• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

مصحف امام علی

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف


کلیدواژه: مصحف، امام علی، قرآن، امام زمان، شیعه، آیات، سور.

پرسش: آیا مصحف حضرت علی که اکنون به اعتقاد شیعه در دست امام مهدی می‌باشد؛ با قرآن موجود از جهت محتوا و مقدار آیات و سور فرق دارد؟

پاسخ: از جهت متن باهم فرقی ندارند؛ ولی از جهت تفسیری که در مصحف نوشته شده هست، قابل مقایسه نیست.

فهرست مندرجات

۱ - دیدگاه علما
       ۱.۱ - روایتی از سیوطی
       ۱.۲ - حدیثی از امام صادق
۲ - مشخصات
       ۲.۱ - از جهت تألیف و نظم
              ۲.۱.۱ - روایتی از بلاغی
              ۲.۱.۲ - روایتی از ابن حجر
              ۲.۱.۳ - روایتی از سیوطی
       ۲.۲ - از جهت محتوا
              ۲.۲.۱ - حدیثی از امام علی
              ۲.۲.۲ - یادآوری
              ۲.۲.۳ - روایتی دیگر
۳ - قرائن یکسانی قرآن فعلی با مصحف
       ۳.۱ - اول
       ۳.۲ - دوم
       ۳.۳ - سوم
       ۳.۴ - چهارم
۴ - تفاوت مصحف علی با قرآن
       ۴.۱ - روایتی از ابن جبری
۵ - پانویس
۶ - منبع

وجود مصحف علی (علیه‌السلام) غیر قابل [[شک].]
[۱] موسوی خویی، سیدابوالقاسم، البیان فی تفسیر القرآن، ص۲۲۳.    
و بلکه مورد اتفاق فریقین است؛
[۲] محمدی (غبارزادگان)، فتح الله، سلامة القرآن من التحریف، ج۱، ص۶۰، تهران، پیام آزادی، چاپ اول، ۱۴۲۰ق.
چراکه در منابع شیعه و سنی به آن تصریح یا اشاره شده است.
[۳] محمد بن یعقوب، کلینی، اصول کافی، ج۴، ص۴۴۴، ترجمه سیدهاشم رسولی محلاتی، تهران، علمیه اسلامیه، بی‌تا.
[۴] طبرسی، احمد بن علی، الاحتجاج، ج۱، ص۲۰۷، تحقیق ابراهیم بهادری و محمد‌هادی به، تهران، اسوه، چاپ دوم، ۱۲۱۶ق.    
[۵] سیوطی، جلال‌الدین، الاتقان، ج۱، ص۱۱۷، تصحیح محمدسالم،‌ هاشم، بیروت، دارالکتب العلمیه، چاپ اول، ۱۴۲۱ق.
[۶] واقدي، محمد بن سعد، طبقات الکبری، ج۲، ص۳۳۸، بیروت، دار بیروت، ۱۴۰۵ق.
[۷] طباطبایی، سید محمدحسین، المیزان، ص۳۶ـ۳۸، قم، اسماعیلیان، چاپ پنجم، ۱۳۹۳ق.


۱.۱ - روایتی از سیوطی

مثلاً سیوطی از طریق ابن سیرین از حضرت علی (علیه‌السلام) چنین نقل می‌کند: «لما مات رسول‌الله (صلي‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم) آلیت الا آخذ علی ردائی الا لصلاه جمعه حتی اجمع القرآن» همین که پیامبر(صلي‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم) از دنیا رفت سوگند یاد کردم که عبایم را جز برای نماز جمعه (بر دوش) نگیرم تا قرآن را جمع کنم» و بعد راوی می‌افزاید: «فجمعه»؛ یعنی پس آن را جمع کرد.
[۸] سیوطی، جلال‌الدین، الاتقان، ج۱، ص۱۶۱، تصحیح محمدسالم،‌ هاشم، بیروت، دارالکتب العلمیه، چاپ اول، ۱۴۲۱ق.    


۱.۲ - حدیثی از امام صادق

و از بعضی روایات استفاده می‌شود که آن مصحف شریف بعد از علی (علیه‌السلام) به ائمه اهل بیت یکی پس از دیگری منتقل شده تا به دست امام زمان (عجّل‌الله‌فرجه‌الشریف) رسیده است.
چنان‌که امام صادق (علیه‌السلام) می‌فرمایند: «فاذا قام القائم قرا کتاب الله عزوجل علی حده و اخرج المصحف الذی کتبه علی (علیه‌السلام)»؛ و وقتی که قائم (عجّل‌الله‌فرجه‌الشریف) قیام فرماید، کتاب خدای عزوجل را به حدش خواهد خواند و مصحفی را که علی (علیه‌السلام) نوشته است، بیرون آورد.»
[۹] محمد بن یعقوب، کلینی، اصول کافی، ج۲، ص۶۳۳، ترجمه سیدهاشم رسولی محلاتی، تهران، علمیه اسلامیه، بی‌تا.    


و در روایت دیگر خود علی (علیه‌السلام) نیز بر این مطلب تصریح کرده‌اند.
[۱۰] طبرسی، احمد بن علی، الاحتجاج، ج۱، ص۳۵۸ ـ ۳۵۹، تحقیق ابراهیم بهادری و محمد‌هادی به، تهران، اسوه، چاپ دوم، ۱۲۱۶ق.
[۱۱] فیض کاشانی، محمد بن شاه مرتضی، تفسیر الصافی، ج۱، ص۴۲.    
[۱۲] انصاری، اسماعیل، اسرار آل محمد (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم)، ص۲۵۳ـ۲۵۴، ترجمه کتاب سلیم بن قیس، قم، دفتر نشر معارف اسلامی، چاپ اول، ۱۴۱۳ق.


برخی محققان ویژگی‌هایی را برای مصحف علی (علیه‌السلام) ذکر کرده‌اند
[۱۳] معرفت، محمد‌هادی، التمهید، ج۱، ص۲۹۲، قم، مؤسسه النشر الاسلامی، چاپ اول، ۱۴۱۲ق.
[۱۴] مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج۱۱، ص۲۸.    
که می‌توان آن‌ها را به دو دسته کلی تقسیم کرد:

۲.۱ - از جهت تألیف و نظم

در مصحف علی (علیه‌السلام) قرآن طبق ترتیب نزول نوشته شده است؛
[۱۵] واقدی، محمد بن سعد، طبقات الکبری، ج۲، ص۳۳۸، بیروت، دار بیروت، ۱۴۰۵ق.    
[۱۶] مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج۱۱، ص۲۸.    
[۱۷] محمدی (غبارزادگان)، فتح الله، سلامة القرآن من التحریف، ج۱، ص۶۲، تهران، پیام آزادی، چاپ اول، ۱۴۲۰ق.
[۱۸] شیخ مفید، محمد بن نعمان، الارشاد، ص۳۶۵، قم، بصیرتی، بی‌تا.


۲.۱.۱ - روایتی از بلاغی

چنان‌که محمدجواد بلاغی (رحمة‌الله‌علیه) می‌گوید: «و نزد شیعه معلوم است که امیرالمؤمنین علی (علیه‌السلام) بعد از رحلت رسول خدا (صلي‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم) عبا بر دوش نگرفت، مگر برای نماز تا این‌که قرآن را به ترتیب نزول و تقدیم منسوخ بر ناسخ جمع کرد.
[۱۹] بلاغی، محمدجواد، آلاء الرحمن فی تفسیر القرآن، ج۱، ص۵۱، قم، مؤسسه بعثت، چاپ اول، ۱۴۲۰ق.
»

۲.۱.۲ - روایتی از ابن حجر

و ابن حجر سنی گوید: «قد ورد ان علیاً جمع القران علی ترتیب النزول عقب موت النبی (صلي‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم)»، وارد شده است که علی (علیه‌السلام) بعد از پیامبر (صلي‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم) قرآن را به ترتیب نزول جمع کرد».
[۲۰] مرکز الثقافه والمعارف القرآنیه، علوم القرآن عندالمفسرین، ج۱، ص۳۵۱، قم، مکتب الاعلام السلامی، چاپ اول، ۱۴۲۰ق.


۲.۱.۳ - روایتی از سیوطی

و سیوطی نیز گوید: «کان اول مصحف علی (علیه‌السلام) سوره اقرا ثم سوره المدثر، ثم المزمل، ثم تبت ثم التکویر... و هکذا الی آخر ترتیب السور حسب نزولها»؛ اول مصحف علی (علیه‌السلام) سوره اقرء، سپس مدثر... و همین‌طور تا آخر ترتیب سوره‌ها طبق نزولشان.
[۲۱] معرفت، محمد‌هادی، التمهید، ج۱، ص۲۹۰، قم، مؤسسه النشر الاسلامی، چاپ اول، ۱۴۱۲ق.


۲.۲ - از جهت محتوا

این مصحف شریف طبق بعضی روایات مشتمل بر چیزهایی است که در قرآن موجود در دست ما وجود ندارد.

۲.۲.۱ - حدیثی از امام علی

چنان‌که حضرت علی (علیه‌السلام) در پاسخ سؤال طلحه در مورد مصحف شریف آن حضرت، چنین فرموده‌اند: «ای طلحه! تمام آیاتی که خداوند -عزوجل- بر حضرت محمد (صلي‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم) نازل فرموده با املاء پیامبر (صلي‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم) و خط من نزد من است.
هر حلال و حرام و حدود و احکام، یا هر چیزی که امت تا روز قیامت به آن احتیاج داشته باشند، حتی دیه‌ خراشی که بر بدن وارد شود، نزد من است؛ که با املای پیامبر (صلي‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم) و خط من، نوشته شده است.»
طلحه پرسید: آیا هر چیز کوچک و بزرگ، خاص و عام و آن‌چه تا روز قیامت اتفاق می‌افتد، در آن نوشته شده و نزد توست؟! حضرت فرمودند: آری ...».
[۲۲] طبرسی، احمد بن علی، الاحتجاج، ج۱، ص۳۵۶ ـ ۳۵۷، تحقیق ابراهیم بهادری و محمد‌هادی به، تهران، اسوه، چاپ دوم، ۱۲۱۶ق.
[۲۳] فیض کاشانی، محمد بن شاه مرتضی، تفسیر الصافی، ج۱، ص۴۲.    
[۲۴] اسرار آل محمد (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم)، ص۲۵۱ـ۲۵۲.


۲.۲.۲ - یادآوری

اما این اضافات به عنوان متن قرآنی نیست؛ بلکه برخی از آن‌ها به عنوان توضیح و تفسیر و برخی برای بیان آیات ناسخ و منسوخ و بعضی مربوط به سبب و شان نزول آنها و برخی هم بیانگر زمان و مکان نزول آنها می‌باشد که پیامبر (صلي‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم) آنها را از طریق وحی غیر قرآنی دریافت و به علی‌ (علیه‌السلام) املا کرده است و ایشان نیز ـ طبعاً ـ آنها را در حاشیه و خارج از متن قرآن نوشته‌اند.
[۲۵] موسوی خویی، سیدابوالقاسم، البیان فی تفسیر القرآن، ص۲۲۳.    
[۲۶] معرفت، محمد‌هادی، التمهید، ج۱، ص۲۹۲، قم، مؤسسه النشر الاسلامی، چاپ اول، ۱۴۱۲ق.
[۲۷] محمدی (غبارزادگان)، فتح الله، سلامة القرآن من التحریف، ج۱، ص۶۳، تهران، پیام آزادی، چاپ اول، ۱۴۲۰ق.
[۲۸] مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج۱۱، ص۲۸.    


۲.۲.۳ - روایتی دیگر

چنان‌که خود ایشان می‌فرمایند: «هیچ آیه‌ای بر رسول خدا (صلي‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم) نازل نشده مگر آنکه حضرت برایم قرائت و املاء فرمود و من آن ‌را نوشتم و تأویل و تفسیر و ناسخ و منسوخ و محکم و متشابه آیات را به من آموخت... و هیچ علمی را که پیامبر (صلي‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم) به من آموخت فراموش نکردم و نوشتم.»
[۲۹] معرفت، محمد‌هادی، التمهید، ج۱، ص۲۹۳، قم، مؤسسة النشر الاسلامی، چاپ اول، ۱۴۱۲ق.


و برای یکسانی قرآن فعلی با مصحف علی (علیه‌السلام) از جهت متن قرآنی، قرائن دیگری نیز وجود دارد:

۳.۱ - اول

۱. تمام ادله عدم تحریف که در کتب علمای شیعه نوشته شده است.
[۳۰] محمدی (غبارزادگان)، فتح الله، سلامة القرآن من التحریف، ج۱۱، ص۳۴، تهران، پیام آزادی، چاپ اول، ۱۴۲۰ق.
[۳۱] معرفت، محمد‌هادی، صیانة القرآن من التحریف، ص۳۵ـ۵۷، قم، مؤسسة النشر الاسلامی، چاپ دوم، ۱۴۱۸ق.


۳.۲ - دوم

۲. در روایات فراوانی ائمه (علیهم‌السلام) بر قرائت و عمل به همین قرآن پیروان خود را تشویق کرده‌اند و برای قرائت تک‌تک سور آن فضائل و ثواب‌هایی را ذکر فرموده‌اند.
[۳۲] محمد بن یعقوب، کلینی، اصول کافی، کتاب فضل القرآن، ج۲، ص۳۹۴۴۳۴، ترجمه سیدهاشم رسولی محلاتی، تهران، علمیه اسلامیه، بی‌تا.    
[۳۳] شیخ صدوق، محمد بن علی، ثواب الاعمال و عقاب الاعمال، ص۲۲۴ـ۲۹۱، ترجمه علی‌اکبر غفاری، بی‌جا، کتاب‌فروشی صدوق، چاپ هفتم، ۱۳۶۳.


۳.۳ - سوم

۳. اگر مصحف علی (علیه‌السلام) آیاتی در مورد امامت و... داشت که در این قرآن نیست، حضرت و یارانش به آن احتجاج می‌کردند؛
[۳۴] طباطبایی، سید محمدحسین، المیزان، ص۱۱۶، قم، اسماعیلیان، چاپ پنجم، ۱۳۹۳ق.
در حالی که هرگز چنین نکرده‌اند.

۳.۴ - چهارم

۴. این قرآن اگر با قرآن علی (علیه‌السلام) فرق داشت، علی (علیه‌السلام) و فرزندانش اعلام می‌فرمودند، زیرا سکوت در اینجا باعث محو دین است و تقیه در جایی که موجب فساد دین باشد جایز نیست.
[۳۵] موسوی خمینی، سیدروح الله، الرسائل، ج۲، ص۱۷۷، قم، اسماعیلیان، چاپ دوم، ۱۴۱۰ق.    
[۳۶] مکارم شیرازی، ناصر، القواعد الفقهیه، ج۱، ص۴۱۵.    
[۳۷] مکارم شیرازی، ناصر، القواعد الفقهیه، ج۱، ص۴۱۵.    


گرچه طبق آن‌چه گذشت فرق بین مصحف علی (علیه‌السلام) و قرآن موجود در متن قرآنی وجود ندارد، ولی با توجه به این‌که حضرت در حدیث فوق تفسیر و تأویل را مقابل محکم و متشابه قرار دادند، معلوم می‌شود که مقصود از تأویل، بیان معانی باطنی قرآن است که در روایات برای قرآن بطون زیادی ذکر شده است.
[۳۸] طباطبایی، سید محمدحسین، المیزان، ج۳، ص۷۲۷۳، قم، اسماعیلیان، چاپ پنجم، ۱۳۹۳ق.    
[۳۹] محمدی ری‌شهری، محمد، میزان الحکمة، ج۸، ص۹۴ـ۹۵، قم، مکتب الاعلام الاسلامی، چاپ دوم، ۱۳۶۷.


و مسلماً آن‌چه را که شخصیتی چون علی (علیه‌السلام) با املای پیامبر (صلي‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم) در مصحفش نوشته است، حقایق فراوانی دارد که دست ما از آن کوتاه است؛

۴.۱ - روایتی از ابن جبری

چنان‌که از ابن جبری نقل شده است: «ولو وجد مصحفه لکان فیه علم کبیر و لکنه لم یوجد» اگر مصحف علی (علیه‌السلام) یافت شود حتماً در آن علم بزرگی (فراوانی) است ولی یافت نشده است.
[۴۰] مرکز الثقافه والمعارف القرآنیه، علوم القرآن عندالمفسرین، ج۱، ص۳۵۱، قم، مکتب الاعلام السلامی، چاپ اول، ۱۴۲۰ق.

بنابراین آن مصحف با قرآن فعلی قابل مقایسه نیست.

۱. ↑ موسوی خویی، سیدابوالقاسم، البیان فی تفسیر القرآن، ص۲۲۳.    
۲. ↑ محمدی (غبارزادگان)، فتح الله، سلامة القرآن من التحریف، ج۱، ص۶۰، تهران، پیام آزادی، چاپ اول، ۱۴۲۰ق.
۳. ↑ محمد بن یعقوب، کلینی، اصول کافی، ج۴، ص۴۴۴، ترجمه سیدهاشم رسولی محلاتی، تهران، علمیه اسلامیه، بی‌تا.
۴. ↑ طبرسی، احمد بن علی، الاحتجاج، ج۱، ص۲۰۷، تحقیق ابراهیم بهادری و محمد‌هادی به، تهران، اسوه، چاپ دوم، ۱۲۱۶ق.    
۵. ↑ سیوطی، جلال‌الدین، الاتقان، ج۱، ص۱۱۷، تصحیح محمدسالم،‌ هاشم، بیروت، دارالکتب العلمیه، چاپ اول، ۱۴۲۱ق.
۶. ↑ واقدي، محمد بن سعد، طبقات الکبری، ج۲، ص۳۳۸، بیروت، دار بیروت، ۱۴۰۵ق.
۷. ↑ طباطبایی، سید محمدحسین، المیزان، ص۳۶ـ۳۸، قم، اسماعیلیان، چاپ پنجم، ۱۳۹۳ق.
۸. ↑ سیوطی، جلال‌الدین، الاتقان، ج۱، ص۱۶۱، تصحیح محمدسالم،‌ هاشم، بیروت، دارالکتب العلمیه، چاپ اول، ۱۴۲۱ق.    
۹. ↑ محمد بن یعقوب، کلینی، اصول کافی، ج۲، ص۶۳۳، ترجمه سیدهاشم رسولی محلاتی، تهران، علمیه اسلامیه، بی‌تا.    
۱۰. ↑ طبرسی، احمد بن علی، الاحتجاج، ج۱، ص۳۵۸ ـ ۳۵۹، تحقیق ابراهیم بهادری و محمد‌هادی به، تهران، اسوه، چاپ دوم، ۱۲۱۶ق.
۱۱. ↑ فیض کاشانی، محمد بن شاه مرتضی، تفسیر الصافی، ج۱، ص۴۲.    
۱۲. ↑ انصاری، اسماعیل، اسرار آل محمد (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم)، ص۲۵۳ـ۲۵۴، ترجمه کتاب سلیم بن قیس، قم، دفتر نشر معارف اسلامی، چاپ اول، ۱۴۱۳ق.
۱۳. ↑ معرفت، محمد‌هادی، التمهید، ج۱، ص۲۹۲، قم، مؤسسه النشر الاسلامی، چاپ اول، ۱۴۱۲ق.
۱۴. ↑ مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج۱۱، ص۲۸.    
۱۵. ↑ واقدی، محمد بن سعد، طبقات الکبری، ج۲، ص۳۳۸، بیروت، دار بیروت، ۱۴۰۵ق.    
۱۶. ↑ مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج۱۱، ص۲۸.    
۱۷. ↑ محمدی (غبارزادگان)، فتح الله، سلامة القرآن من التحریف، ج۱، ص۶۲، تهران، پیام آزادی، چاپ اول، ۱۴۲۰ق.
۱۸. ↑ شیخ مفید، محمد بن نعمان، الارشاد، ص۳۶۵، قم، بصیرتی، بی‌تا.
۱۹. ↑ بلاغی، محمدجواد، آلاء الرحمن فی تفسیر القرآن، ج۱، ص۵۱، قم، مؤسسه بعثت، چاپ اول، ۱۴۲۰ق.
۲۰. ↑ مرکز الثقافه والمعارف القرآنیه، علوم القرآن عندالمفسرین، ج۱، ص۳۵۱، قم، مکتب الاعلام السلامی، چاپ اول، ۱۴۲۰ق.
۲۱. ↑ معرفت، محمد‌هادی، التمهید، ج۱، ص۲۹۰، قم، مؤسسه النشر الاسلامی، چاپ اول، ۱۴۱۲ق.
۲۲. ↑ طبرسی، احمد بن علی، الاحتجاج، ج۱، ص۳۵۶ ـ ۳۵۷، تحقیق ابراهیم بهادری و محمد‌هادی به، تهران، اسوه، چاپ دوم، ۱۲۱۶ق.
۲۳. ↑ فیض کاشانی، محمد بن شاه مرتضی، تفسیر الصافی، ج۱، ص۴۲.    
۲۴. ↑ اسرار آل محمد (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم)، ص۲۵۱ـ۲۵۲.
۲۵. ↑ موسوی خویی، سیدابوالقاسم، البیان فی تفسیر القرآن، ص۲۲۳.    
۲۶. ↑ معرفت، محمد‌هادی، التمهید، ج۱، ص۲۹۲، قم، مؤسسه النشر الاسلامی، چاپ اول، ۱۴۱۲ق.
۲۷. ↑ محمدی (غبارزادگان)، فتح الله، سلامة القرآن من التحریف، ج۱، ص۶۳، تهران، پیام آزادی، چاپ اول، ۱۴۲۰ق.
۲۸. ↑ مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج۱۱، ص۲۸.    
۲۹. ↑ معرفت، محمد‌هادی، التمهید، ج۱، ص۲۹۳، قم، مؤسسة النشر الاسلامی، چاپ اول، ۱۴۱۲ق.
۳۰. ↑ محمدی (غبارزادگان)، فتح الله، سلامة القرآن من التحریف، ج۱۱، ص۳۴، تهران، پیام آزادی، چاپ اول، ۱۴۲۰ق.
۳۱. ↑ معرفت، محمد‌هادی، صیانة القرآن من التحریف، ص۳۵ـ۵۷، قم، مؤسسة النشر الاسلامی، چاپ دوم، ۱۴۱۸ق.
۳۲. ↑ محمد بن یعقوب، کلینی، اصول کافی، کتاب فضل القرآن، ج۲، ص۳۹۴۴۳۴، ترجمه سیدهاشم رسولی محلاتی، تهران، علمیه اسلامیه، بی‌تا.    
۳۳. ↑ شیخ صدوق، محمد بن علی، ثواب الاعمال و عقاب الاعمال، ص۲۲۴ـ۲۹۱، ترجمه علی‌اکبر غفاری، بی‌جا، کتاب‌فروشی صدوق، چاپ هفتم، ۱۳۶۳.
۳۴. ↑ طباطبایی، سید محمدحسین، المیزان، ص۱۱۶، قم، اسماعیلیان، چاپ پنجم، ۱۳۹۳ق.
۳۵. ↑ موسوی خمینی، سیدروح الله، الرسائل، ج۲، ص۱۷۷، قم، اسماعیلیان، چاپ دوم، ۱۴۱۰ق.    
۳۶. ↑ مکارم شیرازی، ناصر، القواعد الفقهیه، ج۱، ص۴۱۵.    
۳۷. ↑ مکارم شیرازی، ناصر، القواعد الفقهیه، ج۱، ص۴۱۵.    
۳۸. ↑ طباطبایی، سید محمدحسین، المیزان، ج۳، ص۷۲۷۳، قم، اسماعیلیان، چاپ پنجم، ۱۳۹۳ق.    
۳۹. ↑ محمدی ری‌شهری، محمد، میزان الحکمة، ج۸، ص۹۴ـ۹۵، قم، مکتب الاعلام الاسلامی، چاپ دوم، ۱۳۶۷.
۴۰. ↑ مرکز الثقافه والمعارف القرآنیه، علوم القرآن عندالمفسرین، ج۱، ص۳۵۱، قم، مکتب الاعلام السلامی، چاپ اول، ۱۴۲۰ق.


سایت ‌اندیشه قم، برگرفته از مقاله «مصحف امام علی»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۵/۱۱/۲.    



رده‌های این صفحه : قرآن شناسی | مصاحف
جعبه ابزار