• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

محکم

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف



کلیدواژه: محکم و متشابه، تأویل، راسخون.
پرسش: در خصوص آیات محکم و متشابه که خداوند فرموده: «تأویل آن به عهده خداوند است...» توضیح دهید؟
پاسخ:



خداوند می‌فرماید: «او کسی است که این کتاب (آسمانی) را بر تو نازل کرد که قسمتی از آن آیات «محکم» است که اساس این کتاب می‌باشد و قسمتی از آن «متشابه» است. اما آن‌ها که در قلوبشان انحراف است، پی‌روی از متشابهات می‌کنند تا فتنه‌انگیزی ‌کنند و تفسیر «نادرستی» به آن می‌طلبند. در‌حالی‌که تفسیر آنها را جز خدا و راسخان در علم نمی‌دانند...».
توضیح اصطلاحات آیه قبل از هر چیز لازم است.


از «حکم» به معنای «منع و استواری» است، به همین دلیل موضوعات پایدار و استوار را «محکم» می‌گویند. آیه محکم، آیه‌ای است که دلالت بر مراد و مقصودش، متقن، صریح و مستحکم باشد.


در اصل به معنای «شبیه بودن چیزی به چیز دیگر» است و در اصطلاح به جمله‌ها و کلماتی می‌گویند که احتمالات مختلف درباره معنای آن‌ها داده شود.


در لغت به معنی «بازگشت دادن چیزی» است؛ بنابراین هر کار و یا سخنی را که به مقصود اصلی برگردانیم، تأویل نامیده می‌شود. و در اصطلاح قرآنی «رجوع آیات مشابه به معنای حقیقی و واقعی» است.
[۳] معرفت، محمدهادی، التفسیر والمسفرون، آستان رضویه مقدسه، ۱۴۱۸، ج ۱، ص ۱۹.



آیا تشابه یک واقعیات قرآنی است و این آیات در حقیقت برای همه متشابه است؟ یا برای آن دسته از مردم که علم کافی ندارند تشابه دارد؟
«برخی آیات، به جهت محتوی بلند و کوتاهی عبارت، زمینه تشابه در آن فراهم است، یعنی جای آن را دارد که تشابه ایجاد کند؛ زیرا تنگی و کوتاهی قالب موجب گردیده تا لفظ در افاده‌ی معنای مراد (که بسیار بلند است) کوتاه آید و نارسا جلوه کند. نوعاً افراد با برخورد با این‌گونه موارد دچار اشتباه می‌شوند؛ لذا تشابه در قرآن شأنی و نوعی است نه ذاتی.
[۴] معرفت، محمدهادی علوم قرآنی، قم، التمحید، ۱۳۷۸، ج ۱، ص ۲۷۷.



چرا در قرآن تشابه وجود دارد؟

۶.۱ - اول

گروهی از تشابه‌ها، عرضی و به قرآن تحمیل شده است. این گروه از آیه‌های نداشته‌اند، برابر با اسلوب و شیوه‌های متعارف عرب بیان شده و خالی از هرگونه پیچیدگی است، در آغاز هیچ تشابه‌ای نداشته‌اند، سپس در پی درگیری‌های عقیدتی و فکری در میان مسلمانان، فاجعه تشابه دامن‌گیر بسیاری از آیات قرآن گردید؛
[۵] معرفت، محمدهادی علوم قرآنی، قم، التمحید، ۱۳۷۸، ج ۱، ص ۲۷۸.
مانند:

«ثم استوی علی العرش»؛ «آن‌گاه بر عرش استیلا یافت».

«یدالله فوق ایدیهم».

۶.۲ - دوم

یکی دیگر از اسرار وجود متشابهات در قرآن، به کار انداختن افکار و اندیشه‌ها و به وجود آمدن نهضت فکری در مردم است.

۶.۳ - سوم

بسیاری از حقایق قرآن مربوط به جهان ماورای طبیعت است که از افق فکر ما دور می‌باشد و ما به حکم محدود بودن، قادر به درک آن نیستیم. این نارسایی افکارها و بلند بودن افق آن معانی، سبب تشابه در آیات می‌شود؛ مانند: قیامت، عذاب ملائکه، عزرائیل، بهشت و اوصاف اهلی... .

۶.۴ - چهارم

سر دیگر وجود متشابه در قرآن اخبار اهل‌ بیت این‌گونه آیات در قرآن بیان نیاز شدید مردم به پیشوایان الهی و پیامبر ـ صلی‌الله‌علیه‌وآله ـ است. نیز این گفته را تأیید می‌کند؛ پس متشابه سبب می‌شود مردم جهت رفع نیاز علمی به سراغ ائمه بروند و رهبری آن‌ها را عملاً به رسمیت بشناسند.


تأویل متشابهات را چه کسی می‌داند؟

۷.۱ - دیدگاه علامه طباطبایی

علامه طباطبایی (ره) می‌فرماید: «از ظاهر تعبیر قرآن انحصار استفاده می‌شود و روشن می‌گردد که علم به تأویلات متشابهات، فقط مخصوص خداست»؛ یعنی تأویلات قرآن را فقط خدا می‌داند و به هرکسی بخواهد می‌آموزد؛ مانند: پیامبران و اهل بیت علیهم‌السلام؛ اما بیش‌تر مفسران از ظاهر آیه این‌طور نتیجه گرفته‌اند که تأویل متشابهات را خدا و راسخان در علم می‌دانند. راسخان در علم، کسانی هستند که در علم و دانش، ثابت قدم و صاحب‌نظرند. روایات متعددی وارد شده است که راسخان در علم را پیامبر ـ صلی‌الله‌علیه‌وآله ـ و ائمه هدی علیهم‌السلام تفسیر نموده‌اند.

۷.۲ - روایتی از امام صادق

امام صادق علیه‌السلام فرمودند: «پیامبر خدا بزرگ‌ترین راسخان در علم بود و تمام آن‌چه را که خداوند نازل فرمود از تأویل و تنزیل قرآن می‌دانست، خداوند هرگز چیزی به او نازل نکرد که تأویل آن را به او تعلیم نکند، او و اوصیای وی همه این‌ها را می‌دانسته‌اند.
[۱۱] البحرانی، البرهان، ذیل آیه ۷ سوره آل‌عمران.



منشأ اختلاف در تفسیر آیه «و ما یعلم تأویله الّا الله و الرّاسخون فی العلم یقولون امنّا به...» «واو» والرّاسخون است.

بعضی از مفسران این آیه را انحصاری تفسیر می‌کنند و علم تأویل را مخصوص خدا گرفته‌اند؛ «واو» را استیناف می‌دانند و قائل هستند که راسخان در علم، اهل بیت عصمت و طهارت ـ علیهم‌السلام ـ هستند و تأویل قرآن را می‌دانند و دلیل این تفسیر را آیه‌های دیگر و روایات می‌دانند نه همین آیه. اما کسانی که معتقدند آیه معنای آیه این است: علم به تأویل را خدا و راسخان در علم می‌دانند؛ «واو» را عاطفه انگاشته‌اند نه استیناف.


تشابه در قرآن به سبب معنای بلند آیات قرآن و محدود بودن افکار ما به وجود آمده و تأویل این تشابه را خدا با فرستادن وحی قرآن و وحی قدسی به پیامبر اسلام ـ صلی‌الله‌علیه‌وآله ـ و اعطا کردن علوم بر پیامبر و ائمه هدی ـ علیهم‌السلام ـ روشن ساخته و دانشمندان معاصر نیز، تأویل صحیح را می‌توانند از کلام اهل بیت ـ علیهم‌السلام ـ برگیرند.



۱. تفسیر نمونه، حضرت آیه الله مکارم شیرازی، ج ۲، ص ۳۲۷ ـ ۳۱۹.
۲. علوم قرآنی، محمدهادی معرفت، ص ۳۷۷.
۳. المیزان، علامه طباطبایی، ج ۳، ص ۶۲ ـ ۵۸.


۱. آل‌عمران (۳)، آیه ۷.    
۲. مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، انتشارات تهران، دارالکتب السلامیه، ج ۲، ص ۴۳۷.    
۳. معرفت، محمدهادی، التفسیر والمسفرون، آستان رضویه مقدسه، ۱۴۱۸، ج ۱، ص ۱۹.
۴. معرفت، محمدهادی علوم قرآنی، قم، التمحید، ۱۳۷۸، ج ۱، ص ۲۷۷.
۵. معرفت، محمدهادی علوم قرآنی، قم، التمحید، ۱۳۷۸، ج ۱، ص ۲۷۸.
۶. فرقان (۲۵)، آیه ۵۹.    
۷. فتح (۴۸)، آیه ۱۰.    
۸. مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، انتشارات تهران، دارالکتب السلامیه، ج ۲، ص ۴۳۶.    
۹. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، انتشارات اسراء، ج ۳، ص ۶۲ ۵۸.    
۱۰. العروسی الحویزی، نور الثقلین، اسماعیلیان، ج ۱، ص ۳۱۳ به بعد، ذیل سوره آل‌عمران آیه ۷.    
۱۱. البحرانی، البرهان، ذیل آیه ۷ سوره آل‌عمران.
۱۲. آل‌عمران (۳)، آیه ۷.    
۱۳. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، انتشارات اسراء، ج ۳، ص ۶۲ ۵۸.    
۱۴. مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، انتشارات تهران، دارالکتب السلامیه، ج ۲، ص ۴۳۶ ۴۳۹.    



سایت اندیشه قم.    


رده‌های این صفحه : قرآن شناسی | محکمات و متشابهات




جعبه ابزار