شیعه
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
پرسش: اگر ممکن است تعداد فرق اساسی شیعه را بیان فرمایید؟نمایه:
شیعه،
تشیع،
پیدایش شیعهپاسخ:
در کتاب‌های لغت شیعه به معنای "
پیرو" و "
یاور" و نیز به معنای "منهاج و دین یکسان داشتن" آمده است.
واژه شیعه در اصطلاح میان
مسلمانان، وابستگی ویژه‌ای به پیروان
حضرت علی (علیه السلام) پیدا کرده است. در مورد پیروان آن حضرت نیز در معانی متعددی استعمال شده است که عبارت اند از:
۱. شیعه به معنای دوستدار و
محبّ حضرت علی (علیه السلام).
۲. شیعه یعنی کسی که حضرت علی (علیه السلام) را از
عثمان برتر می داند و در مقابل
شیعه علی (علیه السلام)
شیعه عثمان قرار دارد.
۳. شیعه کسی است که حضرت علی (علیه السلام) را از عثمان و دو خلیفه نخستین و همه
صحابه برتر می داند.
۴. شیعه کسی است که به
جانشینی بلا فصل حضرت علی (علیه السلام) اعتقاد دارد.
البته هیچ یک از این تعاریف جامع و مانع نیست. شاید بتوان با توجه به فرقه های مختلف شیعه در طول تاریخ عبارت زیر را بهترین تعریف برای این واژه دانست: "شیعه کسی است که
جانشینی حضرت علی (علیه السلام) را از راه نصّ ثابت دانسته و حضرت
علی(علیه السلام) را سزاوارترین شخص برای جانشینی حضرت
پیامبر اکرم (صلی الله علیه وآله) می داند". در این تعریف بر واژه نصّ تأکید شده است که نقطه افتراق شیعه و گروه های دیگر است؛ زیرا گروه‌های دیگر
جانشینی پیامبر اکرم (صلی الله علیه وآله) را انتخابی می دانند، ولی شیعه آن را به نص و بیان حضرت
پیامبر اکرم (صلی الله علیه وآله) منوط دانسته است.
تاریخ پیدایش شیعه به دو صورت آمده است که برخی از مورخان آن پس از
رحلت پیامبر خدا(صلی الله علیه و آله) می دانند و برخی دیگر آغاز پیدایش را در زمان خود پیامبر می دانند که در اینجا به هر دو قسمت می پردازیم.
بعض از پژوهش گران گفته اند
تشیع پس از رحلت پیامبر اکرم (صلی الله علیه وآله) ایجاد شده است. اینان خود چند دسته اند:
تشیع در روز
سقیفه پدید آمده است، همان روزی که گروهی از بزرگان صحابه با صراحت گفتند: علی (علیه السلام) اولی به
امامت و
خلافت است.
پیدایش شیعه را به اواخر
خلافت عثمان مربوط می دانند و انتشار آرای
عبدالله بن سبا در این زمان را به پیدایش تشیع ربط می دهند.
شیعه در روز
فتنه الدار (روز قتل خلیفه سوم) پدید آمده است.
تشیع پس از ماجرای
حکمیت تا
شهادت علی (علیه السلام)به وجود آمده است.
آغاز تشیع را به نهضت کربلا و شهادت
امام حسین (علیه السلام) ربط می دهند.
در مقابل این اقوال پراکنده و متشتت، پژوهش گرانی معتقدند که تشیع در عصر
رسول خدا (صلی الله علیه وآله) ریشه دارد و آن حضرت بارها این واژه را در باره پیروان و
یاران حضرت علی (علیه السلام) استعمال کرده اند.
از میان
دانشمندان شیعه، مرحوم
کاشف الغطا، شیخ
محمد حسین مظفر،
محمدحسین زین عاملی و از میان
علمای اهل سنت،
محمد کرد علی می گویند: شماری از صحابه در عصر پیامبر اکرم (صلی الله علیه وآله)به
شیعه علی معروف بودند.
حق این است که در زمان خود پیامبر (صلی الله علیه وآله) و به دست خود پیامبر (صلی الله علیه وآله)، تشیع پایه گذاری شد و پس از
وفات پیامبر (صلی الله علیه وآله) صف
شیعیان مشخص شد و کسانی که حضرت علی (علیه السلام) را جانشین پیامبر دانستند، شیعه علی نامیده شدند.
واژه شیعه مفهومی عام است که طبق تعریف پذیرفته شده همه فرقه ها و گروه های شیعی؛ مانند
زیدیه،
کیسانیه،
اسماعیلیه و... را شامل می شود.
اما در این میان واژه های دیگری نیز وجود دارد که با این مفهوم عام تفاوت هایی دارد و بعضا پیروان
اهل بیت (علیهم السلام) را با آنها می خوانند که لازم است توضیح کوتاهی پیرامون هریک از این اصطلاحات داشته باشیم. برخی از این واژه‌ها عبارت است از:
رفض به معنای رد کردن و ترک کردن و واگذاشتن کاری است.
مخالفان شیعه این واژه را معمولاً در مقام مذمّت و بدگویی از شیعیان به کار می برند. درباره این واژه گفته شده است: از آن جا که شیعیان خلافت دو خلیفه اول را رد کردند "
رافضی" خوانده می شوند. برخی نیز گفته اند. رافضی به شیعیانی گفته می شود که به جهت موضع نسبتاً ملایم زید درباره دو خلیفه اول در هنگام قیام خود، اردوی وی را ترک کردند. هر یک از دو معنا را که بپذیریم واژه رافضی با شیعه در مفهوم عامش مترادف نیست؛ زیرا این کلمه گروه هایی از زیدیه را در بر نمی گیرد.
از آن جا که
امام جعفر صادق (علیه السلام) با تلاش بسیار خود به شیعیان معتقد به رهبری
امامان معصوم (علیهم السلام) هویّت فقهی و کلامی ویژه‌ای بخشید، شیعیان بهره‌مند از آموزه های آن بزرگوار به "
جعفری" شهرت یافتند. امروزه واژه جعفری با
شیعه اثنی عشری مترادف می نماید؛ اما ذاتاً
اسماعیلیان را نیز شامل می شود؛ زیرا آنان نیز به امامت امام جعفر صادق (علیه السلام) اعتقاد دارند.
در دوران هر یک از امامان به شیعیانی که به
امامت امامان معصوم (علیهم السلام) از فرزندان
حضرت فاطمه (سلام الله علیها) اعتقاد داشته و این خط سیر را تا
امام دوازدهم ادامه می دادند، امامی خوانده می شدند. امامی در سیر تاریخی اش، به تناسب زمان‌های مختلف معانی دیگر، چون ترادف با شیعه در زمان حضرت علی (علیه السلام) نیز داشته، ولی امروزه معنایی معادل اثنی عشری دارد.
واژه
خاصّه بیشتر در متون فقهی و در مقابل لفظ عامه (اکثریت مسلمانان) به کار می رود و به معنای شیعه است. معنای ویژه تر این واژه در متون فقهی امامیه اثنی عشری است که فقه خود را از
امامان معصوم دوازده گانه می گیرند.
شاید واژه
علوی در زمان هایی برگرایش کلامی شیعه (اعتقاد به برتری حضرت علی) دلالت می کرده است؛ اما بعدها بیشتر در معنای نسبی اش یعنی بیان وابستگی نسبی افراد به حضرت علی (علیه السلام) به کار رفته است.
واژه
فاطمی بیشتر در معنای نسبی کاربرد دارد و برای تبیین تمایز فرزندان
امام حسن و امام حسین (علیه السلام)، از فرزندان
محمد حنفیه که "کیسانیه" خود را بدو منسوب می ساختند، به کار می رود؛ زیرا محمد حنفیه از
فرزندان حضرت فاطمه (سلام الله علیها) نبود، هر چند در شمار
فرزندان حضرت علی (علیه السلام) جای داشت.
واژه
طالبی نیز مفهومی نسبی دارد؛ ولی دایره شمولش از دو واژه پیشین بیشتر است. طالبی به معنای
فرزندان ابوطالب است که فرزندان آن بزرگوار از طریق غیر از حضرت علی (علیه السلام) را نیز شامل می شود. فهم دقیق این واژه با مطالعه کتاب "
مقاتل الطالبین"
ابوالفرج اصفهانی به دست می آید که در آن از قیام های همه طالبی ها و از جمله قیام های فرزندان
جعفر بن ابی طالب نیز نام برده است.
این مجموعه ای از واژه ها است که در طول تاریخ با آنها از شیعه تعبیر شده است.
تشیع در طول تاریخ پر بار خود، فراز و نشیب های فراوانی را پشت سر گذاشته است. فرازهایی که گاه این مکتب را در آستانه تسلط بر کلّ جهان
اسلام قرار داده و نشیب هایی که گاه آن را در سراشیبی سقوط نمایانده است. در این میان، آنچه این مکتب را متمایز کرده، عناصری مانند پیشینه دیرین غنی بودن در ابعاد مختلف معارف اسلامی، ادّعای توان تشکیل حکومت و به اثبات رسانیدن این ادّعا در مقاطعی چند و بالاخره هویّت مستقل آن در طول تاریخ بوده است. از آن جا که
مذهب شیعه دارای پشتوانه های عقلی و فقهی و کلامی و اخلاقی و... است توانسته است علی رغم همه محدودیت ها و فشارها و تبلیغات مسموم جای خود را در همه جای دنیا باز کند و در سرتاسر دنیا پیروان زیادی که روز به روز عدد آنها در حال افزایش است پیدا کند. اما متأسفانه باید اعتراف کنیم آفت بزرگ
تفرقه و ایجاد فرقه های متعدد که از دیر باز دامن گیر همه
ادیان و مذاهب بوده است کم و بیش دامن گیر
مکتب تشیع نیز شده است که امیدواریم با آگاهی روز افزون همه مسلمانان و پیروان حقیقی پیامبر اکرم (صلی الله علیه وآله) و اهل بیت (علیهم السلام) روزی همه مسلمانان با اتحاد و همدلی خود، دشمنان را ناکام کرده همه مذاهب انحرافی را کنار گذاشته و در زیر پرچم یک
مذهب واحد جمع شوند.
بغدادی در کتاب خود اصول فرق شیعه را سه فرقه دانسته است: زیدیه، کیسانیه، امامیه، وی در آغاز
غلات را نیز از انشعابات شیعه دانسته، ولی بعداً یاد آور شده است که چون آنان از اسلام خارج شده اند از فرق های اسلامی به شمار نمی آیند.
شهرستانی اسماعیلیه را نیز در شمار شعبه های اصلی آورده است، و فرقه های اصلی شیعه را پنچ فرقه می داند.
خواجه طوسی (ره) در قواعدالعقاید با نظریه بغدادی موافقت نموده و اصول
فرق شیعه را "زیدیه، کیسانیه،
امامیه" دانسته است".
قاضی عضد الدین ایجی نیز اصول فرق شیعه را سه می شمارد: كیسانیه، امامیه، زیدیه.
بعضی نیز اصول فرق شیعی را چهار فرقه، امامیه، كیسانیه، زیدیه و اسماعیلیه می دانند.
آنچه مشهور بین علمای شیعه و تاریخ نگاران
ملل و نحل است، این است که اصول فرق تشیع سه فرقه است، اما در مورد شاخه ها و فروع فرق اختلاف نظر وجود دارد.
الفرق بین الفرق ، ملل و نحل ،قواعد العقاید مراجعه فرمایید.
همچنین نک:
۱. انشعابات شیعه
۲. آشنایی با شیعه
سایت اسلام کوئست
