• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

مذهب تشیّع

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف



کلیدواژه: تشیع.
پرسش: مذهب تشیع در چه تاریخی به وجود آمد؟
پاسخ: در مورد آغاز تشیع اظهارنظرهای متفاوتی شده و به‌طور کلی می‎توان این نظرات را به دو دسته کلی تقسیم کرد:

فهرست مندرجات

۱ - دیدگاه‌هایی درباره تشیع
       ۱.۱ - پیدایش تشیع پس از رحلت پیامبر
              ۱.۱.۱ - ایام سقیفه
              ۱.۱.۲ - خلافت عثمان
              ۱.۱.۳ - جنگ جمل
              ۱.۱.۴ - روایتی از ابن ندیم
              ۱.۱.۵ - دیدگاه عبن عبد ربه
              ۱.۱.۶ - حکمیت امام علی
              ۱.۱.۷ - واقعه کربلا
       ۱.۲ - پیدایش تشیع در زمان رسول خدا
              ۱.۲.۱ - علمای شیعه
              ۱.۲.۲ - علمای سنی
       ۱.۳ - حوادث مؤثر بر تاریخ تشیع
۲ - اطلاق نام شیعه به‌وسیله پیامبر
       ۲.۱ - روایتی از مسعودی
       ۲.۲ - سخن پیامبر به امام علی
       ۲.۳ - سخن پیامبر به فاطمه
       ۲.۴ - سخنان پیامبر به حضرت علی
       ۲.۵ - تحریف روایات بالا به دست برخی سنیان
       ۲.۶ - روایتی از ابن ابی‌الحدید
       ۲.۷ - روایتی از هیثمی
       ۲.۸ - پاسخ مرحوم به مظفر به هیثمی
       ۲.۹ - روایتی از کاشف الغطاء
۳ - علت تحریف معنای شیعه
۴ - نتیجه بحث
۵ - پانویس
۶ - منبع




۱.۱ - پیدایش تشیع پس از رحلت پیامبر


ابتدا نویسندگان و محققانی که قائل‎اند که تشیع بعد از رحلت پیامبر اکرم ـ صلی‌الله‌علیه‌و‌آله ـ ایجاد شده است و اینان نیز به چند دسته تقسیم می‎شوند:

۱.۱.۱ - ایام سقیفه


آن عده که قائل‎اند تشیع در روز سقیفه پدید آمده، همان روزی که جمعی از بزرگان صحابه به‌صراحت گفتند: علی ـ عليه‌السلام ـ اولی به امامت و خلافت است.
[۱] یعقوبی گفته: تعدادی از بزرگان صحابه از بیعت با ابوبکر امتناع کردند و گفتند: علی ـ عليه‌السلام ـ اولی به خلافت است. (تاریخ یعقوبی، منشورات الشریف الرضا، قم ۱۴۱۴ هـ ق، ج ۲، ص ۱۲۴.)


۱.۱.۲ - خلافت عثمان


دسته دوم، پیدایش شیعه را مربوط به اواخر خلافت عثمان می‎دانند و انتشار آرای عبدالله بن سباء را در این زمان، به شروع تشیع ربط می‎دهند.
[۲] مختار اللیثی، الدکتورة سمیرة، جهاد الشیعه، بیروت، دار جبل، ۱۳۹۶ هـ ق، ص ۲۵.


۱.۱.۳ - جنگ جمل


گروه سومی نیز معقدند که شیعه در روز فتنة الدار (یعنی روز قتل خلیفه سوم) به وجود آمده است. بعد از این پیروان علی ـ عليه‌السلام ـ که همان شیعیان بودند، در مقابل خونخواهان عثمان و به اصطلاح عثمانیان قرار گرفتند.

۱.۱.۴ - روایتی از ابن ندیم


چنان‎که ابن ندیم می‎نویسد: وقتی که طلحه و زبیر با علی ـ رضی‌الله‌عنه ـ مخالفت کردند و جز به خونخواهی عثمان به چیز دیگری قانع نشدند و علی نیز خواست با آنها بجنگد، تا سر به فرمان حق نهند، آن روز کسانی را که از او پیروی کردند، به نام شیعه خواندند و او خود نیز به آنها می‎گفت: شیعیان من.
[۳] زین عاملی، محمدحسین، شیعه در تاریخ، ترجمه محمدرضا عطایی، انتشارات آستان قدس، چاپ دوم، ۱۳۷۵ هـ ش، ص ۳۳ و ۳۴، به نقل از الفهرست ابن ندیم، ص ۲۴۹.


۱.۱.۵ - دیدگاه عبن عبد ربه


ابن عبد ربه اندلسی می‎گوید: «شیعیان کسانی هستند که علی را بر عثمان تفضیل دادند».
[۴] ابن عبد ربه اندلسی احمد بن محمد، العقد الفرید، بیروت، داراحیاء التراث العربی، ۱۴۰۹ هـ، ج ۲، ص ۲۳۰.


۱.۱.۶ - حکمیت امام علی


دسته چهارم، معتقدند که تشیع بعد از حکمیت تا شهادت علی ـ عليه‌السلام ـ به وجود آمده است.
[۵] البغدادی، ابومنصور عبدالقادر بن طاهر بن محمد، الفرق بین الفرق، قاهره، ۱۳۶۷ هـ، ص ۱۳۴.


۱.۱.۷ - واقعه کربلا


دسته پنجمی نیز آغاز تشیع را به واقعه کربلا و شهادت امام حسین ـ عليه‌السلام ـ ربط می‎دهند.
[۶] مختار اللیثی، الدکتورة سمیرة، جهاد الشیعه، بیروت، دار جبل، ۱۳۹۶ هـ ق، ص ۳۵، به نقل از برنارد لویس: اصول الاسماعیلیه، ص ۸۶.


۱.۲ - پیدایش تشیع در زمان رسول خدا


در مقابل اینها محققانی قرار دارند که معتقدند: تشیع ریشه در عصر رسول خدا ـ صلی‌الله‌علیه‌و‌آله ـ دارد.

۱.۲.۱ - علمای شیعه


از میان دانشمندان شیعه، مرحوم کاشف الغطا،
[۷] دفاع از حقانیت شیعه، ترجمه غلام‌حسین محرمی، مؤمنین، چاپ اول، ۱۳۷۸، ص ۴۸.
شیخ محمدحسین مظفر و
[۸] تاریخ منشورات مکتبة بصیرتی، بی‎تا، ص ۴.
حسین زین عاملی
[۹] شیعه در تاریخ، ترجمه محمدرضا عطایی، انتشارات آستان قدس رضوی، ص ۳۴.
را می‌توان نام برد.

۱.۲.۲ - علمای سنی


و از میان علمای اهل‌سنت «محمد کردعلی» است که می‎گوید: عده‎ای از صحابه در عصر پیامبر اکرم ـ صلی‌الله‌علیه‌و‌آله ـ معروف به شیعه علی بودند.
[۱۰] مظفر، محمدحسین، تاریخ شیعه، مکتبة بصیرتی، بی‎تا، ص ۹، به نقل از خطط الشام، ج ۵، ص ۲۵۱ ـ ۲۵۶.


۱.۳ - حوادث مؤثر بر تاریخ تشیع


با توجه به نظراتی مذکور می‎توان گفت: ایام سقیفه، اواخر خلافت عثمان، جنگ جمل، حکمیت و واقعه کربلا مقاطعی هستند که حوادثی در آنها واقع شده که بر تاریخ تشیع تأثیر گذاشته‎اند؛ علاوه بر اینکه وجود شخصی چون عبدالله بن سباء مورد تردید است؛ اما اینکه تشیع در این مقاطع ایجاد شده باشد، صحیح به نظر نمی‎رسد؛ زیرا اگر احادیث نبوی را مورد بررسی قرار دهیم، خواهیم دید که نام شیعه پیش از همه، توسط رسول خدا، محمد‌مصطفی صلی‌الله‌علیه‌و‌آله، در احادیث متعددی بر دوستداران علی ـ عليه‌السلام ـ اطلاق شده است که به تعدادی از آنها اشاره می‎کنیم که همه در منابع اهل‌سنت نقل شده است.




۲.۱ - روایتی از مسعودی


مسعودی نوشته است: عباس بن عبدالمطلب می‎گوید: «روزی نزد رسول خدا ـ صلی‌الله‌علیه‌و‌آله ـ بودیم، ناگهان علی بن ابی‌طالب وارد شد، همین که چشم پیامبر به علی افتاد، چهره‎اش شکفته شد. عرض کردم: یا رسول‎الله! شما به‌خاطر دیدن این پسر چهره‎تان باز شد!‌ فرمود: عمو!‌ به خدا سوگند که خداوند بیش از من او را دوست دارد؛ هیچ پیامبری نیست مگر اینکه اولادش از صلب خود اوست؛ اما اولاد من پس از من از نسل علی هستند؛ وقتی که روز قیامت شود، مردم را به نام خود و نام مادرشان بخوانند ـ به‌خاطر اینکه خداوند پرده‎پوشی کند ـ جز علی و شیعیانش که آنان را به نام خود و نام پدرانشان صدا زنند».
[۱۱] زین عاملی، محمدحسین، شیعه در تاریخ، ترجمه محمدرضا عطایی، انتشارات آستان قدس، چاپ دوم، ۱۳۷۵ هـ ش، ص ۴۲، به نقل از مروج الذهب، ج ۲، ص ۵۱.


۲.۲ - سخن پیامبر به امام علی


پیامبر اکرم ـ صلی‌الله‌علیه‌و‌آله ـ به علی ـ عليه‌السلام ـ فرمود: «خدا گناهان شیعیان و دوستداران شیعیان تو را بخشیده است».
[۱۲] ابن حجر الهیثمی المکی: الصواعق المحرقه، مکتبة قاهره، چاپ دوم، ۱۳۸۵، ص ۲۳۲.

باز پیامبر ـ صلی‌الله‌علیه‌و‌آله ـ فرمود: «تو و شیعیانت در حوض کوثر بر من وارد می‎شوید، از آن سیراب شده و صورتتان مفید است و دشمنان تو تشنه و در غل و زنجیر بر من وارد می‎شوند.

۲.۳ - سخن پیامبر به فاطمه


پیامبر اکرم ـ صلی‌الله‌علیه‌و‌آله ـ در ضمن حدیث طولانی درباره فضایل علی ـ عليه‌السلام ـ به دخترش فاطمه ـ سلام‌الله‌علیها ـ می‎فرماید: «یا فاطمه!‌ علی و شیعیان او رستگاران فردا هستند».
[۱۳] اخطب خوارزم: المناقب للخوارزمی، منشورات المکتبة الحیدریة، نجف، ۱۳۸۵ هـ، ص ۲۰۶.


۲.۴ - سخنان پیامبر به حضرت علی


هم‎چنین رسول اکرم ـ صلی‌الله‌علیه‌و‌آله ـ فرمود: «یا علی!‌ خدا گناهان تو، خاندانت و شیعیان و دوستداران شیعیانت را بخشیده است...».
[۱۴] اخطب خوارزم: المناقب للخوارزمی، منشورات المکتبة الحیدریة، نجف، ۱۳۸۵ هـ، ص ۲۰۹.
باز رسول اکرم ـ صلی‌الله‌علیه‌و‌آله ـ فرمود: «یا علی! آنگاه که روز قیامت شود، من به خدا تمسک می‎کنم و تو به دامن من چنگ می‎‎زنی و فرزندانت دامن تو را می‎گیرند و حتی روایاتی از رسول اکرم ـ صلی‌الله‌علیه‌و‌آله ـ در خصوص بعضی از شیعیان وارد شده و جالب اینکه از زبان مخالفان شیعه نقل گشته است!‌ مثل روایتی که عایشه درباره حجر بن عدی نقل کرده است: آنگاه که معاویه بعد از قتل حجر و یارانش،حج گزارد و به مدینه آمد، عایشه به او گفت: «معاویه! هنگامی که حجر و یارانش را می‎کشتی، حلمت کجا رفته بود؛ آگاه باش از رسول خدا ـ صلی‌الله‌علیه‌و‌آله ـ شنیدم که فرمود: جماعتی در محلی به نام «مرج عذراء کشته می‎شوند که اهل آسمان‎ها به‌خاطر قتل آنان خشمگین می‎گردند.»
[۱۵] ابن واضح، تاریخ یعقوبی، منشورات الشریف الرضی، ۱۴۱۴ هـ، ج ۲، ص ۲۳۱.


۲.۵ - تحریف روایات بالا به دست برخی سنیان


چون این احادیث قابل انکار نیستند و محدثان بزرگ اهل‌سنت نقل کرده‎اند، بعضی از نویسندگان اهل‌سنت دست به تأویل ناروایی از آنها زده‎اند.

۲.۶ - روایتی از ابن ابی‌الحدید


ابن ابی‌الحدید می‎گوید: «منظور از شیعه که در روایات متعدد، وعده بهشت به آنان داده شده است، کسانی هستند که قائل به افضلیت و برتری علی ـ عليه‌السلام ـ بر تمام خلق هستند، بدین لحاظ عالمان معتزلی ما در تصانیف و کتاب‎هایشان نوشته‎اند: در حقیقت ما شیعه هستیم و این حرف اقرب به سلامت و اشبه به حق است».

۲.۷ - روایتی از هیثمی


ابن حجر هیثمی نیز در کتاب «الصواعق المحرقه فی الرد علی اهل البدع و الزندقه» ـ که کتابی در رد اعتقادات و مبانی شیعه است ـ هنگام نقل این احادیث گفته: «منظور از شیعه، در این احادیث شیعیان نیستند. بلکه منظور خاندان و دوستداران علی هستند که مبتلا به بدعت سب اصحاب نشوند».
[۱۷] هیثمی، مکی، ابن حجر: الصواعق المحرقه، مکتبة قاهره، ۱۳۸۵ هـ، ص ۲۳۲.


۲.۸ - پاسخ مرحوم به مظفر به هیثمی


مرحوم مظفر هم در جواب او می‎گوید: «عجیب است که ابن حجر گمان کرده، مراد از شیعه در اینجا اهل‌سنت هستند! و من نمی‎دانم این به جهت مترادف بودن دو لفظ شیعه و سنی است؟ یا به جهت اینکه این دو فرقه یکی هستند؟ و یا اهل‌سنت بیشتر از شیعیان از خاندان پیامبر پیروی کرده و آنان را دوست می‎دارند؟»
[۱۸] مظفر، محمدحسین، تاریخ الشیعه، منشورات مکتبة بصیرتی، بیتا، ص ۵.


۲.۹ - روایتی از کاشف الغطاء


مرحوم کاشف الغطاء نیز می‎گوید: با نسبت دادن لفظ شیعه به علی ـ عليه‌السلام ـ می‎توان مراد را فهمید؛ زیرا غیر از این صنف، شیعه دیگران هستند؟
[۱۹] دفاع از حقانیت از شیعه، ترجمه غلام‌حسن محرمی، مؤمنین، چاپ اول، ۱۳۷۸، ص ۴۸ و ۴۹.




ظهور معنای شیعه در احادیث و سخنان پیامبر آشکار و روشن است؛ لذا ظهور شیعه به عصر پیامبر برمی‌گردد و اینکه برخی خواسته‌اند این معنا را تحریف کنند، به‌خاطر این بوده است که از حقیقت فرار کنند، اینان در واقع خود را فریب داده‌اند؛ به‌خصوص با توجه به اینکه مصداق شیعه در همان عصر پیامبر مشخص بوده است و عده‎ای از اصحاب پیامبر در این زمان مشهور به «شیعه علی» بودند.
[۲۰] سعد بن عبدالله اشعری این‌باره می‎گوید: نخستین فرقه، شیعه است.




پس طبق احاديث موجود، نام شيعه پيش از همه، توسط رسول خدا ـ صلی‌الله‌علیه‌و‌آله ـ بر دوستداران علی ـ عليه‌السلام ـ اطلاق شده است و حوادث ديگری مانند سقيفه، جنگ جمل، حكميت و واقعه كربلا، بر تاریخ تشیع تأثير گذاشتند.


 
۱. یعقوبی گفته: تعدادی از بزرگان صحابه از بیعت با ابوبکر امتناع کردند و گفتند: علی ـ عليه‌السلام ـ اولی به خلافت است. (تاریخ یعقوبی، منشورات الشریف الرضا، قم ۱۴۱۴ هـ ق، ج ۲، ص ۱۲۴.)
۲. مختار اللیثی، الدکتورة سمیرة، جهاد الشیعه، بیروت، دار جبل، ۱۳۹۶ هـ ق، ص ۲۵.
۳. زین عاملی، محمدحسین، شیعه در تاریخ، ترجمه محمدرضا عطایی، انتشارات آستان قدس، چاپ دوم، ۱۳۷۵ هـ ش، ص ۳۳ و ۳۴، به نقل از الفهرست ابن ندیم، ص ۲۴۹.
۴. ابن عبد ربه اندلسی احمد بن محمد، العقد الفرید، بیروت، داراحیاء التراث العربی، ۱۴۰۹ هـ، ج ۲، ص ۲۳۰.
۵. البغدادی، ابومنصور عبدالقادر بن طاهر بن محمد، الفرق بین الفرق، قاهره، ۱۳۶۷ هـ، ص ۱۳۴.
۶. مختار اللیثی، الدکتورة سمیرة، جهاد الشیعه، بیروت، دار جبل، ۱۳۹۶ هـ ق، ص ۳۵، به نقل از برنارد لویس: اصول الاسماعیلیه، ص ۸۶.
۷. دفاع از حقانیت شیعه، ترجمه غلام‌حسین محرمی، مؤمنین، چاپ اول، ۱۳۷۸، ص ۴۸.
۸. تاریخ منشورات مکتبة بصیرتی، بی‎تا، ص ۴.
۹. شیعه در تاریخ، ترجمه محمدرضا عطایی، انتشارات آستان قدس رضوی، ص ۳۴.
۱۰. مظفر، محمدحسین، تاریخ شیعه، مکتبة بصیرتی، بی‎تا، ص ۹، به نقل از خطط الشام، ج ۵، ص ۲۵۱ ـ ۲۵۶.
۱۱. زین عاملی، محمدحسین، شیعه در تاریخ، ترجمه محمدرضا عطایی، انتشارات آستان قدس، چاپ دوم، ۱۳۷۵ هـ ش، ص ۴۲، به نقل از مروج الذهب، ج ۲، ص ۵۱.
۱۲. ابن حجر الهیثمی المکی: الصواعق المحرقه، مکتبة قاهره، چاپ دوم، ۱۳۸۵، ص ۲۳۲.
۱۳. اخطب خوارزم: المناقب للخوارزمی، منشورات المکتبة الحیدریة، نجف، ۱۳۸۵ هـ، ص ۲۰۶.
۱۴. اخطب خوارزم: المناقب للخوارزمی، منشورات المکتبة الحیدریة، نجف، ۱۳۸۵ هـ، ص ۲۰۹.
۱۵. ابن واضح، تاریخ یعقوبی، منشورات الشریف الرضی، ۱۴۱۴ هـ، ج ۲، ص ۲۳۱.
۱۶. ابن ابی‌الحدید، شرح نهچ‌البلاغه، بیروت، داراحیاء التراث العربی، ج ۲۰، ص ۲۲۶.    
۱۷. هیثمی، مکی، ابن حجر: الصواعق المحرقه، مکتبة قاهره، ۱۳۸۵ هـ، ص ۲۳۲.
۱۸. مظفر، محمدحسین، تاریخ الشیعه، منشورات مکتبة بصیرتی، بیتا، ص ۵.
۱۹. دفاع از حقانیت از شیعه، ترجمه غلام‌حسن محرمی، مؤمنین، چاپ اول، ۱۳۷۸، ص ۴۸ و ۴۹.
۲۰. سعد بن عبدالله اشعری این‌باره می‎گوید: نخستین فرقه، شیعه است.




سایت اندیشه قم    


رده‌های این صفحه : تاریخ تشیع




جعبه ابزار