بدا

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف

---

کلید واژه:‌ بدا، لوح محفوظ، کتاب مبین، لوح محو، لوح اثبات، علم، علم خداوند.
پرسش: مفهوم بدا، لوح محفوظ، کتاب مبین، لوح محو و اثبات چیست؟
پاسخ:

---

"بدا" از ریشه‌ی "بُدوّ" به معنای ظهور شدید است.

---

در اصطلاح بدا همچون نسخ دارای دو معناست.

۲.۱ - معنای اول

پدیدار شدن رأی جدید برای خداوند - که پیش از این آگاهی نداشته و سپس به آن پی برده باشد، این معنا باطل و نسبت آن به خدای تبارک و تعالی محال و ممتنع است.

۲.۲ - معنای دوم

پدیدار ساختن امری برای مردم که در گذشته بر ایشان پنهان بوده است؛ یعنی این امر را خداوند از ازل می‌دانسته و از همان آغاز به همین شکل جدید که پدیدار گشته مقدّر داشته است، ولی به جهت مصلحتی که مقام تکلیف آن را ایجاب می‌کرد، برای مدتی آن را از مردم مخفی داشته و سپس در موقع خود آشکار نموده است، این معنا معقول و پذیرفته است.

---

آنچه علمای شیعه از معنای "بدا" اعتقاد دارند و با استناد به روایات اهل بیت (علیهم السلام) چون امام صادق (علیه السلام) که فرمودند: "خداوند از همهً انبیا، همراه با توحید، ایمان به بدا را نیز پیمان گرفته است.
یا حدیث دیگر که می‌فرماید: هر کس گمان کند برای خداوند مسئله‌ی جدیدی روشن شده که قبلاً آن را نمی‌دانسته از او تبّری بجویید.
روی آن پافشاری می کنند، همین معناست که بدا هنگامی به خداوند نسبت داده می‌شود به معنای إبدا؛ یعنی آشکار ساختن چیزی که قبلاً ظاهر نبود و پیش بینی نمی‌شده است.

---

از جمله آیاتی که دلالت بر این حقیقت می‌کنند، این آیه شریفه است: "... لِکل أجلٍ کتابٌ، یمحواللَّه ما یشاءُ و یُثبتُ و عِندهُ أُمُّ الکِتابِ"؛برای هر زمان و دوره‌ای کتاب (و قانون) است. خداوند هر چه را بخواهد محو یا اثبات می‌کند و "اُم الکتاب" تنها نزد اوست".

---

توضیح این مطلب این که علم خداوند که با آن، احوال آفریدگان را تدبیر می‌کند دو گونه است: یکی علم مخزون، که جز خداوند کسی بدان آگاه نیست که "لوح محفوظ»"نامیده می‌شود و دیگری، آن علمی که خداوند به فرشتگان و پیامبران و دیگر اولیای خود داده که از آن به "لوح محو و اثبات" نام برده می‌شود و همین بخش از علم است که "بدا" بدان راه دارد.
امام صادق (علیه السلام) می‌فرماید: "خداوند دو گونه علم دارد: علم مکنون و مخزون که جز خودش کسی نمی‌داند که خود بدا (نشأت گرفته) از آن علم است. دیگری علمی که به فرشتگان و انبیا آموخته است و ما نیز بدان آگاهیم".

---

دو گونه علم داریم: علمی که بدا از آن نشأت می‌گیرد که لوح محفوظ است و دیگری علمی که بدا بدان تعلق می‌گیرد که لوح محو و اثبات است.

---

بدا عبارت است از محو اوّل و اثبات ثانی و خدای سبحان عالم به هر دو است و این حقیقتی است که هیچ صاحب عقلی نمی‌تواند منکر آن باشد؛ زیرا برای تحقق و وجود امور و حوادث، دو نوع پیش بینی متصور است: یکی تحقق قابل تخلف که به حسب اقتضای اسباب ناقص، از قبیل شرط و یا علت و یا عدم مانع است.
دیگری تحقق و وجود غیر قابل تخلف که به اقتضای اسباب و علل تامه‌ی آن حوادث است و وجودی است ثابت و غیر مشروط و غیر متخلف و آن دو کتابی که آیه مورد بحث؛ یعنی کتاب محو و اثبات و ام الکتاب معرفی می کند یا عبارت اند از همین دو مرحلهً از وجود، و یا مبدأ آن دو هستند.

---

"... و عِندَنا کِتابٌ حفیظٌ"؛ و نزد ما کتابی است که همه چیز در آن محفوظ است.
یا آیه "فی لوح محفوظ"،این آیات دلالت دارند بر این که کتابی است که حافظ اعمال تمام انسان‌ها و غیر آنهاست.
در عین حال مشتمل است بر جمیع مشخصات حوادث و خصوصیات اشخاص و تغییراتی که آنها دارند، ولی خودش هیچ تغییر و دگرگونی ندارد.

---

بنا به گفته بسیاری از مفسّران، لوح محفوظ و کتاب مبین یکی هستند. چون منظور از کتاب مبین همان مقام علم پروردگار است؛ یعنی همهً موجودات در علم بی پایان او ثبت اند و شاهد، آن آیاتی است که می‌گویند: "در زمین و آسمان چیزی به سنگینی ذره از پروردگار تو پوشیده نیست، و هیچ موجودی کوچک تر و بزرگ تر از آن نیست، مگر این که در کتابی مبین هست"؛، و "هیچ جنبنده‌ای در زمین نیست، مگر این که روزی او بر خداست! او قرارگاه و محل نقل و انتقالش را می‌داند همه اینها در کتاب آشکاری ثبت است! (در لوح محفوظ، در کتاب علم خدا) ".
و دلالت می‌کنند که جهان پهناور هستی نیز انعکاسی از این لوح محفوظ است.
پس مقصود از لوح محفوظ (ام الکتاب) و کتاب مبین، همان علم ازلی الاهی است که مقدرات در آن ثابت و غیر قابل تغییر است.

---

بر خلاف لوح محو و اثبات، که سرنوشت و تقدیر هر چیزی در آن ثبت شده، لکن هیچ کدام از این تقدیرات ثابت نیست، بلکه همهً آنها جنبه اقتضایی دارند.
مقصود از لوح محو و اثبات، صفحهً گیتی و جهان هستی و طبیعت است که تقدیر هر چیزی در طبیعت خودش، آن هم به طور اقتضایی است که در صورت عدم مانع، علت تامه برای ایجاد چیزی خواهد بود و ما نسبت به مانع علم نداریم. در حالی که باری تعالی نسبت به آن علم دارد.
به همین جهت علی بن حسین (علیه السلام) می‌فرماید: "اگر نبود آیه‌ای در کتاب خدا من تا روز قیامت می‌گفتم چه اتفاقی می‌افتد". زراره می‌گوید: پرسیدم کدام آیه، امام پاسخ فرمودند: "یمحو اللَّه ما یشاء و یثبت و عنده‌ ام الکتاب".
پس لوح محو و اثبات، حکمی است عمومی که تمامی حوادثی را که به زمان و اجل محدود می‌شوند در بر می‌گیرد.
به عبارت دیگر، تمامی موجوداتی که در آسمان‌ها و زمین و ما بین آن دو است، دستخوش آن می‌گردند. چنان که خداوند می‌فرماید: "آسمان‌ها و زمین و آنچه در آنهاست جز به حق و اجلی معلوم نیافریدیم".

---

از مجموع بحث می‌توان نتیجه‌گیری نمود که تغییر بر حسب مصالح و مقتضیات زمان و مکان و... در لوح محو و اثبات ساری و جاری است. به خلاف لوح محفوظ (علم ازلی الاهی) که تغییرپذیر نیست.
پس همه‌ی موجودات دو جهت دارند، یک جهت تغییر که از این جهت دستخوش مرگ و زندگی، زوال و بقا، و انواع دگرگونی‌ها می‌شوند و یک جهت ثبات، که از آن جهت به هیچ وجه دگرگونی نمی‌پذیرند و بدا در همان قسم اوّل است.

---