دریا
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: دو دریا، سوره الرحمن، تفسیر باطنی،
حضرت علی علیه‌السلام، حضرت
فاطمه زهرا سلام‌الله‌علیها.
پرسش: آیا مراد از دو دریایی که در سوره الرحمان از آنها یاد شده، علی ـ علیه‌السلام ـ و فاطمه ـ سلام‌الله‌علیها ـ هستند؟
پاسخ:خداوند در بیان یکی از نعمت‌های خود، از دو دریا یاد می‌کند که از یک‌دیگر متفاوت هستند، با یک‌دیگر برخورد و ارتباط دارند؛ اما در‌عین‌حال هیچ‌یک نمی‌تواند بر دیگری غلبه کند؛ زیرا در میان این دو حائل و مانعی وجود دارد.
تفسیر ظاهری آن است که این دو دریا با دو ویژگی متفاوت در کنار یک‌دیگر هستند، اما مانعی در این میان وجود دارد که به هیچ‌یک اجازه نمی‌دهد بر دیگری غلبه پیدا کند و این به حق نشانی بزرگ از قدرت و عظمت الهی است.
علاوه بر تفسیر فوق، روایتی وجود دارد که یکی از معانی باطنی
قرآن را بیان می‌کند و منظور از دو دریا را
علی علیه‌السلام و فاطمه ـ سلام‌الله‌علیها ـ می‌داند. البته این تفسیر باطنی منافاتی با حجیت معنای ظاهری ندارد.
خداوند در
سوره الرحمن، تعدادی از
نعمت‌ها و نمایی از قدرت خود را بیان می‌فرماید؛ مانند این آیه:
«مَرَجَ الْبَحْرَیْنِ یَلْتَقِیانِ. بَیْنَهُما بَرْزَخٌ لا یَبْغِیانِ»؛ «دو دریای (شیرین و شور) را روان ساخت؛ در‌حالی‌که همواره باهم تلاقی و برخورد دارند. (ولی) میان آن دو حایلی است که به هم تجاوز نمی‌کنند (در نتیجه با هم مخلوط نمی‌شوند!)».
سپس این دو دریا را این‌گونه توصیف می‌کند:
«یَخْرُجُ مِنْهُمَا اللُّؤْلُؤُ وَ الْمَرْجانُ»؛ «از آن دو دریا لؤلؤ و مرجان بیرون می‌آید».
و در
آیه دیگری منظور از «البحرین» (دو دریا) به‌روشنی به دست می‌آید:
«وَ هُوَ الَّذی مَرَجَ الْبَحْرَیْنِ هذا عَذْبٌ فُراتٌ وَ هذا مِلْحٌ أُجاجٌ وَ جَعَلَ بَیْنَهُما بَرْزَخاً وَ حِجْراً مَحْجُوراً»؛ «او است که دو دریا را به هم درآمیخت، این شیرین و گوارا و آن شور و تلخ، و میانشان مانعی قرار داد نفوذ ناکردنی تا با هم مخلوط نشوند (گویا هر یک به دیگری می‌گوید) دور باش و نزدیک نیا».
بنابراین منظور از دو دریا، دریای آب شیرین و دیگری دریای آب شور است.
حال با توجه به نکاتی که در ذیل می‌آید، می‌توان مراد آیه را فهمید:
این دو دریا با یک‌دیگر برخورد و با هم مناسبت دارند، اما در‌عین‌حال هیچ‌یک نمی‌تواند بر دیگری غلبه کند؛ زیرا در میان این دو حائل و مانعی وجود دارد. این دو دریا با دو ویژگی متفاوت در کنار یک‌دیگر هستند، اما مانعی در این میان وجود دارد که به هیچ‌یک اجازه نمی‌دهد بر دیگری غلبه پیدا کند و این به
حق نشانی بزرگ از قدرت و عظمت الهی است؛
لذا خداوند در ادامه می‌فرماید:
«فَبِأَیِّ ءَالَاءِ رَبِّکُمَا تُکَذِّبَانِ»؛ «پس کدام‌یک از نعمت‌های پروردگارتان را انکار می‌کنید؟»..
در این‌که مراد از این دو دریا کدام دریاها و یا رودهاست، اختلافاتی وجود دارد:
رودخانه‌های عظیم آب شیرین هنگامی که به دریاها و اقیانوس‌ها می‌ریزند معمولاً دریایی از آب شیرین در کنار ساحل تشکیل می‌دهند و آب شور را به عقب می‌رانند و عجب این‌که تا مدت زیادی این دو
آب شیرین و شور به خاطر تفاوت درجه غلظت به هم آمیخته نمی‌شوند
و این به حق فصلی از عجائب الهی است که مایه عبرت بشر است.
برخی مفسران این دو دریا را به برخی دریاهای امروزی معنا کرده‌اند.
البته بر این
تفاسیر نیز انتقاداتی وجود دارد.
برخی مفسران نیز این‌گونه تقریر کرده‌اند که منظور از دو دریا، دریای
زمین و آسمان است، به این معنا که وقتی آب بخار می‌شود و به
آسمان می‌رود و ابرها را تشکیل می‌دهد. این آب‌ها شیرین هستند و جدا از آب شور دریا.
البته این تفسیر نیز خالی از اشکال نیست که لفظ دریا را نمی‌توان بر ابر و امثال آن اطلاق کرد.
خداوند از مانعی که میان این دو دریاست، این‌گونه تعبیر می‌فرماید:
«بَیْنَهُما بَرْزَخٌ لا یَبْغِیانِ»؛ در این‌که منظور از این
برزخ چیست؛ اقوالی وجود دارد:
بسیاری از تفاسیر با عبارت «حاجز من قدرة الله» از آن یاد کرده‌اند.
به نظر می‌رسد این تعبیر نوعی ابهام با خود دارد و تنها بیان‌کننده این نکته است که قدرت الهی بر این امر تحقق گرفته و مانع این امر عجیب شده است. حال آیا
قدرت الهی بر امری تحقق گرفته و آن نقش واسطه را بازی کند یا نه، از این قول جوابی به دست نمی‌آید. در نهایت، این نظریه با کلیتی که دارد، می‌تواند با اقوال دیگر جمع شود.
برخی دیگر تصریح کرده‌اند که تنها قدرت الهی و خواست خداوند است که مانع از این امر شده که این دو دریا با یک‌دیگر تصادم پیدا کرده و یکی بر دیگری غلبه پیدا کند.
برخی مفسران که منظور از دو دریا را برخی دریاهای امروزی دانسته‌اند؛ مانع میان این دو را جزیره‌هایی که در میان این دو وجود دارند، بیان کرده و می‌گویند این‌ها موانعی هستند که خداوند ایجاد کرده است.
و دیدگاه‌های دیگری که در این
مقام وجود دارد.
روایتی در ذیل این آیه نقل شده است: یحیی بن سعید قطان گوید: از
امام صادق علیه‌السلام شنیدم که در
تفسیر آیه شریفه:
«مَرَجَ الْبَحْرَیْنِ یَلْتَقِیانِ» می‌فرمود: «علی و
فاطمه دو دریای ژرف‌اند که هیچ‌کدام بر دیگری ستم نکند» و «لؤلؤ و مرجان در
«یَخْرُجُ مِنْهُمَا اللُّؤْلُؤُ وَ الْمَرْجانُ»؛ یعنی حسن و حسین که از این دو
دریا بیرون می‌آیند».
در برخی نقل‌ها نیز علاوه بر
روایت فوق،
پیامبر اسلام صلی‌الله‌علیه‌وآله را مصداق
«بَیْنَهُما بَرْزَخٌ» بیان کرده‌اند.
این روایت در منابع
اهل سنت نیز نقل شده است.
این‌گونه تفسیر
روایات که در مورد بسیاری از آیات وجود دارد، به‌عنوان تفسیری از
باطن قرآن مطرح می‌باشد؛ یعنی قرآن با توجه به
الفاظ به کار رفته شده، معنای ظاهری خود را دارد و علاوه بر آن، می‌توان با استفاده از روایات، معانی باطنی نیز برای آن در نظر گرفت، و بر فرض قبول سند روایت، می‌توان بر آن، علاوه بر معنای ظاهری استناد کرد.
پایگاه اسلام کوئست.
