نماز جمعه
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: نماز جمعه، جمعه، اجتماع.
پرسش: ضرورت و
فضیلت نماز جمعه را از دیدگاه
آیات و
روایات بیان کنید؟
پاسخ: نماز جمعه یک عبادت بزرگی هست و فضیلت زیادی دارد.
نماز جمعه یک
عبادت بزرگ و
مستحبی است.
نماز جمعه اثر عمومی عبادت را که تلطیف
روح و جان و شستن دل از آلودگی‌های
گناه و زدودن زنگار
معصیت از
قلب می‌باشد، در بر‌دارد.
از نظر اجتماعی سیاسی، یک کنگره عظیم هفتگی است که بعد از کنگره
حج بزرگ‌ترین اجتماع اسلامی شمرده می‌شود.
اسلام سه اجتماع بزرگ و مهمی دارد: اجتماعات روزانه که در نماز جماعت‌ها حاصل می‌شود؛ اجتماعات هفتگی که در مراسم نماز جمعه به دست می‌آید و اجتماع حج که در کنار
خانه خدا هر سال یک‌بار انجام می‌گیرد.
نقش
جمعه در این میان بسیار مهم و حساس است، مخصوصا با توجه به این نکته که یکی از برنامه
خطیب در نماز جمعه،
ذکر مسائل مهم سیاسی و اجتماعی و اقتصادی است و به این ترتیب می‌توان گفت این اجتماع عظیم و پرشکوه منشأ
برکات بسیاری است.
برخی آثار نماز جمعه، عبارت‌اند از:
۱.
آگاهی بخشیدن به مردم در زمینه معارف اسلامی و رویدادهای مهم اجتماعی و سیاسی.
۲. ایجاد هم‌بستگی و انسجام هرچه بیشتر در میان صفوف
مسلمین.
۳. تجدید روح دینی و نشاط معنوی برای توده مردم
مسلمان.
۴. جلب همکاری برای حل مشکلات.
به همین دلیل
دشمنان اسلام از یک نماز جمعه جامع الشرائط که دستورهای اسلامی دقیقاً در آن رعایت شود بیم داشته‌اند.
دلایل ضرورت و فضیلت نماز جمعه در آیات، بدین شرح است:
۱. در
سوره جمعه می‌خوانیم: «یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا إِذا نُودِیَ لِلصَّلاةِ مِنْ یَوْمِ الْجُمُعَةِ فَاسْعَوْا إِلی ذِکْرِ اللَّهِ وَ ذَرُوا الْبَیْعَ ذلِکُمْ خَیْرٌ لَکُمْ إِنْ کُنْتُمْ تَعْلَمُونَ... وَ إِذا رَأَوْا تِجارَةً أَوْ لَهْواً انْفَضُّوا إِلَیْها وَ تَرَکُوکَ قائِماً قُلْ ما عِنْدَ اللَّهِ خَیْرٌ مِنَ اللَّهْوِ وَ مِنَ التِّجارَةِ وَ اللَّهُ خَیْرُ الرَّازِقِینَ»؛
«ای کسانی که
ایمان آورده‌اید، هنگامی که برای
نماز روز جمعه اذان گفته می شود بسوی
ذکر خدا (نماز جمعه) بشتابید و
خرید و فروش را رها کنید که این برای شما بهتراست اگر می‌دانستید و هنگامی که نماز پایان گرفت شما آزادید در
زمین پراکنده شوید و از
فضل الهی طلب کنید و
خدا را بسیار یاد کنید تا
رستگار شوید».
هنگامی که
تجارت یا سرگرمی و لهوی را ببینند و به سوی آن می‌روند و تو را ایستاده به حال خود رها می‌کنند، بگو آنچه نزد خداست، بهتر از لهو و تجارت است و خداوند بهترین روزی‌دهندگان است.
در
آیات فوق جملات و کلمات چند،
دلالت بر ضرورت و اهمیت نماز جمعه دارد.
۱. کلمه «یا ایها الناس» که حرف نداء با حرف تنبیه همراه آمده دلالت بر هشدار و بیدار باش دارد. می‌رساند که مسئله نیاز به توجه خاص و هوشمندانه‌ای دارد و آگاهی ویژه‌ای را می‌طلبد: «ان کنتم تعلمون».
۲. خطاب به
مؤمنین بودن، «الذین آمنوا»، خود لطف ویژه در اهمیت و ضرورت مسئله نماز جمعه دارد، خداوند همچون پدر مهربان که فرزندش را می‌خواهد مورد
لطف و عنایت قرار دهد، او را متوجه اهمیت مسئله‌ای می‌نماید، «پسرم» خطاب می‌کند، مؤمنین را مورد خطاب قرار می‌دهد: «ای کسانی که
مؤمن هستید و به من
ایمان آورده‌اید...».
۳. جمله «فاسعوا الی ذکر الله» که در آن از ماده «
سعی» به صورت امر استفاده شده (با اینکه می‌توانست خداوند «فاقیموا الصلوة...» بفرماید) نهایت دلالت را بر اهمیت و ضرورت نماز جمعه و شتافتن به سوی آن دارد.
جالب این است که در
روایات اسلامی در
نمازهای روزانه چنین سفارش شده است: « اذا اقیمت الصلوة فلا تأتوها و انتم سعون و اتوها و انتم تمشون و علیکم السکینة».
هنگامی که نماز(های) یومیه برپا شود، برای شرکت در نماز ندوید و با سرعت حرکت نکنید (بلکه) با
آرامش گام بردارید.
ولی در مورد نماز جمعه نه تنها این سفارش را نفرموده‌اند، بلکه
قرآن با
صراحت می‌گوید: «فاسعوا» بشتابید و این دلیل بر اهمیت و ضرورت فوق‌العاده نماز جمعه است.
در روایتی از
امام باقر ـ عليه‌السلام ـ می‌خوانیم که: «
مسلمانان از
روز پنج شنبه خود را برای نماز جمعه آماده می‌کردند؛ چراکه در
جمعه حسنات دوچندان می‌شود».
نکاتی که از
آیات فوق دلالت بر
فضیلت نماز جمعه دارد اموری به صورت ذیل می‌باشد.
۱. ذکر «یوم الجمعة» روز جمعه که منشأ
برکات و
فضایل بی‌شماری است سید ایام، گستردگی
رحمت خدا در آن،
عید مسلمانان، تجدید
عهد ولایت در روز جمعه و وقوع
حوادث بسیار عظیم و سرنوشت ساز در آن، همچون
ولادت پیامبر ـ صلی‌الله‌علیه‌و‌آله ـ در آن روز
ظهور امام زمان، قیام
قیامت... .
۲. به کار بردن «ذکر الله» به جای «صلوة الجمعه» خود نشان‌دهنده فضیلت آن است؛ چراکه «
یاد خدا» آرامش بخش دل‌ها است: «الا بذکر الله تطمئن القلوب».
وروگردانی از آن
زندگی تلخ وپوچی را در پی خواهد داشت: «و من اعرض عن ذکری فان له معیشة ضنکا».
۳.
خیر بودن نماز جمعه و بهتر بودن آن (نسبت به
تجارت و سرگرمی‌ها...).
۴. عامل
رستگاری: «لعلکم تفلحون» و
تفضل خدا را به دنبال داشتن: «من فضل الله».
۵.
ضمانت رزق و
روزی «خیرالرازقین» نسبت به کسانی که نماز جمعه را با
آرامش خاطر و
خضوع و
خشوع برگذار نموده‌اند، و خود و یا حواسشان به دنبال کسب و تجارت نرفته‌اند.
قسم به
شاهد و
مشهود در سوره
بروج که
تفسیرهای مختلفی برای آن شده است از جمله اینکه مراد از آن
روز جمعه است که شاهد
اجتماع مسلمین در مراسم نماز جمعه در آن
روز هستیم.
بنابراین تفسیر
دلالت بر اهمیت نماز جمعه دارد زیرا
خداوند بعنوان یک چیز با عظمت به آن قسم یاد کرده است.
روایات وارده درباره نماز جمعه در دو قسمت ارائه می‌شود.
علی ـ عليه‌السلام ـ فرمود: «و الجمعة واجبة علی کل مؤمن الا علی الصبی والمریض....» نماز جمعه بر همه
واجب و (ثابت) است جزء چند گروه،
کودک،
مریض،
دیوانه، پیرمرد،
نابینا،
مسافر،
زن و
برده....
روایاتی زیادی به همین مضمون وارد شده است که در برخی کلمه
وجوب، ودر برخی دیگر کلمه، (افترض) خداوند واجب فرموده است، به کار رفته ودر بعضی دارد: «واجبة الی یوم القیامة».
امام باقر ـ عليه‌السلام ـ فرمود: «صلاة الجمعة فریضة و الجتماع الیها فریضة مع الامام، فان ترک رجل من غیر علة ثلاث جمع فقد ترک ثلاثه فرائض ولا یدع ثلاث فرائض من غیر علة الا منافق»؛
نماز جمعه واجب و اجتماع درآن با
امام لازم است اگر کسی سه هفته بدون عذری نماز جمعه را ترک کند در واقع سه واجب را ترک کرده که این عمل نشانه
نفاق و
منافق بودن اواست.
با
تذکر به این نکته که مذمت‌های شدیدی که در مورد ترک نماز جمعه آمده است و تارکان
جمعه در ردیف
منافقان شمرده شده‌اند. این در صورتی است که نماز جمعه
واجب عینی باشد یعنی در زمان حضور
امام معصوم و
مبسوط الید بودن او باشد.
اما در
زمان غیبت بنابراین که
واجب تخییری (بین
ظهر و جمعه) باشد و از روی استخفاف و انکار انجام نگیرد، مشمول این مذمت‌ها نخواهد شد.
امام باقر ـ عليه‌السلام ـ همیشه می‌فرمود: «من ترک الجمعة ثلاثا متوالیات بغیر علة طبع الله علی قلبه»؛
کسی که سه
جمعه متوالی نماز جمعه را بدون
عذر ترک کند بر
قلب (و
روح) او پرده زده می‌شود.
در بعضی روایات قیدی «متعادفا» یعنی بی‌اهمیتی هم اضافه شده است.
در بعضی روایات آمده که
مهر بر قلب آنها زده می‌شودو جزو غافلان شمرده می‌شود: «... و یختمن علی قلوبهم ثم لیکونن من الغافلین».
امام باقر ـ عليه‌السلام ـ فرمود: کسی که نماز جمعه و
جماعت را ترک کند، «فلا صلوة له»
نماز واقعی (و کامل) برای او نیست.
پیامبر اسلام ـ صلي‌الله‌عليه‌وآله ـ فرمود: «علیک بالجمعة فانها حج المساکین»؛
در نماز جمعه شرکت کن که
حج فقرا و درماندگان است.
علی ـ عليه‌السلام ـ همیشه می‌فرمود: «در ده
نماز عید قربان شرکت نکنم، محبوب‌تر است نزد من از اینکه «ادع شهود حضور الجمعة مرة واحدة» یک بار نماز جمعه را ترک کنم بدون عذر».
حضرت فرمود: «ان الله تعالی فرض علیکم الجمعة فمن ترکها فی حیاتی أو بعد مماتی استخفافا بها أو جحودا لها فلا جمع الله شمله و لابارک له فی امره الا و لا صلوة له، الا و لا زکوة له، الا و لا حج له، الا و لا صوم له، الا و لا بر له حتی یتوب»؛
به راستی خداوند نماز جمعه را
فرض و
واجب نموده است هرکس آنرا در
حیات من، و یا بعد از
مرگ من از روی بی اعتنایی (و
استخفاف) و یا
انکار ترک کند خداوند او را
پریشان نموده، پراکندگی او را جمع نخواهد کرد و کار و امرش
برکت نخواهد یافت.
بیدار باشید نمازی برای او نیست، بیدار باشید زکاتی برای او نیست (زکوتی که پرداخته
قبول نمی‌شود.) آگاه باشید که حج و
روزه و نیکی برای او (قبول حق) نیست تا آن‌گاه که
توبه کند.
علی ـ عليه‌السلام ـ فرمود: «ثلاثة ان انتم خالفتم فیهن ائمتکم هلکتم: جمعتکم...»
سه چیز است که در آنها اگر
ائمه (
معصوم) خویش را
مخالفت کنید
هلاک می‌شوید: نماز جمعه،
جهاد با
دشمن و
مناسک حج.
امام هشتم ـ عليه‌السلام ـ فرمود: «ما یأمن من سافر یوم الجمعة قبل الصلوة ان لا یحفظه الله تعالی فی سفره و لا یخلفه فی اهله و لا یرزقه من فضله» کسی که قبل از انجام نماز جمعه
مسافرت کند، بترسد از اینکه خداوند او را در سفرش حفظ و
نگهبانی نکند (اهل و
عیال) او را
سرپرستی نکند و
روزی از
فضل (و کرمش) نصیب او نگرداند.
روایات درباره فضیلت نماز جمعه بدین شرح است:
امام صادق ـ عليه‌السلام ـ فرمود: «ما من قدم سعت الی الجمعة الا حرم الله جسدها علی النار»
هر قدمی که در راه نماز جمعه برداشته شود (و در آن راه
سعی کند)، خداوند
آتش را بر
جسد و
بدن او
حرام می‌کند.
پیامبر اکرم ـ صلي‌الله‌عليه‌وآله ـ فرمود: «...فما من مؤمن مشئ فیه الی الجمعه الا خفف الله علیه اهوال یوم القیامه ثم یأمر به الی الجنة»
هر گامی به سوی نماز جمعه برداشته شود، خداوند سختی‌های
قیامت را بر او آسان می‌کند و دستور می‌دهد به او که وارد
بهشت شود.
پیامبر اکرم ـ صلي‌الله‌عليه‌وآله ـ فرمود: « من أتی الجمعة ایمان و احتسابا استأنف العمل»؛
کسی که از روی
ایمان و برای
خدا در نماز جمعه شرکت کند
گناهان او بخشوده شد و برنامه عملش را از نو آغاز می‌کند.
در
روایت دیگر فرمود چهار گروهند که (گناهان آنها بخشیده می‌شود)
اعمال خویش را از نو آغاز می‌کنند:
۱. مریضی که بهبودی یافته؛
۲.
مشرکی که
مسلمان شده؛
۳. کسی که از نماز جمعه برگشته؛
۴. و حاجی که از سفر
حج برگشته است.
۱. وسائل الشیعه، حر عاملی، جلد پنج، صفحه یک تا ۱۴۲.
۲. مستدرک الوسائل، میرزا حسین نوری، جلد شش، صفحه پنج تا ۱۶.
۳. بحار الانوار، محمدباقر مجلسی، جلد۸۶، ص ۱۲۲ تا ۳۸۴ و ج ۸۷، ص ۳۴۵ تا ۳۸۱.
۴. تفسیر نمونه، ناصر مکارم شیرازی، ج ۲۴، ص ۱۲۴ تا ۱۴۰.
۵. تفسیر صافی، فیض کاشانی، ترجمه جلد ۲ قدیم (ج ۵ جدید)، ذیل آیه ۹ تا ۱۱ سوره جمعه.
۶. آیین جمعه، محمد تقی موسوی (فقیه احمد آبادی)، باب ششم، ص ۱۸۱ تا ۲۱۰.
سایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «نماز جمعه»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۵/۰۹/۰۵.
