آداب باطنی قرائت قرآن
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: قرآن، آداب باطنی، قرائت،
ترتیل، تدبر،
برکت،
شفا.
پرسش: مقصود از آداب باطنی قرائت قرآن چیست؟
پاسخ: از آن‌جا که قرآن
معجزه جاوید پیامبر اسلام است و
کلام خداوند بزرگ است، از صدر
اسلام در میان
مسلمانان از
ارزش و احترام ویژه‌ای برخوردار بود. مسلمانان با توجه به
آیات قرآن و سفارش ها و
احادیث پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله حتی در نحوه قرائت این کتاب آسمانی آداب و شرایط خاصی را رعایت می‌کردند که در نوع خود بی‌سابقه بود؛ این‌گونه آداب
تلاوت قرآن، مشهور به آداب ظاهری تلاوت این کتاب آسمانی گشت؛ اما از جایی که بنا بر
روایات، قرآن دارای ظاهری است و چندین
باطن، آداب قرائت آن نیز به یک سری از آداب ظاهری و در درجه بعد، آداب باطنی دیگر تقسیم شد، امری که برخی از آیات قرآن و روایات پیامبر ـ صلی‌الله‌علیه‌وآله ـ و
امامان علیهم‌لسلام به‌خوبی به آن اشاره دارد.
شاید بتوان
آداب تلاوت قرآن را به
آداب ظاهری و آداب معنوی یا باطنی تقسیم کرد. در آداب ظاهری، یک سری از مقدمات و شرایط را بابد لحاظ کرد که در جای خود بیان شده است.
آداب باطنی قرآن با توجه به خود آیات قرآن و روایات قابل دست‌یابی است.
قرآن کریم در چند
آیه به کسانی که قرآن تلاوت می‌کنند، چنین سفارش کرده است که قرآن را با
ترتیل و تعمق بخوانند؛ قرآن می‌فرماید: "... و قرآن را با ترتیل (شمرده و آرام و با ترتیب و تعمق) تلاوت کن".
در آیه دیگر می‌فرماید: "کسانی که به آنها
کتاب داده‌ایم و آن را آن‌چنان که شایسته است می‌خوانند، آنان
ایمان به آن کتاب دارند و کسانی که به آن
کافر شوند، پس آنها همان زیانکاران‌اند."
این دو
آیه با توجه به
روایات و
احادیث هم به آداب ظاهری تلاوت اشاره می‌کنند و هم آداب باطنی تلاوت قرآن کریم را اراده می‌کنند.
در حدیثی که در ذیل
آیه ۱۲۱ سوره بقره (۲) آمده است،
امام صادق علیه‌السلام می‌فرمایند: کسانی که
کتاب را آن‌گونه که
حق تلاوتش است، تلاوت می‌کنند، ما
اهل بیت هستیم.
طبیعتاً، امام صادق ـ علیه‌السلام ـ مصداق واقعی تلاوت‌کنندگان را بیان کرده‌اند و چه‌بسا
مؤمنین زیادی که با رعایت آداب ظاهری و باطنی تلاوت قرآن به درجه
قاریان واقعی قرآن کریم برسند؛ لذا در بیان آیه «
کِتابٌ أَنْزَلْناهُ إِلَیْکَ مُبارَکٌ لِیَدَّبَّرُوا آیاتِه»،
امام ششم ـ علیه‌السلام ـ می‌فرمایند: منظور این است که آیات آن را با دقت بخوانند و حقایق آن را درک کنند و به
احکام آن عمل نمایند، به وعده‌های آن امیدوار و از هشدارهای آن ترسان باشند، از داستان‌های آن
عبرت گیرند، به اوامرش گردن نهند و نواهی آن را بپذیرند، به خدا
سوگند! منظور حفظ کردن آیات و خواندن حروف و تلاوت سوره‌ها نیست، آنان حروف قرآن را حفظ کردند؛ اما حدود آن را ضایع ساختند، منظور تنها این است که در آیات قرآن بیندیشند و به احکامش
عمل کنند؛ چنان‌که خداوند می‌فرماید: این کتابی است پر
برکت که ما بر تو نازل کردیم تا در آیاتش تدبر کنند.»
با توجه به این
حدیث نورانی می‌توانیم در آداب باطنی قرآن به موارد زیر اشاره کنیم:
آداب باطنی قرآن بدین شرح است:
مؤمن هرگاه به وعده‌ای می‌رسد،
امید رسیدن به آن را داشته باشد و هرگاه به هشداری می‌رسد، از این‌که بدان مبتلا شود، بترسد؛ پس هرگاه به آیات
بهشت یا
جهنم رسید، توقف کرده و از خداوند بهشت را در خواست کند و از جهنم به او پناه ببرد،
امام علی علیه‌السلام در‌باره ویژگی‌های مؤمنین می‌فرمایند: اما شبانگاه به روی پا می‌ایستند، تلاوت قرآن می‌کنند. با آداب مخصوص آن، هر وقت می‌گذرند، به آیه‌ای که در آن
تشویق است، دل به آن می‌بندند، به
امید رسیدن، از شوق مانند کسی هستند که عزیزی در آستانه آمدن است چشم به آن تشویق می‌بندند؛ اما وقتی به آیه‌ای می‌گذرند که در آن تخویف و ترساندن است با دل و گوش متوجه آن‌اند. پوست بدنشان به رعشه می‌افتد و دل‌ها از
ترس و بیم در هراس است و بدن‌ها نحیف؛ چنان‌که گویی زفیر جهنم و صدای شعله آن و برخورد زنجیرهای آتشین در گوش آنهاست، به رو بر
زمین می‌افتند و اشک‌هایشان جاری می‌شود، پناه به خدا می‌برند برای
نجات خویش (از این
عذاب).
از دیگر آداب باطنی تلاوت قرآن، فهم قرآن و
تدبر در آیاتش و دانستن و عمل به احکام الهی آن است. ٌ امام صادق ـ علیه‌السلام ـ از
امیرالمؤمنین علیه‌السلام نقل می‌کنند که فرمود: آگاه باشید در قرائتی که در آن تدبر نباشد، هیچ خیری نیست.
توجه به این‌که قرآن کلام
بشر نیست و در نظر گرفتن عظمت
خالق که تعظیم کلام، تعظیم متکلم است.
از دیگر آداب باطنی تلاوت،
تحلیه است؛ یعنی خود را متناسب با هر آیه‌ای که می‌خواند، بکند؛ اگر
داستان و
قصص انبیا را می‌خواند، از آن
عبرت بگیرد و اگر
اسما و صفات الهی را قرائت می‌کند، در
مصادیق آن دقت کند.
تخلیه، دیگر ادب قرائت قرآن است برای کسی که می‌خواهد مطلبی از قرآن فرا گیرد. کسی که به
قرآن رجوع می‌کند، باید خود را از پیش‌فرض‌های و غبار شبهات ذهنی خالی کند تا آنها بر فهم او از قرآن اثر نگذارند.
از آداب باطنی
تلاوت قرآن کریم، بر طرف کردن صفات ناپسند، به خصوص
کبر و
ریا (إِنَّ مِنَ النَّاسِ مَنْ یَقْرَأُ الْقُرْآنَ لِیُقَالَ فُلَانٌ قَارِئٌ وَ مِنْهُمْ مَنْ یَقْرَأُ الْقُرْآنَ لِیَطْلُبَ بِهِ الدُّنْیَا وَ لَا خَیْرَ فِی ذَلِکَ وَ مِنْهُمْ مَنْ یَقْرَأُ الْقُرْآنَ لِیَنْتَفِعَ بِهِ فِی صَلَاتِهِ وَ لَیْلِهِ وَ نَهَارِهِ)
و
حسد و
طمع است که تا انسان با دلی آمیخته به این زنگارها به قرآن رجوع کند، معنا و مفهوم کلام
حق در او تجلی نمی‌کند.
از برترین آداب معنوی تلاوت قرآن،
طهارت روحی و معنوی است. تا
انسان پاک نشده باشد، قرآن حقیقت خودش را به او نشان نمی‌دهد؛ چراکه خودش فرموده است: «
لا یمسّه الا المطهّرون».
به قول
شاعر :"پاک شو اول و پس دیده بر آن پاک انداز".
از دیگر آداب معنوی
تلاوت قرآن آن است که قاری به قرآن نه به‌عنوان یک متن، بلکه به‌عنوان نسخه‌ای شفا‌بخش نگاه کرده و از آن چنین انتظاری داشته باشد. در
روایت است که کسانی هستند که به قرآن با چنین دیدی نگاه کرده و از آن دوای درد‌های خود را می‌طلبند. خداوند به خاطر چنین قاریانی که شفای قلوبشان را از
قرآن می‌گیرند،
بلا و
دشمنان را از مردم دور کرده و
باران رحمتش را بر آنان نازل می‌کند: «وَ رَجُلٌ قَرَأَ الْقُرْآنَ فَوَضَعَ دَوَاءَ الْقُرْآنِ عَلَی دَاءِ قَلْبِهِ فَأَسْهَرَ بِهِ لَیْلَهُ وَ أَظْمَأَ بِهِ نَهَارَهُ وَ قَامَ بِهِ فِی مَسَاجِدِهِ وَ تَجَافَی بِهِ عَنْ فِرَاشِهِ فَبِأُولَئِکَ یَدْفَعُ اللَّهُ الْعَزِیزُ الْجَبَّارُ الْبَلَاءَ وَ بِأُولَئِکَ یُدِیلُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ مِنَ الْأَعْدَاءِ وَ بِأُولَئِکَ یُنَزِّلُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ الْغَیْثَ مِنَ السَّمَاءِ فَوَ اللَّهِ لَهَؤُلَاءِ فِی قُرَّاءِ الْقُرْآنِ أَعَزُّ مِنَ الْکِبْرِیتِ الْأَحْمَرِ».
پایگاه اسلام کوئست، برگرفته از مقاله «آداب باطنی قرائت قرآن»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۵/۰۷/۲۰.
