متواتر
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: روایت، متواتر، متواتر لفظی، متواتر معنوی، متواتر اجمالی، خبر واحد.
پرسش: ملاک هر یک از انواع متواتر لفظی، متواتر معنوی و متواتر اجمالی در
احادیث صحیح الاسناد چیست؟
پاسخ: علمای شیعه خبری را
متواتر می‌دانند که تعداد راویان در هر طبقه از سلسله سند آن به‌حدی باشد که مفید
علم و یقین به صدور آن روایت از
معصوم ـ علیه‌السلام ـ شود و تعداد افراد در هر طبقه را برحسب موارد، مختلف شمرده‌اند و عدد خاصی برای تعداد راویان معین نکرده‌اند و ملاک را حصول علم و یقین به صدور
کلام معصوم می‌دانند و از این نظر فرقی بین متواتر لفظی، معنوی و اجمالی وجود ندارد؛ اما منظور از متواتر لفظی اشتراک روایات در الفاظ است و مراد از متواتر معنوی، اشتراک روایات در معنا بوده (اگرچه الفاظ آنها مختلف باشد) و متواتر اجمالی به روایاتی گفته می‌شود که از نظر سعه و ضیق معنا با هم فرق داشته؛ ولی دارای قدر جامع می‌باشند.
احادیث از نظر "تعداد راویان" در هر طبقه، به "متواتر" و "واحد" تقسیم می‌گردد.
واژه متواتر از ریشه "وتر" به معنای واحد است و "تواتر" به معنای پی‌در‌پی یا یکی پس از دیگری است؛ چنانچه در
آیه شریفه "
ثُمَّ أَرْسَلْنَا رُسُلَنَا تَتْرَا "؛
«سپس رسولان خود را یکی پس از دیگری فرستادیم»، "تترا" به همین معناست.
روایت متواتر در اصطلاح، "خبری است که سلسله راویان آن در هر طبقه به اندازه‌ای باشند که امکان توافق آنان بر
کذب به‌طور عادی محال باشد و خبر آنها موجب علم گردد."
روایات متواتر گرچه کم هستند، اما غالباً بیانگر محتوا و خبری مهم‌اند؛ مانند روایت
غدیر که تنها در طبقه
صحابه بیش از صد نفر آن را روایت نموده‌اند.
متواتر از یک نظر به "متواتر لفظی و معنوی" تقسیم می‌شود.
متواتر لفظی آن است که "همه راویان، مضمون آن را با الفاظ واحدی نقل کنند"؛
مثل
حدیث "من کذب علیّ متعمّدا فلیتبوّء مقعده من النار."
که جمع کثیری از صحابه این حدیث را نقل کرده‌اند و شمار آنان را از چهل تا حدود شصت نفر دانسته‌اند.
متواتر معنوی آن است که "همه راویان، مضمون واحدی را با عبارات مختلف نقل کنند که تطابق در آن معنا با دلالت تضمنی یا التزامی دانسته شود."
برای حدیث متواتر تقسیم دیگری نیز وجود دارد و آن "تواتر تفصیلی و اجمالی" است.
"تواتر تفصیلی" شامل "تواتر لفظی و معنوی" می‌باشد.
"تواتر اجمالی" در صورتی است که چند روایت در یک موضوع وارد شود و از نظر دلالت همسان نباشند؛ ولی آن روایات از
قدر مشترک برخوردار باشند که از مجموع آنها به صدور یکی از آنها قطع حاصل شود؛ مانند
اخبار روایت شده در مورد
حجیت خبر واحد .
اما خبر واحد، "روایتی است که راویان آن در تمام طبقات به حد تواتر نرسیده باشد."
این‌گونه روایات به‌تنهایی مفید
علم نیستند؛ بلکه با کمک قراین دیگر می‌توان حجیت آنها را به اثبات رساند؛ از‌این‌رو اگر روایتی در چند طبقه به حد تواتر برسد، اما تنها در یک طبقه به تواتر نرسیده باشد، متواتر نبوده و خبر واحد به شمار می‌آید؛ زیرا نتیجه تابع اخسّ مقدمات است.
درباره تعداد راویان خبر
متواتر علمای
شیعه عدد معینی را ذکر نکرده‌اند؛ بلکه معیار تواتر نزد آنان افاده علم است و خبری را متواتر می‌دانند که تعداد راویان هر طبقه از سلسله سند آن به‌حدی است که مفید علم و یقین به صدور آن خبر از
امام ـ علیه‌السلام ـ باشد و از طرف دیگر توافق آنها بر کذب و
دروغ محال باشد و از این نظر هیچ فرقی بین متواتر لفظی، معنوی یا اجمالی قائل نشده‌اند.
علما ی عامه در حصول خبر متواتر، تعداد روایان را شرط دانسته و در این باره اقوال مختلفی دارند:
۱. نظر قاضی ابی‌بکر باقلانی این است که حداقل راویان باید چهار نفر باشد.
۲. دیدگاه اصطخری این است که حداقل راویان باید ده نفر باشد.
۳. نظر عده‌ای از علمای عامه این است که حداقل راویان باید دوازده نفر باشد. (به تعداد نقبای
بنی‌اسرائیل ).
۴. نظر ابوهذیل علاف این است که حداقل راویان باید بیست نفر باشد.
۵. نظریه دیگری حداقل راویان را چهل نفر دانسته است.
۶. گروه دیگری نیز حداقل راویان را هفتاد نفر می‌دانند.
۷. آخرین نظریه این است که حداقل راویان باید ۳۱۳ نفر به تعداد اصحاب
بدر باشد.
پایگاه اسلام کوئست.
