کتاب مبین
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: کتاب مبین،
علم الاهی ، رطب، یابس، موجودات هستی.
پرسش: اینکه در کتاب الاهی هر رطبی و یابسی وجود دارد، آیا مراد از کتاب همین قرآن موجود است؟ و مراد از رطب و یابس چیست؟ و چگونه موجوداتی هستند؟
پاسخ: گرچه در برخی دیگر از آیات، "کتاب مبین" ذکر شده و مراد از آن همین "
قرآن کریم " است، اما در این
آیه و آیات مشابه که سند علم الاهی را بیان‌گرند، مراد از "کتاب مبین"، مرحله علم الاهی به مخلوقات پیش از
خلق است که خود شامل کتب دیگر و الواحی دیگر می‌شود، لکن کیفیت و کمیت آن بر ما مجهول است.
"رطب و یابس" در آیه کریمه کنایه از همه چیز است و خود اشاره به موجودی خاص نیست و از باب اجمال پس از تفصیل ذکر شده‌اند؛ یعنی پس از اینکه می‌فرماید: مفاتح غیب تنها نزد اوست (و کسی را بر آن اطلاعی نیست، مگر آنکه خداوند خود آنها را بر آن مطلع نماید) و نیز به هر آنچه در دریا و خشکی می‌باشد، علم دارد و هیچ برگی نمی‌افتد، مگر آنکه خدا به آن هم علم دارد، ... از زدن مثال‌های ریز دیگر صرف نظر فرموده و می‌گوید (خلاصه) هر تر و خشکی در کتاب مبین مضبوط است و ما به آن علم داریم.
آنچه از آیات
قرآن ، روایات، بیانات محققان فلاسفه و متکلمان و مفسران مستفاد است، این است که "علم الاهی" به سه‌گونه لحاظ می‌شود:
علم خداوند به
ذات و صفات خویش و علم خداوند به اقتضائات ذاتیه خویش. از این مرحله به "علم ذاتی" تعبیر می‌شود. این علم به‌سان خود ذات و صفات ذاتیه، لایتغیر می‌باشد و در اینجا مراد آیه نمی‌باشد.
علم الاهی به
مخلوقات پس از خلق؛ یعنی علم به ریز جزئیات حوادث مخلوقات پس از خلق و
آفرینش آنها. این لحاظ یک لحاظ انتزاعی و نیازمند لحاظ طرفین اضافه است؛ یعنی خداوند
عالم و حوادث معلومه است و چون طرفینی است این علم به تبع تغییر و تعدد مخلوقات متعدد و متغیر و به تبع زمان‌مند بودن آنها زمان‌مند می‌شود.
از این علم به "علم فعلی" تعبیر می‌شود و جزء صفات فعلیه محسوب می‌گردد؛ لکن این لحاظ نیز در اینجا مراد نمی‌باشد.
علم به مخلوقات و ریز جزئیات آنها درازل و قبل از خلق؛ یعنی خداوند قبل از آفرینش
آسمان و زمین و موجودات آنها و قبل از پیدایش حوادث و اتفاقات آنها، به تمام مراحل آنها و چگونگی آفرینش و موجودیت و حوادث آنها علم دارد و این علم در موجودی فراتر از کل مخلوقات منعکس و متجلی است که از آن به "
کتاب مبین " یا
ام الکتاب تعبیر می‌شود و شامل "
لوح محفوظ " و لوح محو و اثبات می‌باشد. پس این
علم دارای دو بخش می‌شود. بخشی غیب و بخشی به مرور زمان مشهود همه واقع می‌شوند و برخی ثابت و لایتغیرند و بخشی قابل محو و اثبات هستند.
پس مراد از کتاب مبین در این دسته
از آیات، سعه علم الاهی به کل مخلوقات است، قبل از
خلقت آنها و فعالیت و تحرکات آنها.
مراد از رطب و یابس در آیه ۵۹
سوره انعام (هر تر و خشکی) کل موجودات است که به‌نحوی و به اعتباری تحت یکی از این دو واقع می‌شوند.
رطب و یابس دو نقیض‌اند؛ یعنی هیچ موجود ممکنی نیست، مگر اینکه تحت یکی از این دو مندرج است و هیچ مصداقی یافت نمی‌شود که تحت هر دو مندرج گردد یا تحت هیچ یک مندرج نباشد؛ پس
ذکر این دو با هم در
آیه کنایه از کل موجودات
عالم هستی است؛ از‌این‌رو مصداقی خاص برای این دو تعیین نمی‌شود، گرچه در برخی روایات
مثال‌هایی مانند
جنین ساقط شده برای یابس و نوزاد برای رطب، و زراعت برداشت شده برای یابس و آنچه هنوز برداشت نشده‌اند، برای رطب زده شده‌اند، اما آنها از باب نمونه است.
لکن در دسته‌ای دیگر
از آیات، کتاب مبین همان
قرآن است، نه آن تجلی‌گاه خاص علم الاهی به مخلوقات قبل از خلق؛ و تشخیص معنا و مراد آیات نیازمند توجه به سیاق آیه و آیات قبل و بعد از آن می‌باشد. مثلاً در قسم اول اشاره به سعه
علم الاهی دارد؛ لکن در دسته ی دوم با انزال و
وحی و ... همراه می‌باشند.
در هر دو مورد معنای لغوی
کتاب مبین یکی است؛ یعنی کتابی
آشکار و روشن که در آن هیچ‌گونه خطا و ابهامی وجود ندارد.
۱.
قرآن کریم .
۲. مصباح یزدی، محمدتقی، معارف قرآن، ج ۱ ـ ۳، ص ۱۸۲ ـ ۱۹۴.
۳. طباطبایی، محمدحسین، ترجمه المیزان، ج ۷، ص ۱۷۶ ـ ۱۸۴، ۲۱۱، ۲۱۲، ۱۱۹، ۱۵۰ و ۴۱۷.
۴. قمی مشهدی، محمد بن محمدرضا، کنز الدقایق، ج ۴، ص ۳۴۲ ـ ۳۴۴.
۵. طبرسی، ابی‌علی فضل بن حسن، مجمع البیان، ج ۲، ص ۳۱۱.
۶. مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج ۸، ۹، ۱۵ و ۱۸.
۷. طیب، سیدعبدالحسین، اطیب البیان، ص ۹۱ ـ ۹۲.
پایگاه اسلام کوئست.
