حمد
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: حمد، تسبیح، الحمدلله، سبحان الله.
پرسش: معنای دقیق کلماتی چون الحمدلله و سبحان الله و نیز تفاوتی که بین این دو وجود دارد را بیان نمایید؟ هم‌چنین بفرمایید که در برنامه‌های یومیه مان چه‌گونه می‌بایست این اذکار را به کار بریم؟
پاسخ: حمد در لغت به معنای ستایش کردن و نقیض ذم (مذمت کردن) است.
تسبیح به معنای منزه و مبرا و پاک و
مقدس دانستن خداوند است از هر نقص و نیاز و شریک و هر امری که سزاوار
خداوند نیست. این دو مفهوم در اکثر آیات
قرآن و اذکار
نماز و ادعیه و ... همراه هم ذکر شده و کامل‌کننده هم محسوب می‌شوند.
حمد در لغت به معنای ستایش کردن و نقیض ذم (مذمت کردن) است.
ستایش کردن نوعی
عمل است و نه نوعی سخن. آدمی چیزی یا کسی و یا عملی و واقعه‌ای را ستایش می‌کند که از آن خشنود و راضی شده باشد. پس ستایش حاصل خشنودی و رضایت و یک عمل وجودی است. وقتی که از کسی راضی می‌شویم، او را دوست می‌داریم و همین
دوستی است که ما را به مجموعه واحدی از
اعمال و گفتار و حالات و صفات نسبت به آن فرد می‌رساند که سراسر تصدیق و احترام و تسلیم است و این حمد کامل است.
هرچه معرفت
انسان بالاتر رود، بیش‌تر پی می‌برد که هرگونه ستایشی جز برای خدا محکوم به ابطال است؛ چون همه خوبی‌ها از خداوند وجود یافته‌اند؛ بنابراین بزرگ‌ترین حمد‌ها از آن خداوند است و خداوند مرجع اصلی هرگونه ستایشی است و این معنای الحمدلله است؛ یعنی ستایش از آن خداوند است.
تسبیح به معنای منزه و مبرا و پاک و مقدس دانستن خداوند است از هر نقص و نیاز و شریک و هر امری که سزاوار خداوند نیست و بالاترین حد تسبیح نفی صفات از خداوند است؛ چراکه پرستش خدا از طریق صفات شرک است. پس تسبیح خدا به معنای حرکت از
شرک به‌سوی
توحید و از صفات به‌سوی ذات است.
سبحان در اصل، مصدر است؛ مانند: غفران و گاه به‌عنوان یکی از
اسماء الهی نیز استعمال شده؛ هم‌چنان که
سبوح و قدوس هم از اسماء الهی است.
و در جمله
سبحان الله، کلمه سبحان، مفعول مطلقی است که قائم مقام و جانشین فعل شده، بنابراین معنای " سبحان اللَّه" در واقع " سبحت اللَّه تسبیحا" است؛ یعنی خدای را تنزیه می‌کنم تنزیه کردنی مخصوص، و آن تنزیه و مبرا ساختن او ست از هر چیزی که لایق ساحت قدسش نباشد
پس به‌طور ساده معنای سبحان الله این است که: تنزیه می‌کنم خدای را از هرچیزی که لایق به ساحت قدس او نیست.
به این ترتیب حمد به معنای ستایش کردن خداست و تسبیح به معنای
مقدس و منزه دانستن خدا. این دو مفهوم در اکثر آیات قرآن و اذکار نماز و ادعیه و ... همراه هم ذکر شده و کامل‌کننده هم محسوب می‌شوند.
این
اذکار (الحمدالله و سبحان الله) علاوه بر این‌که در فرائض یومیه بارها تکرار می‌شوند، به‌طور مستحبی نیز سفارش شده و از اصلی‌ترین اذکار در
اسلام محسوب می‌شوند.
حضرت علی علیه‌السلام در روایتی در مورد جایگاه ویژه حمد و تسبیح می‌فرمایند: التسبیح نصف المیزان و الحمد لله یملأ المیزان؛ «تسبیح» نصف میزان است و «حمد» میزان را پر می‌کند.
در پایان باید توجه داشت که توجه به معنای این اذکار و یاد قلبی خدا و محقق کردن معنای آن در دل و ذهن و
عمل، مهم‌ترین هدف از ذکر بوده و بهترین ذکر همان ذکر عملی است. می‌دانیم که «ذکر» حقیقتی فراتر از «ورد» بوده و آثار بزرگی که بر این اذکار مترتب است، مربوط به حقیقت آنها بوده و مقصود از آنها صرفاً تکرار واژه نیست.
پایگاه اسلام کوئست.
