ریا در اعمال
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: ریا، عبادات، اخلاص، اعمال.
پرسش: ریا در اعمال چیست؟ آیا به واسطه آن‌که انسان یک لحظه فکر ریا به ذهنش می‌آید و سریع از آن ناراحت می‌شود و برمی‌گردد، ریا محسوب می‌شود و عبادتش باطل می‌شود؟
پاسخ: ریا به معنای شریک قرار دادن برای
خداوند متعال است و اگر در
نیت هر عملی که برای خدا انجام می‌شود یا وارد شود، آن عمل
باطل و
حرام خواهد شد.
ریا مطلقاً حرام است؛ چه در عبادات مستحبی و چه در عبادات واجب.
هم‌زمانی ریا و ندامت و ناراحت شدن از آن اگر در اثنای عبادت باشد و شخص نیز سعی بر از بین بردن این رذیله شیطانی داشته باشد، بنا به فرمایش مرحوم نراقی (رحمة‌الله‌علیه) موجب بطلان نمی‌گردد. هر چند که
احتیاط آن است در هر ریایی، شخص
عمل مذکور را اعاده و
قضا کند.
«
انَّ السمع و البَصَرَ و الفواد و کل اولئک کان عنه مسئولاً».
به طور کلی
گناهان به دو دسته تقسیم می‌شوند:
۱. گناهان عضوی که انسان به وسیله اعضا و جوارح آنها را مرتکب می‌شود؛ مانند: دزدی،
غیبت،
دروغ و....
۲. گناهان قلبی، گناهانی که در ارتکاب آنها اعضا و جوارح نقش ندارند؛ بلکه گناهانی هستند که مربوط به
قلب و دل انسان می‌شوند.
همان‌طور که انسان از گناهان عضوی نهی شده است، از گناهان قلبی نیز برحذر شده است. کما این‌که
آیه مذکور دلالت بر این معنا دارد. «همانا گوش، چشم و دل انسان همگی مورد سؤال قرار خواهند گرفت».
آیاتی وجود دارد که به طور خاص
انسان را از گناهان قلبی نهی می‌کند؛ مثلاً در آیه شریفه ۲۲۵ از
سوره بقره می‌فرماید:
«
وَ لکِنْ یُؤاخِذُکُمْ بِما کَسَبَتْ قُلُوبُکُمْ»؛
«ولکن شما را به آنچه در دل دارید، مؤاخذه خواهد کرد». (ترجمه: مهدی الهی قمشه‌ای)
و یا در آیه ۲۸۴ همان سوره می‌فرماید:
«
اِنْ تُبْدُوا مَا فِی اَنفُسِکُمْ اَوْ تُخْفُوهُ یُحَاسِبْکُمْ بِهِ اللَّهُ»؛
«آنچه در دل‌هایتان هست (از
کفر و
نفاق ...) چه آنها را
آشکار سازید و چه پوشیده دارید، خداوند شما را به آنها محاسبه خواهد کرد». (ترجمه دستغیب در کتاب
قلب سلیم).
«اگر خواسته درونی کسی این باشد که به وسیله انجام دادن عبادتی از
واجبات و
مستحبات نزد مردم آبرومند شود و اعتبار پیدا کند و مردم او را شخص
دین‌داری بشناسند، این خواسته و میل قلبی ریاست».
اصل عبادت را
باطل می‌کند؛ زیرا که اعمال به نیات است و قصد ریاکار در عبادت فرمان بردن و امتثال از خداوند نیست؛ بلکه قصد و
نیت او رسیدن به مقاصد دنیوی است.
ریا بر چند قسم می‌باشد:
ریا در اصل
ایمان یعنی در ظاهر
مسلمان؛ ولی در دل
مشرک هستند.
دین را قبول دارد؛ اما در انجام عبادات دچار ریا می‌گردد.
یعنی اعمال مستحبی را به قصد ریا انجام می‌دهد.
ریا در
احادیث برابر با
شرک معرفی شده است. در حدیثی از
امام صادق (علیه‌السّلام) نقل شده است که فرمود:
«
کل ریاء شرک انه مَن عَمِل للناسِ کانَ ثوابُه علی الناسِ و مَن عَمِلَ لله کان ثوابه علی الله؛ هر ریایی شرک است، جز این نیست که هر که برای مردم کار کند، ثوابش بر عهده مردم است و هر که برای خداوند کار کند، ثوابش بر
خدا».
۱. به کلی از قصد قربت و
ثواب خالی است.
۲. قصد قربت لحاظ شده؛ اما به اندازه‌ای ضعیف است که اگر قصد ریا نبود، شخص، عمل را انجام نمی‌داد.
۳. قصد قربت بر قصد ریا غالب است؛ به طوری که اگر انگیزه ریایی نباشد، شخص عمل را انجام می‌دهد.
آیا ریا در همه مراتب و درجات حرام و موجب بطلان
عبادت می‌گردد؟
ریا به طور مطلق حرام است. اگر شخص در عبادت واجبی (مانند
نماز) ریا کرده اعاده آن لازم است؛ خواه این ریا تمام انگیزه فرد باشد؛ مثلاً عمل را از همان اول به قصد ریا و تقرب به مردم انجام دهد؛ یا این‌که ریا جزء انگیزه باشد؛ یعنی هم قصد خداوند کند و هم قصد تقرب به مردم و یا این‌که در اثنای عبادت، شخصی رسید و عبادت‌کننده برای نمایش و اظهار
تقوا برای آن شخص؛
عمل را به پایان رسانید. در همه این حالات ریا موجب بطلان عبادت می‌گردد.
آیا ریا در اثنای عبادت موجب بطلان عبادت می‌شود یا نه؟
عباداتی که انسان انجام می‌دهد بر دو دسته تقسیم می‌شود که حکم ریا در هر کدام متفاوت می‌باشد. دسته‌ای از عبادات وجود دارد که مرکب می‌باشند؛ بدین معنا که دارای اجزا هستند و صحت یک جزء متوقف بر صحت جزءهای دیگر می‌باشد؛ مثل نماز،
حج، ... اگر در چنین عملی فرد در اثنای آن دچار ریا شود، مثلاً نماز را با خلوص نیت آغاز کرده، ولی در بین نماز عده‌ای نماز خواندن او را دیدند و برای این شخص خوشحالی و سرور پیدا شد. حال اگر حضور و اطلاع این جمع باعث عمل و مؤثر در آن نباشد، یعنی شخص نمازگزار به حضور آنها اعتنایی نداشته باشد و نماز خود را همچنان که شروع کرده بود ادامه دهد، نماز او
باطل نمی‌گردد؛ ولی اگر خلاف این باشد، یعنی حضور و اطلاع مردم باعث می‌شود شخص عمل خود را بهتر از آنچه که شروع کرده بود ادامه دهد و با حالت
تضرع و خشوع بیشتری نماز بخواند، در این صورت هیچ شکی نیست این ریا باعث باطل شدن عمل می‌گردد و شخص باید عبادت خود را تکرار کند.
دسته‌ای دیگر از عبادات وجود دارد که دارای اجزای مستقل هستند و صحت بعضی از اجزا متوقف بر اجزای دیگر نیست؛ مانند
تلاوت قرآن؛ پس ریایی که در بین چنین عملی پدید آید، عملی که بعد از ریا واقع شده، باطل می‌گردد و سابق بر آن باطل نیست.
با بیانی که از ریا و اقسام و مراتب آن گذشت به یک نکته ظریف و مهم می‌رسیم و آن این است که اگر بروز ریا در بین عبادت با
پشیمانی و ندامت فرد همراه گردد چه حکمی دارد؟ و به عبارت دیگر، اگر ریا با اظهار ندامت و ناراحتی سریع فرد همراه گردد، آیا در این صورت نیز عبادت باطل می‌گردد؟
برای پاسخ به این سؤال مهم باید توجه داشت که اگر ریا قبل از عمل داخل گردد، مثل این‌که قبل از آغاز نماز قصد ریا نیز همراه باشد، در این صورت باید آن عمل را رها کند و از شروع آن با آن قصد خودداری نماید؛ ولی اگر بعد از قصد
عزم، ریا پدید آید و شخص کسی باشد که در
مقام جهاد با نفس است، نباید عمل را ترک کند؛ زیرا در آغاز انگیزه دینی و الهی داشته، و سعی دارد که بر این صفت شیطانی غلبه کند، پس باید در دفع ریا و تحصیل
اخلاص بکوشد. این شخص مادامی که در مقام جهاد با نفس است؛ و به خاطر میل به ریا خود را سرزنش می‌کند و در درون خود از این تمایل بیزار و متنفر است،
امید نجات درباره وی هست؛ اما اگر در مقام مجاهده با نفس نیست؛ یعنی خود را به سبب این میل سرزنش نمی‌کند؛ بلکه از آن راضی و خشنود است و هیچ سعی و کوششی برای از بین بردن این رذیله ندارد، در باطل بودن اعمال چنین شخصی هیچ شکی نیست.
ـ ریا به معنای شریک قرار دادن برای خداوند متعال است و اگر در نیت هر عملی که برای خدا انجام می‌شود و یا وارد شود، آن عمل
باطل و حرام خواهد شد.
ـ ریا مطلقاً حرام است؛ چه در عبادات مستحبی و چه در عبادات
واجب.
ـ هم‌زمانی ریا و ندامت و ناراحت شدن از آن اگر در اثنای عبادت باشد و شخص نیز سعی بر از بین بردن این رذیله شیطانی داشته باشد، بنا به فرمایش مرحوم نراقی (رحمة‌الله‌علیه) موجب بطلان نمی‌گردد. هر چند که احتیاط آن است در هر ریایی شخص عمل مذکور را اعاده و قضا کند.
راه‌های جلوگیری از ریا، عبارت‌اند از:
تقویت ایمان به بالا بردن طرح
شناخت، رعایت تقوا، پاکدلی، عبادت مخلضانه صورت می‌پذیرد که با تقویت سطح ایمان خود همه چیز غیر از خدا را کوچک و ذلیل می‌بینیم که هیچ‌وقت به خود اجازه نمی‌دهیم جلوی شخص ذلیل خود را بنمایانیم تا او از ما خوشش آید و به ما سودی برساند. سود و
عزت به دست خداست که به هر که بخواهد عطا می‌کند. انسان با ایمان به این سطح از درک می‌رسد که همه موجودات و از جمله انسان‌ها فقیر محض‌اند و غنی علی‌الاطلاق خداوند است و برای کسب و به دست آوردن چیزی سراغ
فقیران نمی‌رود.
کسی که در عبادت دچار ریا و
خودنمایی است، یکی از راه‌هایی که به کار می‌برد این است که این ریا را برای خدا انجام دهد؛ یعنی حالت خود نمایاندن را در محضر خدا و برای خدا ایجاد کند؛ مثلاً به خدا بگوید ببین من دارم
عبادت تو را به جا می‌آوریم و ... .
انسان مادامی که دچار خودنمایی و ریاست، سعی کند عبادات خود را دور از چشم دیگران انجام بدهد تا وقتی از صفت ریا پاک شود، این کار را ادامه بدهد.
۱. کتاب چهل حدیث امام خمینی (رحمة‌الله‌علیه)، حدیث دوم.
۲. کتاب گناهان کبیره، شهید دستغیب.
۳. کتاب قلب سلیم، شهید دستغیب.
۴. کتاب حکمت عبادات، آیت‌الله جوادی آملی.
۵. معراج السعادة، ملا احمد نراقی، قم، هجرت.
سایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «ریا در اعمال»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۷/۱۱/۰۹.
