• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

الدر المنثور

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف


کلیدواژه: الدر المنثور.
پرسش: کتاب الدر المنثور اثر کیست و چه جایگاهی در میان مفسران دارد؟

پاسخ: الدر المنثور فی التفسیر بالمأثور، تألیف جلال‌الدین عبدالرحمن سیوطی است. سیوطی، دانشمندی دقیق و اهل تحقیق است که دارای آثار فراوانی بوده و تخصص و تبحر وی بیشتر در علوم نقلی بوده است؛ زیرا تألیفاتی که از وی منتشر شده یا برای وی ذکر کرده‌اند، از تبحر او در علوم نقلی حکایت دارد.
تفسیر الدر المنثور در زمان خود جایگاه خوبی در میان تفاسیر باز کرد. این تفسیر به روش روایی است و احادیث پیامبر اسلام صلی‌اللّه‌علیه‌وآله، صحابه و تابعان را نقل می‌کند. علامه طباطبایی به این تفسیر به‌صورت وسیعی استناد نموده است. این استفاده به‌صورت نقل روایت از رسول خدا صلی‌اللّه‌علیه‌وآله، صحابه و تابعین می‌باشد و اولین منبع روایی المیزان فی تفسیر القرآن، قلمداد می‌شود.

فهرست مندرجات

۱ - مؤلف الدر المنثور
۲ - معرفی مؤلف الدر المنثور
۳ - علت نام‌گذاری مؤلف به سیوطی
۴ - سال تولد و وفات
۵ - تخصص سیوطی در برخی علوم
۶ - توفیق یافتن در حفظ قرآن
۷ - استادان سیوطی
۸ - شیوه تحصیل علم
۹ - تألیفات و آثار
۱۰ - شناخت‌نامه الدرّ المنثور
۱۱ - مقدم بودن تفسیر طبری بر تفسیر مأثور
۱۲ - علت شهرت تفسیر سیوطی
۱۳ - امتیازهای الدرّ المنثور
       ۱۳.۱ - بیان یک نمونه
۱۴ - سخن سیوطی درباره تفسیرش
۱۵ - سخن سیوطی در مقدمه کتابش
۱۶ - اقتباس الدر المنثور از ترجمان القرآن
۱۷ - استناد علامه طباطبایی به تفسیر الدر المنثور
۱۸ - استناد به دیگر کتاب‌های تفسیری و روایی اهل سنت
۱۹ - پانویس
۲۰ - منبع

الدر المنثور فی التفسیر بالمأثور، تألیف جلال‌الدین عبدالرحمن سیوطی است که در بخش‌های زیر نگاهی کوتاه به این کتاب و نویسنده آن خواهیم داشت.

نویسنده این تفسیر بدون هیچ تردید و اختلاف نظر، جلال‌الدین عبدالرحمن بن کمال‌الدین ابوبکر سیوطی است.
[۱] زرکلی، خیرالدین، الأعلام قاموس تراجم لأشهر الرجال و النساء من العرب و المستعربین و المستشرقین، ج ۳، ص ۳۰۲، دارالعلم للملایین، بیروت، چاپ هشتم، ۱۹۸۹م.
[۲] سبحانی، جعفر، موسوعة طبقات الفقهاء، ج ۱۰، ص ۱۱۷، مؤسسه امام صادق (ع)، قم، ۱۴۱۸ق.    


او را سیوطی می‌گویند؛ زیرا اصل خانواده او منسوب به شهر اسیوط مصر است
[۳] معرفت، محمدهادی، التفسیر و المفسرون فی ثوبه القشیب، ج ۲، ص ۳۳۳، الجامعة الرضویة للعلوم الاسلامیة، مشهد، چاپ اول، ۱۴۱۸ق.
[۴] حفنی، عبدالمنعم، موسوعة القرآن العظیم، ج ۱، ص ۳۹۴، مکتبة مدبولی، قاهرة، چاپ اوّل، ۲۰۰۴م.
که یکی از شهرهای بزرگ و متمدن مصر است.
[۵] حمیری، محمد بن عبدالمنعم، الروض المعطار فی خبر الاقطار، ص ۵۸، مکتبة لبنان، بیروت، چاپ دوم، ۱۹۸۴م.    


سیوطی بعد از این‌که پدرش محل زندگی خود را از اسیوط مصر به قاهره انتقال داد،
[۶] حموده، طاهر سلیمان، جلال‌الدین السیوطی عصره و حیاته و آثاره و جهوده فی الدرس اللغوی، ص ۹۴، المکتب الاسلامی، بیروت، چاپ اول، ۱۴۱۰ق.
در سال ۸۴۹ ق در قاهره متولد شد و در سال ۹۱۱ ق از دنیا رفت.
[۷] ذهبی، محمدحسین، التفسیر و المفسرون، ج ۱، ص ۲۵۱، داراحیاء التراث العربی، بیروت، بی‌تا.
[۸] زرکلی، خیرالدین، الأعلام قاموس تراجم لأشهر الرجال و النساء من العرب و المستعربین و المستشرقین، ج ۳، ص ۳۰۱، دارالعلم للملایین، بیروت، چاپ هشتم، ۱۹۸۹م.


سیوطی، دانشمندی دقیق و اهل تحقیق است که دارای آثار فراوانی می‌باشد و تخصص و تبحر وی بیشتر در علوم نقلی بوده است؛ زیرا تألیفاتی که از وی منتشر شده یا برای وی ذکر کرده‌اند، از تبحر او در علوم نقلی حکایت دارد.
[۹] . ر.ک:حسینی جلالی، سیدمحمدحسین، فهرس التراث، ج ۱، ص ۷۸۵ ـ ۷۸۶، انتشارات دلیل ما، قم، ۱۴۲۲ق؛ موسوعة طبقات الفقهاء، ج ۱۰، ص ۱۱۷.
[۱۰] سبحانی، جعفر، موسوعة طبقات الفقهاء، ج ۱۰، ص ۱۱۷، مؤسسه امام صادق (ع)، قم، ۱۴۱۸ق.    

به‌طور‌کلی سیوطی در هفت علم تبحر یافته بود: تفسیر، حدیث، فقه، نحو، معانی، بیان و بدیع به روش عرب‌های بلیغ، نه به روش عجم و اهل فلسفه.
[۱۱] نوفل، یوسف حسن، من المکتبة القرآنیة، ص ۲۵، دار الشروق، القاهرة، چاپ اول، ۱۴۲۲ق.
[۱۲] سبحانی، جعفر، موسوعة طبقات الفقهاء، ج ۱۰، ص ۱۱۷، مؤسسه امام صادق (ع)، قم، ۱۴۱۸ق.    


سیوطی از کودکی به قرآن علاقه‌مند بوده و تا قبل از هشت سالگی قرآن را حفظ کرد.
[۱۳] ابن عماد حنبلی، شهاب‌الدین ابو‌الفلاح عبد‌الحی بن احمد، شذرات الذهب فی اخبار من ذهب، تحقیق:الأرناؤوط، ج ۱۰، ص ۷۵، دار ابن کثیر، دمشق، بیروت،چاپ اول، ۱۴۰۶ق.    


او نزد اساتیدی چون محمد بن موسی حنفی، عثمان مقسی، شمس بن فالاتی، برهان عجلونی و ... علوم گفته شده را فرا ‌گرفت.
[۱۴] سبحانی، جعفر، موسوعة طبقات الفقهاء، ج ۱۰، ص ۱۱۷، مؤسسه امام صادق (ع)، قم، ۱۴۱۸ق.    
[۱۵] ابن عماد حنبلی، شهاب‌الدین ابو‌الفلاح عبد‌الحی بن احمد، شذرات الذهب فی اخبار من ذهب، تحقیق:الأرناؤوط، ج ۱۰، ص ۷۵ ۷۶، دار ابن کثیر، دمشق، بیروت،چاپ اول، ۱۴۰۶ق.    


شیوه تحصیل علم سیوطی این‌گونه بوده است که برای فراگیری علوم به هر جا که احتمال می‌داده، سفر می‌کرد و به نزد هر استادی می‌رفت؛ به همین جهت مسافرت‌های بسیاری انجام داد. سیوطی در این زمینه می‌نویسد: «به حمدالله تعالی به شهرهای شام، حجاز، هند، مغرب، تکرور (افریقا) و ... مسافرت کردم».
[۱۶] سیوطی، جلال‌الدین، حسن المحاضرة فی اخبار مصر و القاهرة، ج ۱، ص ۲۹۰ ؟؟؟، دارالکتب العلمیة، بیروت، چاپ اول، ۱۴۱۸ق.

بی‌گمان دانشمند بزرگی همچون سیوطی در کنار تحصیل دانش استفاده‌های فراوانی در مسائل جامعه‌شناسی و آداب و رسوم اجتماعی در این مسافرت‌ها به دست آورده که در حیات علمی او بسیار سودمند بوده است.

سیوطی دارای تألیفات و آثار زیادی است که به‌طور عمده در تفسیر، قرائت حدیث، فقه و ادبیات عربی می‌باشد،
[۱۷] سبحانی، جعفر، موسوعة طبقات الفقهاء، ج ۱۰، ص ۱۱۷، مؤسسه امام صادق (ع)، قم، ۱۴۱۸ق.    
[۱۸] زرکلی، خیرالدین، الأعلام قاموس تراجم لأشهر الرجال و النساء من العرب و المستعربین و المستشرقین، ج ۳، ص۳۰۱ ـ ۳۰۲، دارالعلم للملایین، بیروت، چاپ هشتم، ۱۹۸۹م.

از جمله کتاب‌های او: الإتقان فی علوم القرآن،
[۱۹] از مشهورترین کتاب‌ها، درباره علوم قرآنی است.
الدر المنثور فی التفسیر بالمأثور، تاریخ الخلفاء، تفسیر الجلالین،
[۲۰] ذهبی، محمدحسین، التفسیر و المفسرون، ج ۲، ص ۵۲۱ ـ ۵۲۲، داراحیاء التراث العربی، بیروت، بی‌تا؛ تفسیری موجز بر قرآن کریم تألیف جلال‌الدین محلّی و جلال‌الدین سیوطی. جلال‌الدین محلّی نخست بخش دوم این تفسیر را، از سوره کهف تا آخر سوره ناس، تألیف کرد، سپس به تفسیر بخش نخست پرداخت. به سبب فوت وی در ۸۶۴، این کار پس از تفسیر سوره حمد ناتمام ماند تا آنکه در ۸۷۰ جلال‌الدین سیوطی بخش ناتمام تفسیر (از ابتدای سوره بقره تا انتهای سوره اسراء) را نوشت و تفسیر سوره فاتحه، نگاشته محلی، را در انتهای همه سوره‌ها قرار داد.
[۲۱] شربجی، محمدیوسف، الإمام السیوطی و جهوده فی علوم القرآن، ص ۱۲۰، دارالمکتبی، دمشق، ۲۰۰۱م.

البهجة المرضیة فی شرح الألفیة است.

تفسیر الدرّ المنثور در زمان خود جایگاه خوبی در میان تفاسیر باز کرد. این تفسیر به روش روایی است و احادیث پیامبر اسلام صلی‌اللّه‌علیه‌وآله، صحابه و تابعان را نقل می‌کند.
[۲۲] شربجی، محمدیوسف، الإمام السیوطی و جهوده فی علوم القرآن، ص ۲۴۸، دارالمکتبی، دمشق، ۲۰۰۱م.
این تفسیر یک تفسیر ترتیبی است که از سوره حمد تا پایان سوره ناس به تفسیر و شرح آیات پرداخته است. شیوه ایشان ذکر روایات ذیل هر آیه است؛ اما به بررسی و نقد یا ترجیح روایات نپرداخته و متعرض صحت و سقم آنها نیز نشده است
[۲۳] شربجی، محمدیوسف، الإمام السیوطی و جهوده فی علوم القرآن، ص ۲۵۶، دارالمکتبی، دمشق، ۲۰۰۱م.
و روایات جعلی و اسرائیلیات در آن دیده می‌شود.
[۲۴] ذهبی، محمدحسین، التفسیر و المفسرون، ج ۲، ص ۱۴۲، داراحیاء التراث العربی، بیروت، بی‌تا.
[۲۵] همچنین برای آگاهی از تعدادی روایات اسرائیلیات در «درّ المنثور» ر.ک:ابوعزیز، سعد یوسف محمود، الإسرائیلیات و الموضوعات فی کتب التفاسیر قدیماً و حدیثاً، ص ۱۲۴، ۱۵۹، ۲۰۶ ـ ۲۰۷، ۲۱۸ و ۲۱۹، مکتبة التوفیقیة، قاهرة، بی‌تا.


یادآوری این نکته سودمند است که تفسیر الدرّ المنثور علی‌رغم شهرت فراوانی که دارد، از منابع معتبر و قدیمی تفسیر مأثور به شمار نمی‌آید؛ زیرا جامع البیان فی تفسیر القرآن ابوجعفر محمد بن جریر طبری (۳۱۰ ق) به لحاظ قدمت و جامعیت، مقدم بر تفسیر سیوطی است.
[۲۶] ذهبی، محمدحسین، التفسیر و المفسرون، ج ۲، ص ۱۸، داراحیاء التراث العربی، بیروت، بی‌تا.


شاید شهرت تفسیر سیوطی بدین جهت است که تفسیر وی از منابع و مآخذی است که در دسترس همگان به‌ویژه تفسیرپژوهان بوده و مراجعه به آن بسیار آسان است؛ زیرا تفسیر سیوطی، یک تفسیر اختصاصی روایی است که تفسیرپژوهان به‌راحتی به احادیث مراجعه می‌کنند؛ ولی تفسیر طبری یک تفسیر روایی جامعی است که به شیوه اجتهادی تدوین شده
[۲۷] الصفار، سالم، نقد منهج التفسیر و المفسرین المقارن، ص ۱۷۳ ـ ۱۷۴، دارالهادی، بیروت، چاپ اول، ۱۴۲۰ق.
و دسترسی به روایات آن مستلزم صرف وقت بیشتری است؛ ازاین‌رو تفسیر طبری کمتر مورد توجه قرار گرفته است.

همچنین الدرّ المنثور در زمینه آشنایی با روایات تفسیری اهل تسنن ـ به‌ویژه در مسائل مورد اختلاف بین شیعه و سنی ـ مرجع بسیار سودمندی است.
از امتیازهای آن، دربرداشتن بیشترین روایات تفسیری اهل تسنن و آوردن روایاتی در فضایل ائمه اطهار ـ علیهم‌السلام ـ است.

۱۳.۱ - بیان یک نمونه

در ذیل آیه شریفه «فَتَلَقَّی آدَمُ مِنْ رَبِّهِ کَلِماتٍ فَتابَ عَلَیْهِ إِنَّهُ هُوَ التَّوَّابُ الرَّحیمُ»؛ «آدم از پروردگارش کلمه‌ای چند فرا گرفت. پس خدا توبه او را پذیرفت؛ زیرا او توبه‌پذیر و مهربان است»،
[۲۸] بقره (۲)، آیه ۳۷.    
از طریق ابن نجار
[۲۹] سبحانی، جعفر، موسوعة طبقات الفقهاء، ج ۵، ص ۲۷۵ ۲۷۶، مؤسسه امام صادق (ع)، قم، ۱۴۱۸ق؛ وی محمد بن جعفر تمیمی کوفی (متوفای سال ۴۰۲ ق)، معروف به ابن النجار کوفی، مؤلّف کتاب‌های متعددی مانند «تاریخ الکوفة» و «مختصر فی النحو» است و علوم نیست سیوطی این روایت را از کدام کتاب‌های او نقل کرده است.    
از ابن عباس نقل کرده است:از رسول خدا ـ صلی‌اللّه‌علیه‌وآله ـ کلماتی را که حضرت آدم از پروردگارش دریافت کرد، پرسیدم. فرمود: «سَألَ بحقِّ محمد و علیٍّ و فاطمة و الحسن و الحسین إلّا تُبتَ عَلَیّ فتابَ عَلیه»؛
[۳۰] سیوطی، جلال‌الدین، الدر المنثور فی تفسیر المأثور، ج ۱، ص ۶۰ ـ ۶۱، کتابخانه آیة الله مرعشی نجفی، قم، ۱۴۰۴ق.
به حق محمد، علی، فاطمه، حسن و حسین از خدا درخواست کرد که توبه‌ام را بپذیر؛ پس توبه‌اش را پذیرفت.

سیوطی درباره تفسیر خود می‌گوید:«کتابی که تفاسیر پیامبر ـ صلی‌اللّه‌علیه‌وآله ـ نیز در آن می‌باشد، با ذکر سند گرد آورده‌ام که بالغ بر ده‌هزار حدیث می‌شود که برخی مرفوع و برخی موقوف هستند و بحمداللّه در چهار مجلد تمام شده و آن را ترجمان القرآن نامیده‌ام».
[۳۱] سیوطی، جلال‌الدین، الإتقان فی علوم القرآن، ج ۲، ص ۴۵۶، دارالکتاب العربی، بیروت، چاپ دوم، ۱۴۲۱ق.


همچنین در مقدمه تفسیر الدر المنثور می‌نویسد: «چون کتاب ترجمان القرآن که تفسیر مسند از رسول خدا ـ صلی‌اللّه‌علیه‌وآله ـ و اصحاب اوست و روایات آن با سند است و در چند جلد به اتمام رسید، دیدم همت‌ها در تحصیل آن کم و تمایل بیشتر افراد به مطالب مختصر و کوتاه و به‌ویژه به متن حدیث است؛ ازاین‌رو اسناد را حذف و آن را خلاصه نموده و جمع‌آوری کردم و آن را تفسیر الدرّ المنثور نامیدم».
[۳۲] سیوطی، جلال‌الدین، الدر المنثور فی تفسیر المأثور، ج ۱، ص ۲، کتابخانه آیة الله مرعشی نجفی، قم، ۱۴۰۴ق.


از این‌ دو عبارت روشن می‌شود که سیوطی تفسیر الدر المنثور را از تفسیر ترجمان القرآن اقتباس کرده و در حقیقت الدر المنثور خلاصه ترجمان القرآن است، آن‌هم خلاصه‌ای که فقط اسناد احادیث را حذف کرده نه متن احادیث.
[۳۳] ذهبی، محمدحسین، التفسیر و المفسرون، ج ۱، ص ۲۵۳، داراحیاء التراث العربی، بیروت، بی‌تا.


علامه طباطبایی به این تفسیر به‌صورت وسیعی استناد نموده است. این استفاده به‌صورت نقل روایت از رسول خدا صلی‌اللّه‌علیه‌وآله، صحابه و تابعین می‌باشد و اولین منبع روایی المیزان فی تفسیر القرآن، قلمداد می‌شود.
[۳۴] الاوسی، علی، روش علامه طباطبایی در تفسیر المیزان، ترجمه:میرجلیلی، سید حسین، ص ۹۶ ـ ۹۷، چاپ و نشر بین‌الملل، تهران، چاپ اول، ۱۳۸۱ش.


هرچند این تفسیر جامع‌ترینِ تفاسیر روایی اهل تسنن و منبع سودمندی برای پی بردن به روایات تفسیری آنان است، ولی بی‌نیاز‌کننده از رجوع به سایر کتاب‌های تفسیری و روایی اهل تسنن نیست؛ زیرا همه روایات تفسیری اهل تسنن ـ و به‌ویژه روایات مربوط به فضایل اهل بیت پیامبر اکرم صلی‌اللّه‌علیه‌وآله ـ در آن نیامده است. همچنین در فهم معارف و استنباط احکام و تبیین معنا و مقصود آیات، تنها به روایاتی از این تفسیر می‌توان اعتماد کرد که از قراینی مانند قوّت متن، مطابقت با نص یا ظاهر آیات، سنت قطعی، روایات معتبر و اعتبار عقلی به صدور آنها از پیامبر ـ صلی‌اللّه‌علیه‌وآله ـ یا یکی از جانشینان معصوم آن حضرت، اطمینان حاصل شود؛ و از روایاتی که به صدور آنها از معصوم اطمینان حاصل نشود، تنها می‌توان به‌عنوان مؤید استفاده کرد. بنابراین کسی می‌تواند از این تفسیر استفاده صحیح ببرد که توان علمی لازم برای بررسی روایات از طریق قراین را داشته باشد.
[۳۵] بابایی، علی‌اکبر، تأملی در «الدرّ المنثور فی التفسیر بالمأثور» و امتیازها و کاستی‌های آن، مجله حدیث اندیشه، شماره ۱، سال ۱۳۸۵ش.



۱. ↑ زرکلی، خیرالدین، الأعلام قاموس تراجم لأشهر الرجال و النساء من العرب و المستعربین و المستشرقین، ج ۳، ص ۳۰۲، دارالعلم للملایین، بیروت، چاپ هشتم، ۱۹۸۹م.
۲. ↑ سبحانی، جعفر، موسوعة طبقات الفقهاء، ج ۱۰، ص ۱۱۷، مؤسسه امام صادق (ع)، قم، ۱۴۱۸ق.    
۳. ↑ معرفت، محمدهادی، التفسیر و المفسرون فی ثوبه القشیب، ج ۲، ص ۳۳۳، الجامعة الرضویة للعلوم الاسلامیة، مشهد، چاپ اول، ۱۴۱۸ق.
۴. ↑ حفنی، عبدالمنعم، موسوعة القرآن العظیم، ج ۱، ص ۳۹۴، مکتبة مدبولی، قاهرة، چاپ اوّل، ۲۰۰۴م.
۵. ↑ حمیری، محمد بن عبدالمنعم، الروض المعطار فی خبر الاقطار، ص ۵۸، مکتبة لبنان، بیروت، چاپ دوم، ۱۹۸۴م.    
۶. ↑ حموده، طاهر سلیمان، جلال‌الدین السیوطی عصره و حیاته و آثاره و جهوده فی الدرس اللغوی، ص ۹۴، المکتب الاسلامی، بیروت، چاپ اول، ۱۴۱۰ق.
۷. ↑ ذهبی، محمدحسین، التفسیر و المفسرون، ج ۱، ص ۲۵۱، داراحیاء التراث العربی، بیروت، بی‌تا.
۸. ↑ زرکلی، خیرالدین، الأعلام قاموس تراجم لأشهر الرجال و النساء من العرب و المستعربین و المستشرقین، ج ۳، ص ۳۰۱، دارالعلم للملایین، بیروت، چاپ هشتم، ۱۹۸۹م.
۹. ↑ . ر.ک:حسینی جلالی، سیدمحمدحسین، فهرس التراث، ج ۱، ص ۷۸۵ ـ ۷۸۶، انتشارات دلیل ما، قم، ۱۴۲۲ق؛ موسوعة طبقات الفقهاء، ج ۱۰، ص ۱۱۷.
۱۰. ↑ سبحانی، جعفر، موسوعة طبقات الفقهاء، ج ۱۰، ص ۱۱۷، مؤسسه امام صادق (ع)، قم، ۱۴۱۸ق.    
۱۱. ↑ نوفل، یوسف حسن، من المکتبة القرآنیة، ص ۲۵، دار الشروق، القاهرة، چاپ اول، ۱۴۲۲ق.
۱۲. ↑ سبحانی، جعفر، موسوعة طبقات الفقهاء، ج ۱۰، ص ۱۱۷، مؤسسه امام صادق (ع)، قم، ۱۴۱۸ق.    
۱۳. ↑ ابن عماد حنبلی، شهاب‌الدین ابو‌الفلاح عبد‌الحی بن احمد، شذرات الذهب فی اخبار من ذهب، تحقیق:الأرناؤوط، ج ۱۰، ص ۷۵، دار ابن کثیر، دمشق، بیروت،چاپ اول، ۱۴۰۶ق.    
۱۴. ↑ سبحانی، جعفر، موسوعة طبقات الفقهاء، ج ۱۰، ص ۱۱۷، مؤسسه امام صادق (ع)، قم، ۱۴۱۸ق.    
۱۵. ↑ ابن عماد حنبلی، شهاب‌الدین ابو‌الفلاح عبد‌الحی بن احمد، شذرات الذهب فی اخبار من ذهب، تحقیق:الأرناؤوط، ج ۱۰، ص ۷۵ ۷۶، دار ابن کثیر، دمشق، بیروت،چاپ اول، ۱۴۰۶ق.    
۱۶. ↑ سیوطی، جلال‌الدین، حسن المحاضرة فی اخبار مصر و القاهرة، ج ۱، ص ۲۹۰ ؟؟؟، دارالکتب العلمیة، بیروت، چاپ اول، ۱۴۱۸ق.
۱۷. ↑ سبحانی، جعفر، موسوعة طبقات الفقهاء، ج ۱۰، ص ۱۱۷، مؤسسه امام صادق (ع)، قم، ۱۴۱۸ق.    
۱۸. ↑ زرکلی، خیرالدین، الأعلام قاموس تراجم لأشهر الرجال و النساء من العرب و المستعربین و المستشرقین، ج ۳، ص۳۰۱ ـ ۳۰۲، دارالعلم للملایین، بیروت، چاپ هشتم، ۱۹۸۹م.
۱۹. ↑ از مشهورترین کتاب‌ها، درباره علوم قرآنی است.
۲۰. ↑ ذهبی، محمدحسین، التفسیر و المفسرون، ج ۲، ص ۵۲۱ ـ ۵۲۲، داراحیاء التراث العربی، بیروت، بی‌تا؛ تفسیری موجز بر قرآن کریم تألیف جلال‌الدین محلّی و جلال‌الدین سیوطی. جلال‌الدین محلّی نخست بخش دوم این تفسیر را، از سوره کهف تا آخر سوره ناس، تألیف کرد، سپس به تفسیر بخش نخست پرداخت. به سبب فوت وی در ۸۶۴، این کار پس از تفسیر سوره حمد ناتمام ماند تا آنکه در ۸۷۰ جلال‌الدین سیوطی بخش ناتمام تفسیر (از ابتدای سوره بقره تا انتهای سوره اسراء) را نوشت و تفسیر سوره فاتحه، نگاشته محلی، را در انتهای همه سوره‌ها قرار داد.
۲۱. ↑ شربجی، محمدیوسف، الإمام السیوطی و جهوده فی علوم القرآن، ص ۱۲۰، دارالمکتبی، دمشق، ۲۰۰۱م.
۲۲. ↑ شربجی، محمدیوسف، الإمام السیوطی و جهوده فی علوم القرآن، ص ۲۴۸، دارالمکتبی، دمشق، ۲۰۰۱م.
۲۳. ↑ شربجی، محمدیوسف، الإمام السیوطی و جهوده فی علوم القرآن، ص ۲۵۶، دارالمکتبی، دمشق، ۲۰۰۱م.
۲۴. ↑ ذهبی، محمدحسین، التفسیر و المفسرون، ج ۲، ص ۱۴۲، داراحیاء التراث العربی، بیروت، بی‌تا.
۲۵. ↑ همچنین برای آگاهی از تعدادی روایات اسرائیلیات در «درّ المنثور» ر.ک:ابوعزیز، سعد یوسف محمود، الإسرائیلیات و الموضوعات فی کتب التفاسیر قدیماً و حدیثاً، ص ۱۲۴، ۱۵۹، ۲۰۶ ـ ۲۰۷، ۲۱۸ و ۲۱۹، مکتبة التوفیقیة، قاهرة، بی‌تا.
۲۶. ↑ ذهبی، محمدحسین، التفسیر و المفسرون، ج ۲، ص ۱۸، داراحیاء التراث العربی، بیروت، بی‌تا.
۲۷. ↑ الصفار، سالم، نقد منهج التفسیر و المفسرین المقارن، ص ۱۷۳ ـ ۱۷۴، دارالهادی، بیروت، چاپ اول، ۱۴۲۰ق.
۲۸. ↑ بقره (۲)، آیه ۳۷.    
۲۹. ↑ سبحانی، جعفر، موسوعة طبقات الفقهاء، ج ۵، ص ۲۷۵ ۲۷۶، مؤسسه امام صادق (ع)، قم، ۱۴۱۸ق؛ وی محمد بن جعفر تمیمی کوفی (متوفای سال ۴۰۲ ق)، معروف به ابن النجار کوفی، مؤلّف کتاب‌های متعددی مانند «تاریخ الکوفة» و «مختصر فی النحو» است و علوم نیست سیوطی این روایت را از کدام کتاب‌های او نقل کرده است.    
۳۰. ↑ سیوطی، جلال‌الدین، الدر المنثور فی تفسیر المأثور، ج ۱، ص ۶۰ ـ ۶۱، کتابخانه آیة الله مرعشی نجفی، قم، ۱۴۰۴ق.
۳۱. ↑ سیوطی، جلال‌الدین، الإتقان فی علوم القرآن، ج ۲، ص ۴۵۶، دارالکتاب العربی، بیروت، چاپ دوم، ۱۴۲۱ق.
۳۲. ↑ سیوطی، جلال‌الدین، الدر المنثور فی تفسیر المأثور، ج ۱، ص ۲، کتابخانه آیة الله مرعشی نجفی، قم، ۱۴۰۴ق.
۳۳. ↑ ذهبی، محمدحسین، التفسیر و المفسرون، ج ۱، ص ۲۵۳، داراحیاء التراث العربی، بیروت، بی‌تا.
۳۴. ↑ الاوسی، علی، روش علامه طباطبایی در تفسیر المیزان، ترجمه:میرجلیلی، سید حسین، ص ۹۶ ـ ۹۷، چاپ و نشر بین‌الملل، تهران، چاپ اول، ۱۳۸۱ش.
۳۵. ↑ بابایی، علی‌اکبر، تأملی در «الدرّ المنثور فی التفسیر بالمأثور» و امتیازها و کاستی‌های آن، مجله حدیث اندیشه، شماره ۱، سال ۱۳۸۵ش.


پایگاه اسلام کوئست.    


رده‌های این صفحه : تفسیر | روش های تفسیری | قرآن شناسی
جعبه ابزار