• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

محمد بن یعقوب کلینی

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف


کلیدواژه: محمد بن یعقوب کلینی، تألیفات، مشایخ، کتاب کافی.

پرسش: محمد بن یعقوب کلینی که بود؟ و چه کتاب‌هایی نوشته است؟

پاسخ: محمد بن یعقوب بن اسحاق کلینی از دانشمندان و محدثان برجسته شیعه با اصالتی ایرانی در نیمه دوم قرن سوم و اوایل قرن چهارم است. اندیشمندان بزرگی او را ستایش کرده‌اند که این خود نشان از شخصیت والای او دارد. کلینی صاحب شش اثر است که عموم آن‌ها امروزه وجود ندارند؛ البته کتاب کافی به عنوان مهم‌ترین اثر کلینی، قرن‌هاست که مورد مراجعه و بررسی حدیث‌شناسان است.


محمد بن یعقوب بن اسحاق کلینی رازی
[۱] امین‌، سیدمحسن، اعیان الشیعة، ج۱۰، ص۹۹، بیروت، دارالتعارف للمطبوعات‌، ۱۴۰۶ق.    
با کنیه ابوجعفر شناخته می‌شد.
[۲] شیخ طوسی، الفهرست، ص۲۱۱، محقق، مصحح، آل بحرالعلوم، سید محمد صادق، نجف، المکتبة المرتضویه، چاپ اول، بی‌تا.    

تاریخ دقیق ولادت او مشخص نیست.
[۳] حسینی جلالی‌، سید محمدحسین، فهرس التراث‌، ج۱، ص۳۷۲، قم‌، دلیل ما، ۱۴۲۲ق.
با این حال قطعی است که او در نیمه دوم قرن سوم به دنیا آمده است. کلینی در روستای کلین از توابع شهر ری به دنیا آمد و به همین جهت به کلینی معروف شد.
[۴] امین‌، سید محسن، اعیان الشیعة، ج۱۰، ص۹۹، بیروت، دارالتعارف للمطبوعات‌، ۱۴۰۶ق.    
ب نابراین کلینی، ایرانی است.
پدر او از علمای شهر ری بود و در روستای کلین سکونت داشت و در همان‌جا نیز دفن شد.
[۵] امین‌، سید محسن، اعیان الشیعة، ج۱۰، ص۹۹، بیروت، دارالتعارف للمطبوعات‌، ۱۴۰۶ق.    

متأسفانه از زندگی این دانشمند بزرگوار و افتخار عالم تشیع ، اطلاعات زیادی در دسترس نیست و به همین دلیل نقاط مبهمی در زندگی ایشان وجود دارد.

البته آن‌چه کلینی را به ملت اسلامی در طول قرن‌ها معرفی کرد، کتاب «کافی» است و این کتاب، کافی است تا برجستگی علمی او را به ما بشناساند.

از تاریخ زندگی او می‌توان استفاده کرد که او دوران غیبت صغرا را درک کرده و با نواب خاص امام زمان (عجل‌الله‌فرجه‌الشریف) هم‌عصر بود؛ حتی برخی معتقدند که ایشان کتاب کافی را بر امام زمان عرضه داشت.

کلینی در شهر خود، بزرگ علمای آن‌جا بود.
[۶] سبحانی، جعفر، موسوعة طبقات الفقهاء، ج۴، ص۴۷۸، قم، مؤسسه امام صادق، ۱۴۱۸ق.    
هم‌چنین از اجازه‌های مختلفی که در نقل حدیث از افراد مختلف داشت و با توجه به مشایخ او، می‌توان حدس زد که به شهرهای مختلفی سفر کرده است. در نهایت او برای طلب علم به بغداد که به نوعی مرکزیت علمی آن روز در جهان اسلام بود، هجرت کرد.
[۷] امین‌، سید محسن، اعیان الشیعة، ج۱۰، ص۹۹، بیروت، دارالتعارف للمطبوعات‌، ۱۴۰۶ق.    


کلینی از جمله افرادی بود که بزرگان بسیاری، زبان در مدح او گشودند و قطعاً این تأییدها، ما را در شناخت بهتر کلینی کمک خواهد کرد. در این‌جا تعداد محدود و مختصری را نقل می‌کنیم.

۵.۱ - نجاشی

نجاشی به عنوان یکی از بزرگ‌ترین رجالی‌های شیعه در مورد کلینی می‌گوید: «کلینی، مورد اعتماد‌ترین و دقیق‌ترین شخص در نگارش حدیث بود».
[۸] نجاشی، احمد بن علی، فهرست اسماء مصنفی الشیعة (رجال نجاشی)، ص۳۷۷، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ ششم، ۱۳۶۵ش.    
شبیه همین گفتار از رجالیون دیگر نیز نقل شده است.
[۹] علامه حلی‌، خلاصة الاقوال، ص۱۴۵، قم‌، دارالذخائر، ۱۴۱۱ق.    
[۱۰] ابن داود حلی، تقی‌الدین الحسن بن علی، کتاب الرجال، ص۱۸۷، انتشارات دانشگاه تهران‌، ۱۳۸۳ق.    


۵.۲ - شیخ طوسی

شیخ طوسی نیز کلینی را ثقه و آشنای با اخبار معرفی می‌کند.
[۱۱] شیخ طوسی، الفهرست، ص۲۱۱، محقق، مصحح، آل بحرالعلوم، سید محمد صادق، نجف، المکتبة المرتضویه، چاپ اول، بی‌تا.    


۵.۳ - سید بن طاووس

سید بن طاووس از کلینی به عنوان فردی نام می‌برد که همگان بر ثقه و امانت‌دار بودنش در حدیث اتفاق نظر دارند.
[۱۲] ابن طاووس، علی بن موسی، کشف المحجة لثمرة المهجة، ص۲۱۹، محقق، مصحح، حسون، محمد، قم، بوستان کتاب، چاپ دوم، ۱۳۷۵ش.


۵.۴ - ابن اثیر

عظمت و بزرگی کلینی در میان اهل تسنن نیز به قدری است که ابن اثیر، او را در قرنی که کلینی در آن می‌زیسته، به عنوان مشهورترین و تأثیرگذارترین شخصیت شیعی معرفی می‌کند.
[۱۳] ابن اثیر جزری، مبارک بن محمد، جامع الاصول فی احادیث الرسول، ج۱۲، ص۸۹۵، مکتبة الحلوانی، مطبعة الملاح، مکتبة دارالبیان، دارالفکر، چاپ اول، بی‌تا.


کلینی از مُحَدّثان بزرگ شیعه می‌باشد و مشایخ او نیز اهمیت بسزایی دارند که البته بررسی همه آنها مجال دیگری می‌طلبد؛ اما به صورت کلی می‌توان گفت که او بیشتر روایات خود را از علی بن ابراهیم بن‌ هاشم قمّی و محمد بن یحیی عطار اشعری نقل می‌کرد. هم‌چنین از برجسته‌های مشایخ او می‌توان ابوالعباس محمد بن جعفر رزّاز، ابوعلی احمد بن ادریس اشعری، حمید بن زیاد، ابوسلیمان داود بن کوره قمّی، احمد بن محمد عاصمی و حسین بن محمد اشعری هستند.
[۱۴] سبحانی، جعفر، موسوعة طبقات الفقهاء، ج۴، ص۴۷۹، قم، مؤسسه امام صادق، ۱۴۱۸ق.    


پیرامون تألیفات او نیز باید گفت، بنا بر آنچه نقل‌شده، او شش کتاب نوشته است:

۱. الکافی؛
۲. تفسیر الرؤیا؛
۳. الرد علی القرامطة؛
۴. رسائل الائمة؛
۵. کتاب الرجال؛
۶. ما قیل فی الائمة من الشعر.
تمام این کتاب‌ها، از بین رفته‌اند و امروزه تنها از طریق نامی که از آن‌ها در کتاب‌های دیگر وجود دارد، وجودشان به دست می‌آید. با این حال معروف‌ترین و مهم‌ترین کتابی که کلینی نوشته است، کتاب «کافی» می‌باشد که امروزه در دسترس است. کلینی حدود بیست سال از عمر شریف خود را برای جمع‌آوری و نگارش این کتاب صرف کرده است
[۱۵] ابن داود حلی، تقی‌الدین الحسن بن علی، کتاب الرجال، ص۱۸۷، انتشارات دانشگاه تهران‌، ۱۳۸۳ق.    
و این نشان از اهمیت و ارزش این کتاب دارد.

اکنون به اختصار، نکاتی را درباره این کتاب به استحضار می‌رسانیم:

۸.۱ - نکته اول

کتاب «کافی» از جمله کتاب‌های چهارگانه بوده که از بیش‌ترین اعتبار در میان منابع حدیثی شیعی برخوردارند و شاید کافی از دیگر کتب اربعه ارزشمندتر باشد؛ زیرا نگارش آن از دیگر کتب اربعه مقدم‌ بوده و نیز در زمان غیبت صغرا نگارش یافته و این دست‌رسی و کوتاه بودن سلسله سند، اعتماد انسان به این کتاب را بیش‌تر می‌کند.

۸.۲ - نکته دوم

از مقدمه کلینی بر کافی این‌گونه برمی‌آید که او خواهان نگارش کتابی بوده که شامل همه بخش‌های علم دین باشد تا مرجعی برای ره‌جویان گردد و هر که طالب علم دین و عمل به آن است، بتواند از آن استفاده کند.
[۱۶] کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، ج۱، ص۸، محقق، مصحح، غفاری، علی‌اکبر، آخوندی، محمد، تهران، دارالکتب الاسلامیة، چاپ چهارم، ۱۴۰۷ق.    


۸.۳ - نکته سوم

چینش این کتاب ـ به‌ویژه در آن زمان ـ به صورت باب باب و در اصول و فروع، امری در خور توجه است و این کتاب را بر بسیاری از کتاب‌های متأخر نیز برتری داده است و البته نشان از زحمات بسیار مؤلف دارد و کمک شایانی به مراجعه‌کنندگان آن کتاب می‌کند.

۸.۴ - نکته چهارم

در این کتاب، سند روایات ذکر شده است و عبارت «عدة من اصحابنا» یا «جماعة من اصحابنا»، اشاره به افرادی مشخص دارد که از مشایخ ایشان می‌باشند. فیض کاشانی در این مورد می‌گوید: «کلینی خود را ملزم کرده بود که در همه روایات ـ ‌جز موارد نادر ـ سلسله سند میان خود و معصوم را ذکر کند».
[۱۷] فیض کاشانی، محمدمحسن، الوافی، ج۱، ص۳۱، اصفهان، کتاب‌خانه امام امیرالمؤمنین علی (علیه‌السلام)، چاپ اول، ۱۴۰۶ق.    

البته این به معنای تأیید همه احادیث این کتاب نیست؛ بلکه احادیث ضعیف و غیر قابل استناد نیز در میان احادیث آن وجود دارد و این منافاتی با ارزش این کتاب و نویسنده آن ندارد؛ لذا می‌بینیم علامه مجلسی با تعریفی شایانی که از ایشان می‌کند، در کتاب «مرآة العقول فی شرح اخبار آل الرسول‌» برخی احادیث کافی را ضعیف، مرسل و ... می‌خواند.

کلینی در سال ۳۲۸ق
[۱۸] شیخ طوسی، الفهرست، ص۲۱۱، محقق، مصحح، آل بحرالعلوم، سید محمدصادق، نجف، المکتبة المرتضویه، چاپ اول، بی‌تا.    
و بنابر قول دیگری ۳۲۹ق در بغداد از دنیا رفت و در همان شهر در کنار باب الکوفه به خاک سپرده شد.
[۱۹] نجاشی، احمد بن علی، فهرست اسماء مصنفی الشیعة (رجال نجاشی)، ص۳۷۸، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ ششم، ۱۳۶۵ش.    


۱. ↑ امین‌، سیدمحسن، اعیان الشیعة، ج۱۰، ص۹۹، بیروت، دارالتعارف للمطبوعات‌، ۱۴۰۶ق.    
۲. ↑ شیخ طوسی، الفهرست، ص۲۱۱، محقق، مصحح، آل بحرالعلوم، سید محمد صادق، نجف، المکتبة المرتضویه، چاپ اول، بی‌تا.    
۳. ↑ حسینی جلالی‌، سید محمدحسین، فهرس التراث‌، ج۱، ص۳۷۲، قم‌، دلیل ما، ۱۴۲۲ق.
۴. ↑ امین‌، سید محسن، اعیان الشیعة، ج۱۰، ص۹۹، بیروت، دارالتعارف للمطبوعات‌، ۱۴۰۶ق.    
۵. ↑ امین‌، سید محسن، اعیان الشیعة، ج۱۰، ص۹۹، بیروت، دارالتعارف للمطبوعات‌، ۱۴۰۶ق.    
۶. ↑ سبحانی، جعفر، موسوعة طبقات الفقهاء، ج۴، ص۴۷۸، قم، مؤسسه امام صادق، ۱۴۱۸ق.    
۷. ↑ امین‌، سید محسن، اعیان الشیعة، ج۱۰، ص۹۹، بیروت، دارالتعارف للمطبوعات‌، ۱۴۰۶ق.    
۸. ↑ نجاشی، احمد بن علی، فهرست اسماء مصنفی الشیعة (رجال نجاشی)، ص۳۷۷، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ ششم، ۱۳۶۵ش.    
۹. ↑ علامه حلی‌، خلاصة الاقوال، ص۱۴۵، قم‌، دارالذخائر، ۱۴۱۱ق.    
۱۰. ↑ ابن داود حلی، تقی‌الدین الحسن بن علی، کتاب الرجال، ص۱۸۷، انتشارات دانشگاه تهران‌، ۱۳۸۳ق.    
۱۱. ↑ شیخ طوسی، الفهرست، ص۲۱۱، محقق، مصحح، آل بحرالعلوم، سید محمد صادق، نجف، المکتبة المرتضویه، چاپ اول، بی‌تا.    
۱۲. ↑ ابن طاووس، علی بن موسی، کشف المحجة لثمرة المهجة، ص۲۱۹، محقق، مصحح، حسون، محمد، قم، بوستان کتاب، چاپ دوم، ۱۳۷۵ش.
۱۳. ↑ ابن اثیر جزری، مبارک بن محمد، جامع الاصول فی احادیث الرسول، ج۱۲، ص۸۹۵، مکتبة الحلوانی، مطبعة الملاح، مکتبة دارالبیان، دارالفکر، چاپ اول، بی‌تا.
۱۴. ↑ سبحانی، جعفر، موسوعة طبقات الفقهاء، ج۴، ص۴۷۹، قم، مؤسسه امام صادق، ۱۴۱۸ق.    
۱۵. ↑ ابن داود حلی، تقی‌الدین الحسن بن علی، کتاب الرجال، ص۱۸۷، انتشارات دانشگاه تهران‌، ۱۳۸۳ق.    
۱۶. ↑ کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، ج۱، ص۸، محقق، مصحح، غفاری، علی‌اکبر، آخوندی، محمد، تهران، دارالکتب الاسلامیة، چاپ چهارم، ۱۴۰۷ق.    
۱۷. ↑ فیض کاشانی، محمدمحسن، الوافی، ج۱، ص۳۱، اصفهان، کتاب‌خانه امام امیرالمؤمنین علی (علیه‌السلام)، چاپ اول، ۱۴۰۶ق.    
۱۸. ↑ شیخ طوسی، الفهرست، ص۲۱۱، محقق، مصحح، آل بحرالعلوم، سید محمدصادق، نجف، المکتبة المرتضویه، چاپ اول، بی‌تا.    
۱۹. ↑ نجاشی، احمد بن علی، فهرست اسماء مصنفی الشیعة (رجال نجاشی)، ص۳۷۸، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ ششم، ۱۳۶۵ش.    


پایگاه اسلام کوئست، برگرفته از مقاله «محمد بن یعقوب کلینی»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۵/۰۵/۱۹.    



جعبه ابزار