آثار ائمه
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: حدیث، ائمه علیهم‌السلام.
پرسش: آیا
ائمه ـ علیهم‌السلام ـ از خود اثر مدونی بر جای گذاشته‌اند و از آن آثار چه قدر بر جای مانده است؟
پاسخ: در ابتدا باید دانست که حدیث نزد
شیعه از ویژگی‌هایی برخوردار بوده که سبب امتیازش از حدیث نزد
اهل سنت شده است، که به‌طور اختصار آن را چنین می‌توان توصیف کرد:
برخی علل برتری حدیث شیعه بر حدیث سنی بدین شرح است:
دایره
حدیث و معارف نزد شیعه فراتر از اهل سنت است؛ زیرا
شیعیان براساس آموخته‌های خویش از
کتاب و
سنت پیامبر، بر این باورند که عدد
معصومان چهارده تن است و قول فعل و تقریر (تأیید
عمل افراد) آنان به یک میزان، از اعتبار و
حجیت برخوردار است بر همین اساس است که دوره دسترسی به
معصوم، نزد شیعه تا پایان قرن سوم ادامه دارد با آنکه براساس
اعتقاد اهل سنت با
رحلت رسول اکرم صلی‌الله‌علیه‌و‌آله دسترسی به معصوم از بین می‌رود.
نزد شیعیان هیچ‌گاه
کتابت و نشر حدیث متوقف نگشت، براساس تعلیم
پیامبر و
عترت او، در همه دوره‌ها کتابت
حدیث رواج داشته و
امامان معصوم خود نیز در این امر پیشگام بوده و یاران خود را بدان وا‌می‌داشتند.
شیعیان از همان ابتدا تلاش کردند که کتب و مجموعه‌های معاریف و حدیثی را با سلسله اسناد نگهداری کنند، گاه می‌شد که شکنجه‌های زیادی را برای حفظ کتب و
احادیث ائمه تحمل می‌کردند. که در
تاریخ به نام
ابن ابی‌عمیر، محمد بن یونس بن عبدالرحمان و.... در این زمینه برمی‌خوریم.
بعد از نکات پیش‌گفته پاسخ را در سه بخش بیان می‌داریم:
أ. آیا
اهل بیت علیهم‌السلام اثر مکتوبی (نامه،
کتاب و ...) از خود بر جای گذاشته‌اند؟ در جواب باید گفت، کتاب‌هایی به اهل بیت منسوب است:
کتاب‌های منسوب به ائمه دو دسته هستند:
برخی در دسترس ما نیست؛ (مانند خیلی از کتاب‌هایی که در بخش دوم نام برده می‌شود).
برخی نسبت آن قطعی و در دسترس است؛ مانند
نهج‌البلاغه و
صحیفه سجادیه، و روایاتی که در جوامع روایی با
سند نقل شده است که نسبت به ائمه قطعی است، در مجموع، ولی تک‌تک روایات آن از نظر سندی به سه دسته تقسیم می‌شوند:
روایات
متواتر که بسیار اندک است.
روایات آحاد معتبر که در
فقه معتبر است؛ ولی در
معارف دین علم‌آور نیست.
روایات جعلی و ضعیف.
برخی نیز مشکوک است؛ مانند
تفسیر منسوب به
امام حسن عسکری ـ علیه‌السلام ـ فقه الرضا ـ علیه‌السلام ـ منسوب به
امام هشتم ـ علیه‌السلام ـ و... .
ب. مجموعه آثاری که از اولیای دین برای ما باقی مانده است، چه‌قدر است و در چه کتابی آمده است؟ پاسخ این است، که آثار ائمه ـ علیهم‌السلام ـ سه مرحله را پشت سر گذاشته است:
که فقط به برخی دوره ها اشاره می‌شود:
اولین کتاب
امام علی علیه‌السلام تفسیر
قرآن است.
دومین کتاب «
کتاب السنن والقضایا والاحکام.» که ابواب مختلف فقهی در آن گرد آمده است.
سومین کتاب، کتاب جامعه، و یا کتاب
علی علیه‌السلام است.
صحیفه علی ـ علیه‌السلام ـ کتابی دیگر است که حجم آن کمتر از کتاب علی و الجامعه می‌باشد.
و هیچ‌کدام از کتاب‌ها اکنون در دست نیست. عهدنامه
مالک اشتر یکی دیگر از کتب آن حضرت به شمار می رود، به جز اینها نامه‌های دیگر حضرت به والیان و عاملان را نیز باید در شمار همین مکتوبات آورد.
که بیشتر این ها در نهج‌البلاغه و مستدرک آن
نهج‌الصباغه آمده است و هم‌چنین کتاب‌های دیگری که توسط شاگردان حضرت جمع‌آوری شده، چون «
جاثلیق» از
سلمان فارسی ـ علیهماالسلام ـ الخطبه از
ابوذر، و کتاب قضاوت‌های علمی ـ علیه‌السلام ـ و کتاب
تفسیر توسط
عبدالبربن عباس، صحیفة
مناسک حج توسط
جابر بن عبدالله انصاری و کتاب
تفسیر از
میثم تمار و ...؛
در این دوره به جهت حاکمیت
معاویه، مجالی برای
کتابت حدیث وجود نداشت. آنچه می‌توان نام برد خطبه‌های حضرت در
منا، نامه‌های
امام حسین ـ علیه‌السلام ـ به اهل
کوفه،
مسلم بن عقیل،
بنی‌هاشم، بزرگان
بصره از کتاب‌های این دوره است.
امام سجاد ـ علیه‌السلام ـ هنگام
شهادت، صندوقی را نزد
امام باقر ـ علیه‌السلام ـ به ودیعت نهاد که در آن کتب بسیار بود.
یکی از آنها
صحیفه سجادیه است.
دومی مناسک الحج، و سومی رساله حقوق است، که جامعه آداب سلوک فردی و اجتماعی است، چهارمی، «صحیفه الزهد» پنجمی، «الجامع فی الفقه» ششمی، کتاب «
حدیث» و هفتمی «کتاب علی بن الحسین» و کتاب‌های عدیده‌ای که شاگردان حضرت تألیف نموده‌اند.
از قبیل،
تفسیر القرآن، نسخه احادیث، صحیفة
احادیث، رسالته الی سعد الاسکاف، کتابی که زراره
روایت کرده و کتابی دیگر که
عبدالمؤمن بن القاسم آن را نقل کرده است
اینها غیر از کتاب‌هایی است که توسط شاگردان حضرت تألیف و جمع‌آوری شده است.
رساله‌ها و کتب بسیاری از حضرت نقل شده، یا به ایشان منسوب است؛ مانند «
الا هلیلجة فی التوحید» و کتاب «
التوحید» و رسالة «
اهوازیه» و «
رسالة فی الغنائم» و «رسالة فی وجوه معایش العباد» و «
الجعفریات» و «
نثر الدر» صحیفه‌ای است در کلمات قصار و رسائلی که
جابر بن حیان از حضرت روایت کرده و تا پانصد عدد شمارش شده است. و هم چنین ائمه ی دیگر.
این دوره با آغاز
غیبت صغرا شروع می‌شود و تا دوره صفویه تداوم می‌یابد، در نگاه کلی می‌توان این دوره را با دو مشخصه
شناخت: ۱. تدوین
کتب اربعه ؛ ۲. تدوین کتب
دعا و
زیارات.
کتب اربعه که عبارت است:
۱.
الکافی اثر
محمد بن یعقوب کلینی (م ۳۲۹ ق) که دارای هشت جلد است و مجموعاً دارای ۱۶۱۹۹
حدیث می‌باشد.
۲.
من لا یحضره الفقیه اثر
شیخ صدوق ابوجعفر، محمد بن علی (۳۰۶ - ۳۸۱ ق) که در چهار جلد به طبع رسیده و بیشتر روایات آن فقهی است و مجموع روایات آن ۵۹۰۱
روایت می‌باشد.
۳.
تهذیب الاحکام اثر
شیخ طوسی، ابوجعفر محمد بن حسن (م ۴۶۰)؛ این کتاب در ده جلد چاپ شده و مشتمل بر ۱۳۵۹ حدیث می‌باشد.
۴.
الاستبصار که این هم از شیخ طوسی است، روایت‌های استبصار ۵۵۱۱ در ۹۲۵ باب می‌باشد، این
کتاب در چهار جلد منتشر شده است.
مانند اقبال
سید بن طاووس و هم‌چنین
مهج الدعوات و
منهج العبادات، و جمال الاسبوع، فلاح السائل، فتح الابواب، مصباح الزائر، اسرار الصلاة، اسرار الدعوات، و...
این دوره را می‌توان با دو مشخصه کلی معرفی کرد:
گردآوری مجموعه‌های حدیثی مانند:
۱.
الوافی: اثر
محمدمحسن فیض کاشانی (م ۱۰۹۱ ق) در چهارده کتاب؛
۲.
النوادر فی جمع الاحادیث: این اثر دارای ۷ کتاب و ۱۰۵ باب است، مؤلف
فیض کاشانی؛
۳.
وسائل الشیعه:
محمد بن حسن الحر العاملی (م ۱۱۰۴) در ۲۰ و گاهی در ۳۰ جلد چاپ شده است. مجموع روایات آن ۳۵۸۶۸
حدیث می‌باشد که مرجعی است برای همه مجتهدان و محققان؛
۴.
بحار الانوار: بزرگ‌ترین مجموعه حدیثی
شیعه ، و مجلدات آن برحسب چاپ‌های جدید ۱۱۰ جلد است و مؤلف آن
محمدباقر مجلسی (م ۱۱۱۱ق) از بزرگان حدیث شیعه است؛
۵.
عوالم العلوم: از
عبدالله بحرانی اصفهانی (م قرن ۱۲) ۲۳ جلد؛
۶.
مستدرک الوسائل: اثر
میرزا حسن نوری (۱۳۲۰) در ۲۰ جلد، این مجموعه حاوی ۲۳۱۲۹ حدیث می‌باشد.
این نکته را هم اضافه کنیم که در
تاریخ معاصر تشیع نیز کارهای ارزشمند، بجا و مناسبی به‌صورت فردی و گروهی در خدمت به معارف و گفته‌های اهل‌بیت آغاز شده که می‌شود به آنها اشاره می‌شود:
۱.
معجم‌نویسی و راهنما‌سازی؛
۲. تصحیح و تحقیق؛
۳.
سند‌نویسی؛
۴. گزیده‌نویسی؛
۵. واحدسازی کتب و مجموعه‌های حدیثی؛
۶.
پالایش احادیث؛
۷. رایانه در خدمت
حدیث؛
در نتیجه
ائمه اطهار آثار و معارف زیادی در موضوعات مختلف، در مجموعه‌هایی در دسترس به یادگار گذاشته‌اند.
۱. مجله علوم حدیث، سیداحمد میرعمادی، ص ۲۷۳ ـ ۲۸۱، شماره ۲.
۲. آشنایی با متون حدیث، مهدی مهریزی، بخش دو، ص ۳۷ ـ ۱۴۰.
۳. سیر حدیث در اسلام، سیداحمد میرخانی، تمام کتاب.
۴. علم الحدیث، کاظم مدیر شانه‌چی، ص ۷۰ ـ ۱۰۰.
منبع:www. Andisheqom.com
سایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «آثار ائمه»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۶/۰۲/۰۲. پایگاه حدیث نت.
