لاحول و لاقوة الا بالله العلی العظیم
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: لا حول و لا قوة الا بالله العلی العظیم.
پرسش: این
روایت را معنی و
تفسیر جملة «لا حول و لا قوة الا بالله العلی العظیم» را بیان کنید.
پاسخ: حدیث مذکور با توجه به معنای عمیقی که دارد، ما را به یکی از اوصاف بسیار مهم خداوند توجه می‌دهد؛ زیرا صفت
قدرت مطلق، یکی از صفات اساسی
خداوند است و هر
انسان خردمند و خداشناس ناگزیر است در حوزه
خداشناسی خویش به آن توجه کند و از آن تصور و بینش درستی داشته باشد؛ از این رو همان‌گونه که از
احادیث شریف و کلمات
معصومین (علیهم‌السلام) استفاده می‌شود، این ذکر دارای فضیلت و منزلت بسیار والا است و خداوند آن را به منزله گنجی از گنج‌های
بهشت قرار داده و برای آن
اسرار و آثار زیادی نهاده است.
واژه «حول» در لغت به معنای حرکت و جنبش است.
کلمه «قوّة» به مفهوم
استطاعت و توانایی است،
بنابراین معنای «لا حول و لا قوة الا بالله العلی العظیم» چنین است: هیچ حرکت و استطاعتی جز به
مشیت خداوند بزرگ نیست.
در
تفسیر مفهوم فوق باید گفت: تمام افعال انسان‌ها با
قدرت الهی به وجود می‌آید؛ اگرچه به لحاظ این‌که انسان‌ها در انجام آن برخوردار از اراده و
اختیار هستند، به عنوان کارهای بشری به شمار می‌روند، اما حقیقت این است که توانایی بشر در انجام کارهای خود، تنها از جانب خدای قادر متعال است؛ البته فراموش نکنیم که
حدیث مورد بحث، به هر نوع
قدرت و توانایی و هر نوع جنبش و تحرکی در همه
جهان هستی نظر دارد، نه‌تنها قدرت استطاعت در انسان؛ لذا چنین برداشتی، شکوه ویژه‌ای به معنای حدیث می‌دهد و تاثیر بسزایی در خداشناسی و خداباوری یک انسان با
ایمان دارد.
پس براساس این حدیث، جریان هر چیزی به مشیت خواست الهی است و خواست خداوند بر همه خواست‌ها غلبه می‌یابد و هر آن‌چه که
پروردگار متعال اراده کند، انجام می‌دهد.
شخصی از امام محمدباقر (علیه‌السلام) درباره معنای عبارت «لا حول و لا قوة الا بالله» پرسید، آن حضرت در پاسخ فرمود: ما توانی در ترک
معصیت الهی و قدرتی در
اطاعت پروردگار جز با توفیق و یاری خداوند نداریم.
زمانی که «عبادیه بن ربعی» از
علی (علیه‌السلام) درباره استطاعت و قدرت بندگان خدا پرسید، آن حضرت فرمود: آیا قدرت تو در انجام کارها به طور شرکت و معیت با خداست یا آن‌که در افعال و کارهای خود مستقل هستی؛ به طوری که محتاج به
خدا نیستی؟ «عبادیه» ساکت و متحیر شد، حضرت فرمود: چرا پاسخ نمی‌دهی؟ اگر بگویی در کارهای خود با اشتراک خدا قادرم، تو را می‌کشم؛ زیرا این عقیده مستلزم شرک به خداست و نیز اگر بگویی به نحو مستقل قادرم، تو را خواهم کشت؛ زیرا این عقیده مستلزم ضعف سلطنت الهی است.«عبادیه» عرض کرد: پس چه بگویم؟ علی (علیه‌السلام) فرمود: بگو با اعطای قدرت از جانب خدا، قادرم، آیا نشنیده‌ای که مردم، قدرت را از خداوند طلب می‌کنند و می‌گویند: «لاحول و لا قوة الا بالله».
پس خداوند منشأ همه قدرت‌هاست و هر کاری تنها با قدرت الهی تحقق می‌یابد.
اهمیت
حدیث «لا حول ولا قوه الا بالله العلی العظیم» در این است که هم در متون روایی و آثار فقهی و هم در دانش‌هایی چون
کلام و
اخلاق و نیز در
دعا و
مناجات مورد کاربرد و استناد قرار گرفته است.در این نوشتار سعی شده است به طور اختصار از سه منظر عمده به آن توجه شود:
۱. از جهت «فضیلت»
۲. از حیث «آثار».
۳. از نظر «آداب و احکام».
با مطالعه و تحقیق درباره این حدیث، درمی‌یابیم که خداوند برای آن
ارزش و فضیلتی ویژه قرار داده است.
رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) در سفر
معراج خود به خدا عرض کرد: پروردگارا! تو به انبیای خود فضایلی
کرامت نمودی، به من نیز کرامت کن، خدا فرمود: در میان آن‌چه عطا کرده‌ام، به تو دو کلمه
عطیه داده‌ام که در زیر عرشم نوشته شده است و آن دو کلمه عبارت است از کلمه «لاحول ولا قوة الا بالله...و کلمه «لامنجا منک الا الیک».
ابن‌مسعود از
پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) روایت کرده که فرمود: من
ابراهیم (علیه‌السلام) را در
شب معراج دیدم و به من گفت: ای
محمد (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم)! سلام مرا به امت برسان و به آن‌ها بگو:
زمین بهشت، زمین پاکیزه و قابل کشت و زرع و آب آن گواراست و همه آن دشت هموار می‌باشد و نهال‌هایی که می‌توانید بفرستید، کلمه «سبحان الله و الحمدلله و لا اله الا الله و الله اکبر» و کلمه «لاحول ولا قوة الا بالله» است!
امام صادق (علیه‌السلام) فرمود: وقتی بنده‌ای می‌گوید: ماشاء الله لاحول و لاقوة الا بالله»
خداوند به
ملائکه می‌گوید: بنده من تسلیم است؛ پس او را کمک کنید و او را دریابید و
حاجت او را برآورده سازید.
علی (علیه‌السلام) روایت نمود که پیامبر (صلی‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم) به او فرمود: یا علی! آیا تو را به گنجی از گنج‌های بهشت راهنمایی کنم؟ علی (علیه‌السلام) گفت: آری یا رسول الله! پیامبر (صلی‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم) فرمود: «آن
گنج عبارت است از: سخن لاحول و لاقوة الا بالله».
پیامبر (صلی‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم) فرمود: بافضیلت‌ترین عبادت‌ها، سخن «لا اله الا الله و لا حول ولا قوة الا بالله» است،
آثار ذکر «لاحول ولاقوة الا بالله العلی العظیم»:
از پیامبر اکرم (صلی‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم) روایت شده است که وقتی بنده‌ای گفت: «لاحول ولاقوة الا بالله» همانا سرنوشت خود را به خدا واگذار کرده است. بنابراین بر خداوند است که او را کفایت نماید (و همه نیازهای او را برآورده سازد).
نیز از آن حضرت نقل شده است که هر کس موقع خارج شدن از خانه خود بگوید
بسم الله الرحمن الرحیم، دو
فرشته به او می‌گویند:
هدایت یافته‌ای، و اگر بگوید لا حول ولاقوة الا بالله، آن دو فرشته می‌گویند: حفظ شده‌ای و اگر بگوید: توکلت علی الله، آن دو می‌گویند: در کفایت قرار گرفتی، آن‌گاه
شیطان می‌گوید: بنده‌ای که هدایت شده و حفظ گشته و در کفایت قرار گرفته، چگونه برای من است (یعنی من نمی‌توانم چنین انسانی را فریب دهم و از راه
بندگی بیرون کنم).
شیبة هذیلی، از پیامبر خدا (صلی‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم) خواست تا به او سخنی بیاموزد که در اثر آن به او فایده رسد و کار بر او آسان باشد، لذا پیامبر (صلی‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم) به او فرمود: بعد از
نماز صبح ده مرتبه بگو سبحان الله العظیم و بحمده و لا حول و لاقوة الا بالله العظیم، که در اثر آن خداوند تو را از نابینایی و جنون و جذام و پیری (زودرس) در امان می‌دارد.
از پیامبر گرامی (صلی‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم) نقل شده است: شخصی که نعمت‌های الهی به او روی آورده بگوید: «الحمدلله رب العالمین» و کسی که
از فقر رنج می‌برد، پیوسته بگوید: «لاحول و لاقوة الا بالله العلی العظیم»؛ زیرا آن گنجی از گنج‌های بهشت است و در آن از هفتاد و دو
بیماری شفاست که آسان‌ترین آن‌ها دل‌مشغولی می‌باشد.
رسول اکرم (صلی‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم) فرمود: کسی که از چیزی اندوهناک شد، پس بگوید: «لاحول ولاقوة الا بالله».
جمعی از
مفسران گفته‌اند:
آیه شریفه «وَمَنْ یَتَّقِ اللَّهَ یَجْعَلْ لَهُ مَخْرَجًا...» درباره
عوف بن مالک نازل شده است که از
یاران پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) بود، وقتی که دشمنان اسلام فرزندش را اسیر کردند، او به محضر رسول خدا آمد و از این ماجرا و نیز از تنگ‌دستی خود شکایت کرد، پیامبر اکرم (صلی‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم) در پاسخ فرمود:
تقوا پیشه کن و شکیبا باش و بسیار ذکر «لاحول و لاقوة الا بالله» بگو. او این کار را کرد، ناگهان در حالی که در خانه‌اش نشسته بود، فرزندش از درآمد، معلوم شد که از یک لحظه
غفلت دشمن استفاده کرده و فرار نموده و حتی شتری از دشمن را با خود آورده است. این بود که آیه فوق نازل شده و از گشایش مشکل این شخص باتقوا و
روزی او از جایی که انتظارش را نداشت، خبر داد. البته باید توجه داشت که هرگز مفهوم سخن بالا این نیست که
انسان تلاش و کوشش در زندگی را به دست فراموشی بسپارد و بگوید در خانه می‌نشینم و تقوا پیشه می‌کنم و ذکر لاحول ولا قوة الا بالله می‌گویم تا از آن‌جا که گمان ندارم به من
روزی رسد!
بلکه هدف تقوا و
پرهیزکاری توام با تلاش و کوشش است، اگر با این حال، درها به روی
انسان بسته شد، خداوند گشودن آن‌ها را تضمین فرموده است.
از
امام صادق (علیه‌السلام) روایت شده است که هر کس هزار بار بگوید: لاحول ولا قوة الا بالله العلی العظیم، خداوند
زیارت خانه خدا را نصیب او می‌کند؛ پس اگر اجل او نزدیک باشد، خداوند آن را به تأخیر می‌اندازد تا بتواند
حج را به جای آورد.
هم‌چنین از آن حضرت نقل شده است که هر کس در
روز صد بار ذکر لاحول ولا قوة الّا بالله بگوید، ابداً
فقیر نمی‌شود.
از
امام رضا (علیه‌السلام) روایت شده است که هر کس بعد از
نماز فجر، صد بار بگوید: بسم الله الرحمن الرحیم لاحول و لا قوة الا بالله العلی العظیم، به
اسم اعظم نزدیک‌تر است از سیاهی چشم نسبت به سفیدی آن، و همانا داخل شده است د ر او اسم اعظم.
از
امام جعفر صادق (علیه‌السلام) روایت شده است که هر کس پس از نماز فجر و
نماز مغرب هفت بار بگوید، بسم الله الرحمن الرحیم لا حول و لا قوة الا بالله العلی العظیم، خداوند او را از هفتاد
بلا می‌رهاند که سبک‌ترین آن‌ها، برص و جنون است و اگر آن شخص شقی باشد، نام او از دفتر شقاوتمندان پاک می‌شود و در دفتر سعادتمندان نوشته می‌شود.
برخی کتاب‌های روایی که دربردارنده
احادیث فقهی‌اند، بابی مستقل درباره استحباب ذکر لاحول و لاقوة الا باالله» دارند،
و ما به عنوان نمونه به چند مورد آن اشاره می‌کنیم:
مستحب است
انسان قبل از مسافرت،
غسل کند و در وقت غسل بگوید: «بسمِ اللهِ و باللهِ و لاحولَ ولا قوّةَ الاّ بالله».
و هم‌چنین مستحب است موقع داخل شدن در حمام، ذکر «بسم الله و بالله و لاحول و لا قوة الا بالله» را بگوید.
در
روایت آمده است که پیامبر اکرم (صلی‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم) در
قنوت «
وتر» در
نماز شب در کنار دیگر اذکار ذکر «لاحول و لا قوة الا بک» را می‌گفت.
گفتن: «لا حول ولا قوة الا بالله» در وقت پوشیدن لباس نو
مستحب است.
هم‌چنین مستحب است موقع رفتن به
بازار یا
مسجد و نیز حین سوار شدن به
مرکب، این ذکر را بگوید.
حدیث مذکور با توجه به معنای عمیقی که دارد ما را به یکی از اوصاف بسیار مهم خداوند توجه می‌دهد؛ زیرا صفت قدرت مطلق، یکی از صفات اساسی
خداوند است و هر
انسان خردمند و خداشناس ناگزیر است در حوزه
خداشناسی خویش به آن توجه کند و از آن تصور و بینش درستی داشته باشد؛ از این رو همان‌گونه که از
احادیث شریف و کلمات
معصومان (علیهم‌السلام) استفاده می‌شود، این ذکر دارای فضیلت و منزلت بسیار والا است و خداوند آن را به منزله گنجی از گنج‌های بهشت قرار داده و برای آن اسرار و آثار زیادی نهاده است.
۱. تفسیر نمونه، ناصر مکارم شیرازی، ۲۷ جلد، دارالکتب الاسلامیه، قم.
۲. ترجمه تفسیر المیزان، ۲۰ جلد، مترجم: سید محمدباقر موسوی همدانی، دفتر نشر اسلامی، قم، سال انتشار ۱۳۷۴ هـ.ق.
۳. بحارالانوار، علامه محمدباقر مجلسی، ج۹۰، مؤسسة الوفاء، بیروت، انتشار ۱۴۰۴ هـ.ق.
۴. وسایل الشیعه، شیخ حرعاملی، ج۷، مؤسسة آل البیت، قم، انتشار ۱۴۰۹ هـ.ق.
سایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «لا حول و لا قوة الا بالله العلی العظیم»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۶/۰۳/۲۲.
