مشیت
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: مشیت الاهی،
عدالت ،
حکمت،
سعادت ، اختیار، انسان.
پرسش: آیه ۲۸۴ بقره
می‌گوید: (آنچه در آسمان‌ها و
زمین هست، همه ملک خداست و اگر آنچه را که در دل دارید آشکار یا مخفی کنید، همه را در
محاسبه شما خواهد آورد. آنگاه هر که را خواهد ببخشد و هر که را بخواهد
عذاب کند و خداوند بر هر چیزی تواناست). در
آیات فراوانی از
قرآن دیدیم که می‌گوید خدا هر که را بخواهد هدایت و هر که را بخواهد گمراه می‌کند. آیه‌ای از قبیل آیه ۲۸۳ بقره متذکر می‌شود که
تبعیض خدا در آن دنیا هم شامل حال انسان‌ها خواهد شد. معلوم نیست گمراهان در آن
دنیا طبق چه معیار خدا بخشیده یا عذاب خواهند شد؛ البته همه این گمراهان به خواست خدا گمراه شده بودند. این آیات چگونه با عدالت خداوند سازگار است؟
پاسخ: در آیات متعددی مشیت الله علت عزت و ذلت، رزق، بخشش، عذاب و پاداش بندگان معرفی شده است و در آیات دیگری کسب هدایت، عزت، سعادت، رزق و روزی را به کار و تلاش همراه با تقوا و اخلاص منوط دانسته است. این دو دسته از آیات هیچ منافاتی باهم ندارند و همدیگر را تأیید می‌کنند؛ زیرا خواست و
اراده و مشیت الاهی براساس
حکمت ها و قانون‌های عادلانه لایتغیر است. پس مشیت خداوند یعنی حرکت با اختیار و بر طبق سنت‌های حکیمانه و لایتغیر او. مشیت به این معنا نه‌تنها هیچ گونه منافاتی با عدالت خداوند ندارد که عین عدالت است.
در آیات متعددی از
قرآن مجید از نقش
مشیت الله در عزت و ذلت،
رزق ، بخشش، عذاب و
پاداش بندگان صحبت به میان آمده است که از جمله آنها آیه مورد نظر شماست و این در حالی است که در آیات دیگر خداوند نقش اصلی در کسب هدایت، عزت، سعادت، رزق و روزی را به کار و تلاش همراه ب
ا تقوا و
اخلاص می‌دهد و بیان می‌دارد که از نظر
قانون آفرینش و حکم
عقل و دعوت
انبیا ، هر کسی در کسب سعادت و خوشبختی و عزت و
ذلت و تلاش و کوشش برای کسب روزی خویش مختار و آزاد است. به عبارت دیگر
بهشت را به بها می‌دهند نه به بهانه. پس چگونه در آیه فوق، همه اینها به خداوند نسبت داده شده است؟
آیا بین این دو دسته از آیات تضادی وجود دارد؟ چگونه باید بین این دو دسته را جمع کرد؟
قبل از پاسخ باید بگوییم که علت پیدایش چنین سؤالی در بعضی از اذهان این است که مشیت خداوند را همانند مشیت خود در نظر می‌گیرند و با خواست و
اراده خود آن را مقایسه و شبیه‌سازی می‌کنند؛ در‌حالی‌که این مقایسه غلط و بی‌اساس است؛ زیرا معمولاً اراده و خواست و مشیت انسان‌ها برگرفته از علایق و امیال نفسانی و شخصی آنان است که در بسیاری از موارد هیچ گونه دلیل منطقی و عقلی در تأیید آن وجود ندارد؛ بلکه در بعضی موارد خواسته‌های نفسانی
انسان غیر عقلایی است.
اما خواست و اراده و مشیت الهی براساس حکمت‌ها و قانون‌های عادلانه لایتغیر است؛ زیرا خداوند یک سلسله عوامل و اسباب برای پیشرفت و پیروزی در این
جهان آفریده است و استفاده از آثار این
اسباب همان مشیت خداست.
پس مشیت خداوند یعنی حرکت بر طبق سنت‌های حکیمانه و لایتغیر او.
با توجه به این مقدمه روشن می‌شود که مشیت خداوند در پاداش دادن به بعضی افراد به معنای تبعیض نبوده و هیچ منافاتی با عدالت او ندارد؛ بلکه عین عدالت اوست؛ زیرا علت اینکه خداوند عزت و ذلت افراد،
هدایت و گمراهی،
فقر و
ثروت ، رزق و ...
بندگان را به مشیت و اراده خود نسبت می‌دهد، این است که سرچشمه اصلی
عالم آفرینش و تمام
مواهب و قدرت‌هایی که افراد دارند، خداست. اوست که همه امکانات را برای تحصیل
عزت و خوشبختی در اختیار بندگان، قرار داده و اوست که قوانینی در این عالم وضع کرده که اگر پشت پا به آن بزنند، نتیجه آن، ذلت است، و به همین دلیل همه اینها را می‌توان به او نسبت داد، ولی این نسبت هرگز منافات با آزادی اراده
بشر ندارد، زیرا انسان است که با آزادی و اختیار از این قوانین و مواهب، از این قدرت‌ها و نیروها، حسن استفاده، یا سوء استفاده می‌کند.
با توجه به توضیحات بالا بار دیگر آیه مورد نظر را باهم مرور می‌کنیم. خداوند در این آیه می‌فرماید: «
لِّلَّهِ مَا فیِ السَّمَاوَاتِ وَ مَا فیِ الْأَرْضِ وَ إِن تُبْدُواْ مَا فیِ أَنفُسِکُمْ أَوْ تُخْفُوهُ یُحَاسِبْکُم بِهِ اللَّهُ فَیَغْفِرُ لِمَن یَشَاءُ وَ یُعَذِّبُ مَن یَشَاءُ وَ اللَّهُ عَلیَ کُلِّ شیَ‌ْءٍ قَدِیرٌ »؛ « آنچه در آسمان‌ها و
زمین است، از آنِ خداست. و (از‌این‌رو) اگر آنچه را در دل دارید، آشکار سازید یا پنهان، خداوند شما را بر طبق آن،
محاسبه می‌کند. سپس هر کس را بخواهد (و شایستگی داشته باشد)، می‌بخشد و هر کس را بخواهد (و مستحق باشد)،
مجازات می‌کند و خداوند به همه چیز
قدرت دارد».
مراد از جمله"
مَنْ یَشاءُ " (هر که را بخواهد) که دراین آیه و آیات دیگر آمده است، همان مشیت توأم با حکمت است؛ یعنی هر که را شایسته و مستحق بداند، مورد غفران و
رحمت خود قرار می‌دهد و هر که را که شایسته و مستحق عذاب بداند، عذاب خواهد کرد؛ زیرا
مشیت خدا بی‌حساب نیست و هماهنگ با شایستگی‌ها و استحقاق‌هاست و حکیم بدون دلیل اراده‌ای نمی‌کند و بی‌حساب کاری انجام نمی‌دهد.
بنابراین چه آیاتی که خواست و مشیت الاهی را سبب
رحمت و
عذاب الاهی دانسته و چه آیاتی که تلاش و کوشش همراه باتقوا و
اخلاص را سبب رسیدن به رحمت الاهی می‌داند، هیچ منافاتی باهم ندارند و همدیگر را تأیید می‌کنند؛ زیرا خواست خدا یعنی حرکت بر طبق
سنت ها و قانون‌های الاهی و رسیدن به آثار و نتایجی که خداوند در اسباب و عوامل هر چیزی قرارداده است.
پایگاه اسلام کوئست.
