گوش دادن به قرآن
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: گوش دادن به قرآن،
تلاوت قرآن،
تدبر در قرآن، احترام،
رحمت خدا.
پرسش: شخص در جلسه‌ای در حال قرآن خواندن است اگر در آن جلسه کسی طلب فاتحه یا صلوات بکند، آن شخص باید به قرآن خواندن ادامه دهد یا خیر؟
پاسخ: قرآن تنها
کتاب قرائت نیست؛ بلکه کتاب فهم و درک و در پی آن،
عمل است. قرائت قرآن
ثواب بسیاری دارد، و تلاوت آن از مستحبات مؤکد است و فرقی بین مجلس ختم و غیر آن نیست. در مجالس ختم،
انسان مخیر است بین این‌که
فاتحه بخواند یا قرآنی را که در دست دارد، ادامه دهد؛ اما آن‌چه بیش‌تر خواندن فاتحه را تقویت می‌کند، این است که
روایات زیادی درباره فضیلت فاتحه برای
میت وارد شده است، به همین سبب در مجالس فاتحه، گاهی
خواندن قرآن را قطع کرده و فاتحه می‌خوانند و هیچ اشکالی بر آن بار نیست.
قرآن کتابی است به قلم خدا که معلمش
پیامبر و مفسرش
علی و فرزندان او ـ علیهم‌السلام ـ هستند. این
کتاب سند نبوت و خاتمیت پیامبر
اسلام است و ضرورت دارد که تلاوت گردد و در آن
تفکر شود.
درباره گوش فرا دادن به قرآن هنگام قرائت
خداوند می‌فرماید: «
إذا قریء القرآنُ فاستَمعُوا لهُ و انْصِتُوا وقتی که قرآن خوانده می‌شود، گوش دهید به آن و ساکت باشید».
انصات،
سکوت با توجه است. آیه در بیان استحباب شنیدن قرائت آیات و توجه به کلمات و تفکر در آنهاست.
«
لعلّکُم ترحمون» رجا و
امید صفت نفسانی و روانی است و در این
آیه اختصاص به شنوندگان، کسانی که احترام قرآن را رعایت می‌کنند و اهل
ایمان دارد. از جمله رعایت احترام، سکوت هنگام
قرائت قرآن و توجه به
آیات کریمه است و در صورت عدم رعایت احترام، نباید در انتظار وزیدن نسیم روح‌افزا بود.
درباره آیه فوق، تفاسیری بیان شده است:
از ابن ابی‌یعفور
روایت کرده‌اند که می‌گفت: «از حضرت
امام صادق علیه‌السلام سؤال کردم: شخصی
قرائت قرآن می‌کند، آیا واجب است بر کسی که می‌شنود
سکوت کند و گوش دهد؟ فرمود: بلی هرگاه در حضور تو قرائت کند،
واجب است گوش دهی و ساکت باشی تا قرائت تمام شود».
علمای امامیه به این
حدیث استدلال می‌کنند و قائل هستند که در خصوص
نماز وارد شده، به این معنا هرگاه به امامی اقتدا کنند، واجب است به قرائت
حمد و
سوره امام گوش دهند.
علامه طباطبایی می‌فرماید: در
مجمع البیان روایت شده که حضرت
امام جعفر صادق علیه‌السلام فرمود: «سکوت برای قرآن، چه در نماز و چه در غیر نماز واجب است».
در
تفسیر عیاشی از امام صادق ـ علیه‌السلام ـ نقل کرده که فرمود: «ابن الکواء (که یکی از
خوارج بود) دنبال
امیر المؤمنین علیه‌السلام این آیه را تلاوت می‌کرد: «
لَئِنْ أَشْرَکْتَ لَیَحْبَطَنَّ عَمَلُکَ وَ لَتَکُونَنَّ مِنَ الْخاسِرِینَ»؛
یعنی اگر
مشرک شوی، حتماً عملت نابود خواهد شد و جزء زیان‌کاران خواهی شد. حضرت امیر ـ علیه‌السلام ـ در نماز سکوت کرد».
مرحوم طباطبایی می‌گوید: البته این
روایات حمل می‌شوند به آن صورتی که خود امام مشغول خواندن حمد و سوره و یا قرآن نباشد؛ وگرنه در آن صورت باید حمل بر
استحباب شوند.
فقیهان به استثنای ظاهر یه همگی می‌گویند: سکوت در زمانی که قرآن خوانده می‌شود،
مستحب است نه واجب، مگر برای
مأموم در
نماز جماعت که برای او
اختلاف وجود دارد که آیا هنگام قرائت امام در نماز بر مأموم واجب است گوش دهد و ساکت باشد یا خیر؟ بعضی فرموده‌اند: واجب است و برخی گفته‌اند واجب نیست.
از دوامر «فاستمعوا» و «أنصتوا» استحباب استفاده می‌شود نه وجوب؛ زیرا این و آیه بعد که می‌فرماید: «
و اذکُر ربّکَ فی نَفسِکَ» در یک
سیاق قرار گرفته‌اند؛ بنابراین همان‌طور که «واذکر» برای استحباب است، «فاستمعوا» و «انصتوا» نیز برای استحباب خواهند بود، اضافه بر این، سکوت در مقابل هر خواننده قرآن باعث عسر و حرج می‌شود که هر دوی آنها شرعاً نفی شده است.
انسان برای احترام و عظمت
قرآن مجید لازم است به تلاوت آن گوش دهد و ساکت باشد و ثمره چنین احترامی این است که
انسان مورد ترحم
پروردگار قرار می‌گیرد؛ چنان‌که در پایان آیه می‌فرماید: «
لعلّکُم ترحمون».
فاضل مقداد در
کنز العرفان می‌فرماید: مراد از آن، شنیدن آیات
قرآن و درک مفاهیم آن و پی بردن به
معجزه بودنش می‌باشد.
لازم به
ذکر است که قرآن تنها
کتاب قرائت نیست؛ بلکه کتاب فهم و درک و در پی آن،
عمل است. قرائت قرآن
ثواب بسیاری دارد، و تلاوت آن از مستحبات مؤکد است و فرقی بین مجلس ختم و غیر آن نیست. در مجالس ختم،
انسان مخیر است بین این‌که
فاتحه بخواند یا قرآنی را که در دست دارد، ادامه دهد؛ اما آن‌چه بیش‌تر خواندن فاتحه را تقویت می‌کند، این است که
روایات زیادی درباره فضیلت فاتحه برای
میت وارد شده است، به همین سبب در مجالس فاتحه، گاهی
خواندن قرآن را قطع کرده و فاتحه می‌خوانند و هیچ اشکالی بر آن بار نیست.
۱.
انسان و قرآن، استاد حسن‌زاده آملی.
۲. تفسیر علی بن ابراهیم، ج ۴.
۳.
تفسیر آسان، محمدجواد نجفی، ج ۶.
سایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «گوش دادن به قرآن»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۵/۰۷/۲۶.
