صلوات بر پیامبر اسلام
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: صلوات بر پیامبر،
درود، سوره احزاب، مؤمنان. تکریم،
پرسش: با توجه به آیه ۵۶
سوره احزاب، آیا درود فرستادن (صلوات فرستادن)
مؤمنان بر
پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) بر درجه آن حضرت می‌افزاید یا این‌که اثرش به خود آنان باز می‌گردد؟
پاسخ: براساس روایتی از
امام کاظم (علیه‌السلام) «صلوات خدا
رحمت اوست، و صلوات
فرشتگان تزکیه (مدح) پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) است و صلوات مؤمنان
دعا برای حضرت است». منتها این دعا برای بزرگ‌داشت حضرت است؛ نه برای این‌که حضرت احتیاجی به آن داشته باشد. بنابراین نفع آن هم به خود شخص باز می‌گردد، نه به پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم).
برخی آثار و فواید صلوات برای مؤمنانی که
صلوات می‌فرستند، عبارت‌اند از: سنگینی
اعمال صالح، در پی داشتن صلوات خدا و ملائکه، برابر با چند
ذکر، مستجاب شدن دعا، زمینه‌ساز اطاعت.
پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) دارای مقامی بسیار والا در نزد
خداوند منان است و برتر از تمام مخلوقات خدا می‌باشد.
چنان‌که در روایتی آمده است که وقتی خداوند متعال
حضرت موسی (علیه‌السلام) را به
نبوت مبعوث کرد و او را برای نجوا و
مناجات (با خودش) برگزید و
دریا را برای او شکافت و بنی‌اسرائیل را نجات بخشید و به او
تورات و الواح را نازل فرمود، آن حضرت احساس کرد در پیشگاه خدا جایگاه (خاصی) دارد، به همین جهت عرض کرد: پروردگارا! مرا به گونه‌ای گرامی داشتی که کسی را قبل از من چنان گرامی نداشته‌ای». خدای عزوجل فرمود: «یا موسی! اما علمت ان محمداً (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) افضل عندی من جمیع ملائکتی و جمیع خلقی»؛ «ای موسی! آیا نمی‌دانی که
محمد (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) در نزد من از تمام
ملائکه و از همه مخلوقاتم برتر است؟
و شاید به این جهت هم
رحمت برای تمام عالمیان شمرده شده است: «
و ما ارسلناك الارحمة للعالمين».
چنین شخصیتی سزاوار تکریم و بزرگ‌داشت می‌باشد؛ و خداوند منان از باب
تفضل و برای ترغیب دیگران به این کار از آن وجود
مقدس به عظمت یاد می‌کند.
چنان‌که خداوند برای بزرگ‌داشت وی در هیچ جای قرآن او را با
اسم مخاطب قرار نمی‌دهد؛ بلکه با
القاب از آن حضرت یاد می‌کند؛ مانند: «
یا ایها النبی»،
«
یا ایها الرسول»،
«
یا ایها المدثر»
و...
و از
مؤمنان هم می‌خواهد برای آن حضرت احترام ویژه‌ای قائل باشند، صدایشان را بلندتر از صدای آن حضرت نکنند،
حضرت را همانند دیگران (به اسم) صدا نکنند
و ...
فرستادن صلوات و درود بر پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) هم نمونه‌ای دیگر از بزرگ‌داشت آن حضرت است که خداوند متعال ابتدا از صلوات خود و
فرشتگان بر آن حضرت خبر می‌دهد و سپس از مؤمنان می‌خواهد برایشان صلوات بفرستند: «
اِنَّ اللَّهَ وَ مَلائِکَتَهُ یُصَلُّونَ عَلَی النَّبِیِّ یا اَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا صَلُّوا عَلَیْهِ وَ سَلِّمُوا تَسْلِیماً»،
خدا و فرشتگانش بر پیامبر
درود می‌فرستند؛ ای کسانی که
ایمان آورده‌اید، بر او درود فرستید و
سلام بگویید و کاملاً
تسلیم (فرمان او) باشید.
«صلوا» از ماده «صلوة» است که به معنی توجه انعطاف است؛ منتها این توجه و انعطاف اگر به خدا نسبت داده شود، به معنی فرو فرستادن رحمت از جانب اوست و اگر به
فرشتگان نسبت داده شود، به معنی
استغفار است و اگر به مردم نسبت داده شود، به معنی دعاست.
ذکر صلوات بر هر مکلفی دست‌کم در
تشهد تمام
نمازهای واجب و مستحب به فتوای تمام فقهای
اهل بیت (علیهم‌السلام) واجب می‌باشد.
و بنا بر روایات متعدد در
صلوات،
آل محمد (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) را نیز باید به
پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) ضمیمه کرد.
مثلاً در روایتی از
رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) نقل شده است که هنگام صلوات فرستادن بگویید: «
اللهم صل علی محمد و آل محمد...».
شبیه این
روایت در
الدر المنثور از کتاب‌های مهم
اهل سنت مانند
صحیح بخاری،
صحیح مسلم و...نیز نقل شده است.
با توجه به این‌گونه
روایات،
شافعی گفته است:
یا اهل بیت رسول الله! حبکم فرض من الله فی القرآن انزله
کفاکم من عظیم القدر انکم من لم یصل علیکم لا صلاة له
یعنی: ای َََََََََََ
اهل بیت رسول الله! محبت شما از سوی
خداوند در
قرآن واجب شده است؛ در عظمت
مقام شما همین بس که هر کس بر شما صلوات نفرستد، نمازش باطل است».
صلوات آثاری را در پی دارد:
صلوات خدا به پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) به معنی فرستادن رحمت مطلق و بدون شرط بر حضرت است و چون با
فعل مضارع آمده است، دلالت بر
استمرار دارد؛ یعنی خدا پیوسته
رحمت خود را بر حضرت می‌فرستد و مسلماً به این وسیله
مقام پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) را لحظه به لحظه بالاتر و بالاتر می‌برد؛ چنان‌که خود را بالابرنده درجات معرفی کرده است.
اما در صلوات فرشتگان بر حضرت به معنی تزکیه (مدح) آن جناب است و صلوات مؤمنان بر ایشان
دعا برای حضرت می‌باشد.
چنان‌که از
امام کاظم (علیه‌السلام) نقل شده است که فرمودند: «صلوات خدا
رحمت اوست، و صلوات
فرشتگان تزکیه (مدح) پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) است و صلوات مؤمنان دعا برای حضرت است».
منتها این دعا برای بزرگ‌داشت حضرت است؛ نه برای این‌که حضرت احتیاجی به آن داشته باشد.
بنابراین نفع آن هم به خود شخص باز می‌گردد نه به پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم).
آیت‌الله جوادی آملی در این باره سخن نغزی دارند، ایشان می‌فرمایند: «از
صلوات ما کمالی به حضرت عاید نمی‌شود. خدای سبحان کمالات لایق را به وی ارزانی داشته و ارزانی می‌دارد، آن‌چه را ما طلب می‌کنیم، به عنوان واسطه
فیض و
علت فاعلی سبب
خیر نخواهیم بود (یعنی ما با صلوات خود واسطه فیض برای حضرت نمی‌شویم)؛ بلکه به وسیله درود ما کمالاتشان (کمالات پیامبر و آل حضرت) ظاهر می‌شود، علت فیاضه‌اش خدای سبحان است، از ما خیری به آن حضرت نمی‌رسد، هر چه ما داریم محصول
تربیت آن حضرت است؛ مانند باغبانی که در
روز عید، دسته گلی از
باغ بچیند و به صاحب باغ اهدا کند؛ آیا باغبان چیزی از خود به صاحب باغ اهدا کرده است؟ گل‌های زیادی از بوستان
رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) نصیب ما شده، حال اگر دسته گلی تقدیم می‌کنیم، از باغ خود اوست؛ لیکن برای ما موجب تقرب و رسیدن به
کمال است».
در این‌جا به پاره‌ای از آثار و
فواید صلوات برای مؤمنانی که
صلوات می‌فرستند، اشاره می‌گردد:
محمد بن مسلم از
امام باقر یا
امام صادق (علیه‌السلام) چنین نقل می‌کند: «در میزان (وسیله سنجش
اعمال در
قیامت) چیزی سنگین‌تر از
صلوات بر محمد و
آل محمد (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) نیست».
پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) فرمودند: «هر کس بر من
صلوات بفرستد، خدا و
ملائکه بر او
صلوات می‌فرستند...».
امام رضا (علیه‌السلام) می‌فرمایند: «صلوات فرستادن بر محمد و آل محمد در نزد
خدا برابر است با تسبیح (گفتن
سبحان الله) و
تهلیل (گفتن لا اله الا الله) و تکبیر (گفتن
الله اکبر).
پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) فرمودند: صلوات فرستادن بر من و اهل بیتم
نفاق را از بین می‌برد.
امام صادق (علیه‌السلام) می‌فرمایند: «هر کس نزد خدا حاجتی دارد (می‌خواهد خدا حاجتش را برآورده سازد)، در آغاز بر محمد و آل محمد (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) صلوات بفرستد؛ سپس
حاجت خود را بخواهد، آن‌گاه با صلوات بر محمد و آل محمد آن را پایان بدهد.
اگر چنین کند، دعایش مستجاب می‌شود؛ چراکه خدای (عزوجل) کریم‌تر از آن است که دو طرف دعا (صلوات ابتدایی و پایانی) را قبول کند و دعایی را که وسط صلوات‌ها قرار گرفته است، رها کند و مستجاب نکند».
صلوات موجب بیش‌تر شدن
محبت نسبت به
معصومان (علیهم‌السلام) می‌شود و این محبت عمیق،
اطاعت از آن حضرات (علیهم‌السلام) را در پی خواهد داشت؛ چنان‌که در قسمت پایانی آیه مورد بحث (
آیه ۵۶
سوره احزاب) بعد از طرح مسئله صلوات می‌فرماید: «...و سلموا تسلیماً» و معنی این جمله
سلام گفتن و
تسلیم امر آن حضرت شدن می‌باشد.
۱. شیخ صدوق، محمد بن علی، ثواب الاعمال و عقاب الاعمال، ص۳۴۲ ـ ۳۵۳، ترجمه علی‌اکبر غفاری، بی‌جا، کتاب‌فروشی صدوق، چاپ هفتم، ۱۳۶۳.
۲. حر عاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعة، ج۴، ص۱۱۳۵-۱۱۳۹ و ۱۲۱۰-۱۲۲۲، تحقیق عبدالرحیم ربانی شیرازی، بیروت، داراحیاء التراث العربی، چاپ چهارم، ۱۳۹۱ ق.
۳. جوادی آملی، عبدالله، حکمت عبادات، ص۲۴۱ ـ ۲۴۵، قم، مرکز نشر اسراء، چاپ دوم، ۱۳۷۸.
۴. میزان الحکمه، محمد، محمدی ری‌شهری، قم، مکتب الاعلام الاسلامی، چ اول، ۱۳۶۲، ج۵، ص۴۳۰-۴۳۲.
سایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «صلوات بر پیامبر اسلام»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۵/۰۸/۱۶.
