آیات منسوخ
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: آیات منسوخ، نسخ، نسخ احکام،
قرآن مجید.
پرسش: در ابتدا خدا بر طبق آیه ۱۲ و ۱۳
سوره مجادله به مسلمین دستور داده است قبل از اینکه با
محمد صلی‌الله‌علیه‌وآله به راز سخن بگویید، باید صدقه بدهید اما بعد از مدتی به علت عدم توانایی مردم امر خود را تغییر می‌دهد و پرداختن زکات را کافی می‌داند؟
پاسخ: با توجه به اینکه پرسش مورد نظر در مورد نسخ است، به اختصار مورد بررسی قرار می‌گیرد.
قبل از تفسیر، آیه‌ی مورد نظر و ترجمه‌ی آن بیان می‌گردد.
«
یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا إِذا ناجَیْتُمُ الرَّسُولَ فَقَدِّمُوا بَیْنَ یَدَیْ نَجْواکُمْ صَدَقَةً ذلِکَ خَیْرٌ لَکُمْ وَ أَطْهَرُ فَإِنْ لَمْ تَجِدُوا فَإِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَحِیمٌ»
؛ «ای کسانی که
ایمان آوردید، هنگامی که می‌خواهید با
رسول خدا نجوا کنید، قبل از آن صدقه‌ای (در راه خدا) بدهید، این برای شما بهتر و پاکیزه‌تر است و اگر توانایی نداشته باشید
خداوند غفور و رحیم است».
«
أَ أَشْفَقْتُمْ أَنْ تُقَدِّمُوا بَیْنَ یَدَیْ نَجْواکُمْ صَدَقاتٍ فَإِذْ لَمْ تَفْعَلُوا وَ تابَ اللَّهُ عَلَیْکُمْ فَأَقِیمُوا الصَّلاةَ وَ آتُوا الزَّکاةَ وَ أَطِیعُوا اللَّهَ وَ رَسُولَهُ وَ اللَّهُ خَبِیرٌ بِما تَعْمَلُون»؛
«آیا ترسیدید فقیر شوید از دادن زکات قبل از نجوا خودداری کردید اکنون که این کار را نکردید و خداوند
توبه شما را پذیرفت.
نماز را بر پا دارید و زکات را ادا کنید و خدا و پیامبرش را اطاعت کنید و (بدانید) خداوند از آن‌چه انجام می‌دهید با خبر است».
گروهی از مردم خصوصاً اغنیا مرتباً مزاحم پیامبر می‌شدند و با او نجوی می‌کردند کاری که مایه اندوه دیگران و یا کسب امتیاز بی‌دلیل برای اینان بود. به علاوه موجب تضییع اوقات گران‌بهای پیامبر می‌شد،
حکم فوق نازل شد آزمونی بود برای آنها و نیز کمکی به مستمندان و وسیله مؤثری برای کم شدن این مزاحمت‌ها. به این ترتیب آنها که تمکن مالی داشتند دادن
صدقه قبل از نجوی برای آنان
واجب بود و آنها که نداشتند بدون آن نمی‌توانستند با پیامبر نجوی کنند.
آیه بعدی نسخ
آیه اول است که می‌فرماید: که آنها در نجواهای قبلی مرتکب گناهی شده بودند خواه به خاطر تظاهر و
ریا و یا آزار پیامبر و یا ایذای
مؤمنان فقیر یا اینکه به خاطر
ترس از صدقه
سخن گفتن با پیامبر را ترک کردند توبه نمایند.
چرا وجوب صدقه قبل از نجوا کردن با پیامبر تشریع شد و بعد از مدت کوتاهی نسخ گردید؟جواب این سؤال را به‌خوبی می‌توان از قرائن موجود در آیه فوق و
شأن نزول آن به دست آورد. هدف آزمایشی بود برای افراد پر ادعایی که از این طریق اظهار
علاقه خاصی به پیامبر می‌کردند، معلوم شد این اظهار علاقه‌ها تنها در صورتی است که نجوا مجانی باشد؛ اما هنگامی که نیاز به بذل مقداری مال داشت، خاموش شدند از این گذشته این حکم برای همیشه در مسلمانان اثر گذارد و نشان داد تا ضرورتی نباشد؛ نباید وقت گران‌بهای پیامبر و دیگر رهبران بزرگ اسلامی را با نجوا گرفت و وسیله ناخشنودی مردم را فراهم ساخت و در حقیقت کنترلی بود برای نجواها در آینده. بنابراین
حکم مذبور از آغاز جنبه موقتی داشته و پس از آنکه هدف آن تأمین گردید؛ نسخ شد؛ زیرا ادامه آن نیز مشکل ایجاد می‌کرد؛ چرا‌که گاه مسائل ضروری پیش می‌آمد که لازم بود به‌طور خصوصی با پیامبر در میان گذارده شود؛ چنان‌که صدقه باقی می‌ماند؛ ای بسا این ضرورت‌ها از دست می‌رفت و افراد یا جامعه اسلامی زیان می‌دیدند.
۱.
تفسیر نمونه، مکارم شیرازی، ج ۲۳، ص ۴۴۹.
۲.
تفسیر المیزان، علامه طباطبایی، ذیل آیه ۱۲ و ۱۳ سوره مجادله.
۳.
مجمع البیان، طبری، همان.
سایت اندیشه قم.
