آداب ظاهری و باطنی نماز
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: آداب ظاهری نماز، آداب باطنی نماز.
پرسش: مواردی از آداب ظاهری و باطنی نماز را بیان کنید؟
پاسخ: آداب ظاهری نماز عبارت‌اند از:
طهارت؛ ۲.
نیت؛ ۳. تکبیرات افتتاحیه و رفع ید؛ ۴.
قرائت؛ ۵.
رکوع؛ ۶.
سجده؛ ۷.
تشهد؛ ۸.
سلام.
آداب باطنی نماز بدین شرح است: ۱.
اخلاص و نیت قربت: این همان است که هنگام نیت نماز می‌گوییم نماز می‌خوانم قربة الی الله و مقصودمان این است که این عبادت را تنها برای نز دیکی به
خدا و قصد فرمان او انجام می‌دهم و هیچ
انگیزه دیگری در انجام آن دخالت ندارد.
۲. حضور قلب: مهم‌ترین ادب از آداب نماز، حضور قلب نمازگزار است. مراد از حضور قلب آن است که نمازگزار در تمام حالات نماز با دل و جان به
خداوند توجه داشته باشد و به هیچ چیز غیر خدا نیندیشد.
۳. تفهّم: سومین ادب از آداب باطنی نماز، تفهّم است و مراد از آن فهم معانی اقوال و
افعال نماز است و این ادب غیر از
حضور قلب است.
۴. تعظیم مقام پروردگار: ادب دیگر از آداب باطنی نماز، تعظیم است و آن به معنی بزرگ شمردن خدا و مقام
ربوبیت اوست.
۵.
خوف و رجا: ادب باطنی دیگر در نمازگزار ترکیبی است از بیم و
امید که در دل نمازگزار نسبت به خداوند بزرگ ایجاد می‌شود.
۶. حالت شرم و حیا: ادب ششم برای نمازگزار، حالت شرم و
حیا نسبت به
پروردگار بزرگ است که برخاسته از احساس
تقصیر و توّهم
گناه است. علت پیدایش شرم یا حیا، احساس کوتاهی در عبادت و عجز از ادای حق خداوند است.
نماز جلوه‌ای از بندگی انسان در پیشگاه خدا و مظهر
عبودیت و
عبادت است و چگونگی خواندن نماز و برقراری ارتباط قلبی، یکی از مسائل مهم
شیعیان و کلیه
مسلمانان جهان است.
بر ارباب
بصیرت و
معرفت و مطلع بر
اسرار و اخبار
اهل بیت عصمت و
طهارت (علیهم‌السلام) پوشیده نیست که روح عبادت و تمام و
کمال آن به
حضور قلب و اقبال آن است که هیچ عبادتی بدون آن مقبول درگاه احدیت و مورد نظر و لطف و
رحمت الهی نمی‌شود و از درجه اعتبار ساقط است.
هر چه مرتبه
اخلاص و حضور قلب، که دو رکن مهم
عبادات است کامل‌تر باشد،
روح منفوخ در آن طاهرتر و کمال
سعادت آن بیشتر و صورت غیبیه ملکوتیه آن، منورتر و کامل‌تر خواهد بود وکمال اعمال اولیا (علیهم‌السلام) به واسطه جهات باطنیه آن بوده و الا صورت عمل چندان مهم نیست.
(البته صورت
عمل یکی از لوازم و شرایط قبولی عمل است).
حضور قلب را در حال عبادت می‌توان چنین معنی کرد که
قلب عابد در جمیع عبادت حاضر باشد و بداند که
حق را به چه توصیف می‌کند و چه‌طور
مناجات می‌کند از برای آن مراتب و مقاماتی است بسیار متفاوت، حسب تفاوت مقامات، قلوب و معارف عابدان است.
چنان چه تا به حال اشاره شد، در نماز ارتباط قلبی، یکی از اصل‌های
واجب است که تا ارتباط قلبی به شیوه صحیح برقرار نشود،
اقامه نماز معنی ندارد؛ ولی علاوه بر ارتباط قلبی این عبادت مهم و واجب، نیاز به اجرای شرایط و آداب و مقدمات دیگر هست که از جانب
رسول خدا برای ما روشن شده است.
از اشکال ظاهری واجب نماز که باید اجرا شوند می‌توان به این‌ها اشاره کرد:
۱.
طهارت؛ ۲.
نیت؛ ۳. تکبیرات افتتاحیه و رفع ید؛ ۴.
قرائت؛ ۵.
رکوع؛ ۶.
سجده؛ ۷.
تشهد؛ ۸.
سلام.
برای محتوای نماز نیز نکاتی را باید مراعات کرد:
۱. آگاهانه باشد: یعنی نماز باید با آگاهی کامل از معانی
اذکار و
اعمال و مفهوم نماز خوانده شود.
۲. عاشقانه باشد: آن چه موجب نشاط روح در عبادت می‌شود و عابد، از پرستش خود لذت می‌برد،
عشق به خداوند متعال و شوق به گفت‌وگوی با اوست.
۳. خالصانه باشد: هیچ چیز چون
خلوص ، به نماز و عبادات
ارزش نمی‌دهد و اگر عبادت خالص نباشد، در درگاه الهی پذیرفته نمی‌شود.
۴. خاشعانه باشد:
خشوع، حالت قلبی انسان در عبادت است و نتیجه
توکل کامل به مقام
بندگی در آستان الهی است.
البته همه نمازها پذیرفته نمی‌شوند؛ ولی نخست باید دانست که قلوب بسیار مختلف‌اند و احوال هر یک نیز به حسب اوقات مختلف می‌شوند؛ پس بر
انسان لازم است که مانند طبیب معالج و پرستار شفیق از
قلب خود نگهداری، و در احوال آن دقت کند که اگر خلوت با حال او مناسب است در خلوت عبادت کند و اگر در خلوت اشتغال بیشتر می‌شود، در خلوت به عبادت
قیام کند.
و در آخر لازم به ذکر است که اوصاف نماز،
فلسفه و حکمتش، فایده و آثارش، شرایط و آدابش و مکان و زمانش همه در
روایات ائمه اطهار (علیهم‌السّلام) و در
آیات نورانی قرآن بیان شده است و نماز بزرگ‌ترین و مهم‌ترین عبادت از جانب همه
انبیا معرفی شده و تنها عبادتی است که در هیچ حال از عهده انسان ساقط نمی‌شود؛ حتی در میدان
جنگ و هنگام غرق شدن.
۱. محسن قرائتی، راز نماز.
۲. امام خمینی (رحمة‌الله‌علیه)، سر الصلوة، مؤسسه نشر آثار امام خمینی.
۳. آیت‌الله جوادی آملی، اسرار الصلوة.
۴. امام خمینی، آداب نماز، مؤسسه نشر آثار امام خمینی.
سایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «آداب ظاهری و باطنی نماز»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۷/۱۰/۰۹.
