اخلاص
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: پیامبر، اخلاص،
مومن.
پرسش: برای اینکه جزء بندگان
مخلص خدا باشم، و اعمالمان به دور از هرگونه
شرک و
ریا باشد چه کار باید بکنیم؟
پاسخ:
کلام خود را آغاز می‌کنیم با فرمایشی از پیامبر رحمت و
مغفرت حضرت محمد (صلی‌الله‌علیه‌و آله) که فرمود: بِالاِخلاصِ تَتَفاضَلُ مَراتِبُ المُؤمنین؛ تفاوت مقامات مؤمنین بستگی به درجه اخلاص آنان دارد.
پس از نقل این کلام نورانی لازم می‌دانم نکاتی را جهت تبیین ابعاد مختلف بحث بیان کنم.
حقیقت اخلاص آن است که
نیت انسان از هرگونه
شرک خفی و جلّی پاک باشد. و هیچ انگیزه‌ای جز انگیزه الهی بر آن
حاکم نگردد.
البته لازم به ذکر است که اخلاص دارای درجه و مراتب است که رسیدن به درجات عالی آن با ریاضت و
مبارزه با نفس شدید حاصل می شود.
انسان سال های متمادی باید تلاش کند، تمرین کند از ریا و علل و عوامل تشویق کنند و تحریک کنند به سوی ریا اجتناب کند تا عملش تنهای تنها بخاطر
خداوند و
عشق به او باشد نه به
امید رسیدن به
نعمت‌های بهشتی و یادوری از عذاب خوفناک
جهنم و این همان فرمایش
امیرالمؤمنین علی (علیه‌السّلام) است که فرمودند: من
خدا را می پرستم چون او را شایسته پرستش یافتم نه بخاطر خوف از جهنم و امید به رسیدن به
بهشت.
از آنجا که اخلاص گرانبهاترین گوهری است که در خزانه
قلب و روح انسان پیدا می‌شود، آثار فوق‌العاده مهمّی نیز دارد که در روایات اسلامی با تعبیرات کوتاه و بسیار پرمعنا به آن اشاره شده است.
در حدیث معروفی از رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله) می‌خوانیم: ما اخلص عبد لله عز و جل اربعین صباحاً الا جرت ینابیع الحکمه من قلبه علی لسانه؛ هیچ بنده‌ای از بندگان خدا چهل روز اخلاص را پیشه خود نمی‌سازد مگر اینکه چشمه‌های
حکمت و
دانش از قلبش بر زبانش جاری می‌شود.
در حدیث دیگری از
امام علی (علیه‌السلام) می‌خوانیم: «عند تحقق الاخلاص تستنیر البصائر؛
به هنگام تحقّق اخلاص،
چشم بصیرت انسان نورانی می‌شود.»
گوشه‌ای از راه‌های نزدیک شدن به اخلاص در
نیت و
عمل، از این قرار است:
کسانی که جنس خود را ارزان می‌فروشند، یا جنسی را نمی‌شناسند که آهن است یا طلا، یا مشتری را نمی‌شناسند که چه مقامی دارد، و یا قیمت بازار را نمی‌دانند.
قرآن، برای اینکه انسان، خود و اعمالش را بیهوده تباه نسازد. در هر سه زمینه راهنمایی کرده است.
امّا جنس: قرآن، انسان را
خلیفه خدا و عصاره
خلقت و
هدف آفرینش می‌داند که ارزش والایی دارد و مشتری این جنس را خودش معرفی می‌کند که او بهترین خریدار است و قیمت کالا را هم
بهشت قرار داده است که عالی‌ترین شادکامی‌ها از آن موجود است، و لذا اگر انسان به این سه ارزش توجه داشته باشد
عبادات خود که عالی‌ترین کالا است به غیر خدا نمی‌فروشد.
تفکر بیشتر در آفرینش، شناخت ما را به عظمت و
قدرت خدا بیشتر می‌کند و در نتیجه، کارها را برای او انجام می‌دهیم و به اخلاص نزدیکتر می‌شویم.
اوصاف خدای متعال را دانستن و آنها را زمزمه کردن و در ذهن، زنده نگه داشتن، سبب توجّه به او و قطع نظر از غیر او می‌گردد و انسان را خدایی می‌کند. مثلاً دقت و توجه به اساس و
اوصاف خدا در دعای «
جوشن کبیر» مفید است.
شناخت نعمت‌های خداوند و توجّه به آنها، انسان را شیفته خدا می‌سازد و دل را خانه
عشق الهی می‌سازد و از همین رو، در دعاهای اسلامی و
مناجات معصومین (علیهم‌السلام)، به بیان و یاد نعمت‌ها پرداخته شده است.
امام سجاد (علیه‌السلام) در
دعای ابوحمزه ثمالی به یکایک نعمت‌ها اشاره می‌کند و می‌فرماید: خدایا! کوچکی بودم که بزرگم کردی؛ ذلیلی بودم که عزّتم بخشیدی؛ گرسنه‌ای بودم که سیرم ساختی؛ گمراهی بودم که
هدایتم کردی؛ بیمار بودم شفایم بخشیدی. و نعمت‌های فراوان دیگر که ذکر آنها باعث توجه دل به خدا می‌شود.
آنانکه برای
دنیا و غیر خدا تلاش می‌کنند، شاید به مقصود برسند و شاید هم نرسند. ولی کسانی که برای خدا و
آخرت کار می‌کنند، سود و نتیجه کارشان قطعی است. قرآن می‌فرماید: «هر کسی در پی آخرتباشد و تلاش خود را برای آن قرار دهد در حالی که با ایمان باشد، چنین کسانی از تلاششان قدردانی می‌شود و به پاداش و آرزوی خود می‌رسند.»
قدرت مطلق از آنِ خداست و همه کارها به دست اوست. بنابراین کسی غیر از
خدا شایسته آن نیست که مورد توجه قرار گیرد و عبادات برای جلب نظر غیر خدا انجام شود.
بسیاری از آنانکه توجه به غیر خدا کردند و در پی معبودهای پوشالی بودند، به سرنوشت شوم و دردناکی گرفتار شدند که توجه به سرگذشت عبرت‌آموز آنان، می‌تواند انسان را به اخلاص برساند و بی‌اعتباری غیر خدا را روشن کند.
اگر انسان اندیشه و فکر داشته باشد از عاقبت عدم اخلاص و انجام کارها به قصد
ریا، آرام آرام ریا را کنار می‌گذارد و به اخلاص نزدیک می‌شود. اگر انسان [فکر و تفکر کند دراین حدیث شریف که
امام صادق (علیه‌السلام) فرمودند: «کلّ ریاءٍ شرک انّه من عمل للناس کان ثوابه للنّاس و من عمل لله کان ثوابه علی الله؛
هر ریایی
شرک است، هر کسی برای مردم عمل کند پاداش او بر مردم است، و هر کس برای خدا عمل کند ثوابش بر خداست. هرگز عملش را برای غیر خدا انجام نمی‌دهد چون می‌داند که قدرت مطلق خداست و غیر او اعتباری ندارد.
۱.
محمدتقی مصباح یزدی، به سوی
خودسازی، انتشارات مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره)، ۱۳۸۰.
۲. دکتر
محمدحسن آموزگار،
اسلام و
تزکیه نفس، انتشارات انجمن اولیاء و مربیان، ۱۳۸۱.
۳.
ناصر مکارم شیرازی، اخلاق در قرآن، انتشارات مدرسه امیرالمؤمنین علی بن ابیطالب، ج۱، ۱۳۷۷.
قال علی (علیه‌السلام): غایه الیقینِ اِلإِخلاصُ؛ آخرین مرحله
یقین اخلاص است.
۴. غررالحکم، ج۲، ص۵۳.
سایت اندیشه قم
