مسئله اسیر گرفتن اهل‌بیت ـ علیهم‌السلام ـ و سیر دادن آنها به
کوفه و بعد به
شام بود... به دست خودشان کاری کردند که برای اهل‌بیت
پیغمبر فرصت ایجاد کردند و آنها این
تاریخ را در
دنیا مسجل نمودند».
قیام‌ها و شورش‌های صورت گرفته در عصر امامت امام سجاد ـ علیه‌السلام ـ عبارتند از:
شورش مردم
مدینه به رهبری
عبدالله بن حنظله که منجر به سرکوبی شدید آن به‌وسیله سپاه
شام به رهبری
مسلم بن عقبه شد.
امام سجاد ـ علیه‌السلام ـ از ابتدا در قیام شرکت نکرد و به همراه
خانواده خود از مدینه خارج شد و در منطقه «یَنیع» اقامت گزید.
قیام مردم کوفه به رهبری
سلیمان بن صرد خزاعی که در جهت
توبه به دلیل عدم همراهی کوفیان با امام حسین ـ علیه‌السلام ـ و گرفتن انتقام خون
حسین ـ علیه‌السلام ـ از شامیان صورت گرفت. این قیام در نبرد « عین الورده» از سپاه شام به فرماندهی عبیدالله بن زیاد شکست خورد و اکثر افراد آن به شهادت رسیدند.
به رهبری
مختار بن ابی‌عبیده ثقفی در کوفه منجر به در درست گرفتن، کوفه در ربیع‌الاول سال ۶۶ شد. ظاهراً امام سجاد ـ علیه‌السلام ـ
قیام مختار را صرف‌نظر از انگیزه آن به‌دلیل آنکه در جهت خونخواهی حسین ـ علیه‌السلام ـ بوده، به‌طور غیر مستقیم تأیید کرده است.
او در ابتدا با در اختیار گرفتن شهر
مکه در برابر
یزید علم مخالفت برافراشت و خود را
خلیفه خواند و از مردم براساس
خلافت شورایی
بیعت گرفت.
امام پس از حادثه
کربلا دریافته بود که امکان احیای این جامعه مرده در کوتاه‌مدت حتی با در دست گرفتن
رهبری آن وجود ندارد، به‌علاوه درگیر شدن در یک حرکت سیاسی دیگر با وجود قدرت دیگر احزاب فرصت‌طلب (مانند
عبدالله بن زبیر) خطراتی را در پی داشت؛ به همین دلیل امام سجاد در برابر این قیام‌ها به‌وضوح از فعالیت سیاسی و تأیید آشکار آنها برکنار بود.
مسئله مهم دیگر در عدم دخالت مستقیم
امام در
مسائل سیاسی این بود که با توجه به سابقه اختلاف
علویان با
امویان، امام مورد سوءظن شدید امویان بود و کوچک‌ترین حرکتی از ناحیه امام، عواقب وخیمی هم برای امام و هم برای
شیعیان داشت.
با توجه به انحطاط جامعه،
اختناق شدید سیاسی و سختی‌هایی که شیعیان درآن دوره اختناق داشتند، امام سجاد هوشمندانه تاکتیک سیاسی «
تقیه» را برگزیدند و سعی کردند با این سپر، از طریق روش‌های زیر به ارشاد امت و تحکیم موقعیت
شیعه بپردازند:
۱ـ زنده نگه‌داشتن یاد و خاطره
عاشورا و تمسک به آن جهت اثبات مظلومیت
اهل‌بیت و
ظلم امویان؛
۲ـ پند و ارشاد
امت هم با
سیره عملی و
عبادی و هم از طریق موعظه‌های عمومی؛
۳ـ تبیین
معارف به‌وسیله
دعا و استفاده از آن جهت ارائه مفاهیم والای عقیدتی ـ اخلاقی (نمونه آن
صحیفه سجادیه)؛
۴ـ برخورد و مبارزه با علمای درباری مانند زهری؛
۵ـ نیروسازی و
تربیت شاگردان زبده برای
تبلیغ معارف اهل‌بیت در سطح عموم در درازمدت.
شیخ طوسی نام ۱۷۲ نفر از
اصحاب و شاگردان امام را در
رجال خود آورده است.
از شاگردان معروف امام می‌توان از این افراد نام برد:
نام او ثابت بن دینار و از نزدیک‌ترین اصحاب امام سجاد بود. او شیخ بزرگ شیعیان کوفه در عصر خویش بود. او هم از نظر علمی و هم از نظر
معنوی در حد بالایی بود. از امام رضا ـ علیه‌السلام ـ نقل شده: «
ابوحمزه ثمالی در زمان خودش مانند
لقمان در عصر خویش بود».
او دعای سحرهای
ماه رمضان معروف به دعای ابوحمزه ثمالی و همچنین «
رساله حقوق» را از امام سجاد روایت کرده است. او پس از امام سجاد سالیان زیادی عمر کرد و محضر
امام محمدباقر علیه‌السلام،
امام صادق ـ علیه‌السلام ـ و
امام کاظم ـ علیه‌السلام ـ را هم درک کردند.
از
یاران پرشور و از نزدیکان خاص امام سجاد ـ علیه‌السلام ـ بود. او در کوفه و در عصر حکومت
حجاج با صدای بلند در میان مردم می‌گفت: «هرکسی علی را سب کند، لعنت خدا بر او باد. ما از آن مروان و معبودهایی که غیر از خدا گرفته‌اند، بیزاریم».
حجاج به‌خاطر این اعتراضات و سخنان پرشور او را به شهادت رساند.
وی از اصحاب سرشناس امام سجاد و از نظر علمی مورد
قبول شیعه و
سنی بود.
احمد بن حنبل (یکی از امامان
اهل‌سنت) معتقد بود، سعید در حالی کشته شد که همه مردم به
دانش او محتاج بودند.
او بسیار خداترس و
پرهیزکار بود و علاقه زیادی به
قرائت قرآن داشت؛ به‌حدی که در ماه رمضان هر شب و در غیر ماه رمضان هر دو شب
قرآن را ختم می‌کرد.
حجاج این مرد بزرگ را در سال ۹۵ هجری به شهادت رساند.
از قدیمی‌ترین اصحاب امام سجاد ـ علیه‌السلام ـ و موصوف به
فقه و
تقوا بود.
ابن حیان (از رجالیون اهل‌سنت) می‌نویسد: او در فقه، دین‌داری،
عبادت، فضل و پارسایی سرآمد
تابعین بود.
امام صادق ـ علیه‌السلام ـ در روایتی او را از ثقات
علی بن الحسین ـ علیه‌السلام ـ معرفی کرده است.
امام سجاد ـ علیه‌السلام ـ هم در روایتی او را به آثار گذشتگان از همه داناتر و در زمان خویش از همه آگاه‌تر معرفی کرده است.
او در سال ۹۴ هـ (سنة الفقها) در مدینه وفات یافت.
او در ابتدا به امامت
محمد بن حنیفه معتقد بود، و با اعتراف
محمد توانست امام حقیقی را بشناسد
و بعد از آن در زمره
حواریین امام سجاد قرار گرفت. امام صادق ـ علیه‌السلام ـ او را هم از ثقات امام سجاد ـ علیه‌السلام ـ معرفی کرده است.
از اصحاب
پیامبر اکرم ـ صلی‌الله‌علیه‌و‌آله ـ که عمری دراز یافت و از محضر امام چهارم نیز استفاده کرد و در دوران امامت امام سجاد توانست امام
باقر ـ علیه‌السلام ـ را
زیارت کند و وعده پیامبر مبنی بر دیدن او که شکافنده دانش است، محقق شود و سلام پیامبر را به او برساند.
از ديگر اصحاب امام سجاد می‌توان به محمد بن جبير بن مطعم، قاسم بن محمد بن ابی‌بكر، عمرو بن عبدالله سبيعی، ابان بن تغلب، فرات بن احنف، سدير بن حكيم صيرفی و ... اشاره كرد.
امام سجاد ـ عليه‌السلام ـ در عصری زندگی می‌كرد كه به‌دليل
اختناق شديد سياسی ناشی از
حکومت امویان امام نمی‌توانست با
آزادی و به‌راحتی به نشر و تبيين معارف اهل‌بيت بپردازد؛ لذا با استفاده از تاكتيك
تقیه و با روش‌هايی مانند سيره عبادی و تربيت نيروی انسانی
تعلیم ديده به نشر
تفکر اصيل اسلامی پرداخت. از جمله معرو‌ف‌ترين اصحاب امام سجاد می‌توان به
ابوحمزه ثمالی، سعيد بن جبير، سعيد بن مسيب و ابوخالد كابلی اشاره كرد.
سایت اندیشه قم
