عوامل کاهش غفلت
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: غفلت.
پرسش: برای این‌که میزان غفلت انسان کم شود، چه راه‌هایی وجود دارد؟
پاسخ: غفلت مورد نکوهش قرآن در مورد سه امر است: ۱.
غفلت از یاد خدا؛ ۲. غفلت از
آیات و نشانه‌های خدا؛ ۳. غفلت از آخرت. هم‌چنین برخی راه‌های کم کردن غفلت، عبارت‌اند از: بینش، امور دنیوی، دیدار
علما، دیدار و
عیادت مریض، شرکت در
تشییع جنازه،
زیارت قبور،
مطالعه کتب اخلاقی، مطالعه حالات
عرفا و
اعتدال.
غفلت گاهی اختیاری و گاهی جبری است و آنچه مورد نکوهش است، غفلت اختیاری است؛ یعنی آن‌جایی که ما می‌توانیم توجه کنیم و نمی‌کنیم.
غفلت مورد نکوهش قرآن در مورد سه امر است:
۱.
غفلت از یاد خدا.
۲. غفلت از
آیات و نشانه‌های خدا.
۳. غفلت از آخرت.
با نگاهی اجمالی می‌توانیم سرآغاز غفلت‌ها را در دو امر ببینیم:
الف. عوامل درونی؛ مثل:
هوای نفس؛
ب. عوامل بیرونی؛ مانند:
دنیا،
شیطان و ... .
با توجه به این مقدمه نکاتی بیان می‌داریم که هر کدام به نحوی می‌تواند سبب کاهش غفلت شود:
بچه‌ای که نمی‌داند
آتش می‌سوزاند به راحتی نزدیک آن می‌شود و حتی دستش را داخل آن می‌برد. انسانی که به جایگاه خود (
کرامت، فضیلت و...) در هستی آگاه نیست، وظائف خود را در قبال خدا، خود و دیگران نمی‌داند و نسبت به خالق هستی و صفات او اطلاعات خوبی ندارد مسلماً برنامه خودسازی و زندگی خوبی نخواهد داشت و بعید نیست که در سرازیری غفلت قرار گیرد؛ به همین دلیل اولین قدم هوشیاری،
شناخت مسائل فوق است که در این باره باید مطالعه کرد و شبهات را پرسید.
ما انسان‌ها به امور اطراف خود و امور مادی (
زندگی، تحصیل،
شغل و…) توجه فراوانی می‌کنیم و این امر می‌تواند ما را ساعت‌ها و روزها و… به خود مشغول کند و از امور معنوی غافل کند؛ به همین دلیل باید با جهان‌بینی الهی به
دنیا نگاه کنیم، پشت هر نشانه‌ای از هستی حکمتی از خدا ببینیم، اختلاف رنگ‌ها و زبان‌ها و… ما را به یاد خدا بیندازد.
برای این‌که امور دنیوی ما را به خود مشغول نکند، چه کارهایی باید انجام دهیم؟ برای پاسخ این سؤال به نکات زیر توجه کنید:
در مورد
نشانه‌های خدا،
آفرینش و
هدف خلقت تفکر کنیم، از خود بپرسیم از کجا آمده‌ام، به کجا خواهم رفت و… .
ذکرهای کوتاه و پرمغز وقتی با تأمل گفته شوند حالتی از هوشیاری دائمی را در انسان ایجاد می‌کند و باعث می‌شود که نفس دائماً سپاس‌گزار خدا باشد و نسبت به توطئه‌های هوس و
شیطان حالت دفاعی به خود بگیرد و از
آرامش حاصل از آن استفاده کنیم؛ چراکه وقتی انسان همیشه متوجه یک «پایگاه ایمن» قادر، حکیم، عالم، مهربان و… باشد، پیوسته احساس راحتی می‌کند؛ می‌داند که آن‌که
خالق اوست، در همه حال حافظ اوست؛ به همین دلیل است که
حضرت علی (علیه‌السلام) می‌فرمایند
مؤمن دائم در حال ذکر و بسیار اهل فکر کردن است؛ (المؤمن دائم الذکر کثیر الفکر)
و نیز می‌فرماید: «کسی که مشغول به ذکر خداست، هم‌نشین و نزدیک به خداست (ذکر الله سبحانه مجالسته).
یکی از امتیازات
شیعه، داشتن مجالس
وعظ و سخنرانی است. این سخنان پیوسته انسان را در حال بیداری نگه می‌دارند. افرادی که اهل این مجالس باشند و از وعظ مستقیم و یا غیر مستقیم (سخنرانی و ...) استفاده کنند، نسبت به افرادی که به این امور توجه ندارند، حالات معنوی بهتری دارند.
مؤمنان دلسوز همدیگرند. وقتی می‌بینند که دوست مؤمنشان در اشتباه است، نمی‌توانند بی‌اعتنا باشند. آنها را به خوبی‌ها سفارش می‌کنند و از بدی‌ها باز می‌دارند. ما می‌توانیم با گزینش دوستان مؤمن، امین و
عالم و عامل از خیرخواهی‌های آنها استفاده کنیم؛ حتی خودمان برای پیشرفتمان از آنها بخواهیم که عیب‌های ما را گوشزد کنند؛
ازاین‌رو که
امام صادق (علیه‌السلام) می‌فرمایند: «بهترین برادران من کسی است که عیب‌های مرا به من
هدیه کند»؛ یعنی همان‌گونه که هدیه
انسان را خوشحال می‌کند، مؤمن نیز از
شناخت صفات خود برای برطرف کردن آنها خوشحال می‌شود: (احبُّ اِخوانی الیّ مَن اهدی الی عیوبی)
گاهی انسان متوجه غفلت خود می‌شود که بهترین کار در آن موقع جلوگیری از ضرر است؛ یعنی این‌که نگوییم همین چند لحظه است، بعد جبران می‌کنم؛ بلکه بگوییم چه تضمینی است که بازگردم و وقت بازگشت را داشته باشم و بدانیم که سقوط در دره غفلت گام‌به‌گام و تدریجی است به همین سبب است که اغلب، متوجه سقوط خود نیستیم. اگر چشم باز کنیم و به گذشته خود نگاه کنیم می‌بینیم که چقدر گام‌به‌گام از مسیر رشد دور شده‌ایم و نفس و شیطان به ما گفته‌اند مشکلی ندارد، همین یک بار است (درست مثل فرد سیگاری که از یک نخ، یک نخ شروع کرد، وقتی به خود آمده که یک پاکت یک پاکت سیگار می‌کشد و ترک آن برایش سخت است). خداوند برای همین
توبه را واجب فوری اعلام کرد (توبه از
گناه، اشتباه و
خطا) همین‌طور باید نسبت به مجالس خود انتخابگر باشیم؛ یعنی اگر می‌بینیم که این مجالس ما را از مسیر رشد دور می‌کند، تلاش کنیم آن را تغییر دهیم؛ اگر نمی‌توانیم آن را تغییر دهیم، از آن مجلس فاصله بگیریم.
خوداصلاحی یعنی مشارطه، مراقبه، محاسبه و معاقبه.
در معارف دینی به ما توصیه شده که برای
رشد خود برنامه خودسازی داشته باشیم و طبق محاسبه پیش برویم.
امام کاظم (علیه‌السّلام) می‌فرمایند: «کسی که همه‌روزه به حساب خویشتن رسیدگی نکند، از ما نیست». (۱۵۰ درس زندگی، ص۵۱)
در مشارطه از اول صبح با خود شرط کنید که آن
روز وظایف خود را به‌خوبی انجام دهید و
از گناهان نیز بپرهیزید؛ و مُراقبه یعنی در طول
روز مراقب خود و
اعمال خود باشید تا از آنچه با خود عهد کرده‌اید، تخطی نکنید. در مُحاسبه آخر
شب به حساب کارهای خود برسید، بررسی کنید تا چه مقدار به وظایف خویش مقید بوده‌اید و چه مقدار کوتاهی کرده‌اید. سپس نوبت به مُعاتبه می‌رسد؛ یعنی اگر در
محاسبه متوجه لغزش‌ها و اشتباه‌هایی در رفتار شدید خود را
تنبیه کنید (
روزه،
انفاق،
تلاوت قرآن یا کار خیر دیگر تا گذشته جبران شود).
دفتری برای این کار بردارید و از آن استفاده کنید.
در برنامه خود از دیدار
علما و دوستان صالح غفلت نورزید.
اصحاب
حضرت عیسی (علیه‌السلام) به ایشان گفتند ما با چه افرادی مجالست بکنیم؟ ایشان فرمودند: «با کسی که دیدارش شما را به
یاد خدا اندازد، سخن او به
دانش شما بیفزاید و
عمل او رغبت به آخرت را در شما ایجاد کند».
به
عیادت بیمار بروید که در آن هنگام، انسان متوجه نعمت سلامتی خود می‌شود و سبب خوشحالی و نشاط بیمار می‌شود. این نیز مایه
رشد انسان است.
در تشییع جنازه و مراسم
مؤمنین شرکت کنید. یادآوری مرگ بهترین
موعظه برای ما انسان‌هاست.
به
زیارت قبور بروید؛ مخصوصاً زیارت قبور
ائمه،
امام‌زادگان و علمای ربّانی.
با
مطالعه کتب اخلاقی به استعدادهای مثبت و منفی خود پی ببرید و بیماری‌های روحی را بشناسید؛ برای این منظور بهتر است مطالعه اندک و مداوم داشته باشید، نه این‌که آن را یک دوره با عجله از اول تا آخر بخوانید خود این کار (اندک و مداوم) باعث توجه دائمی می‌گردد.
این مباحث شیرین است و انسان با خواندن آن می‌تواند به
مقام و درجه‌ای که برسد واقف می‌شود و
انگیزه حرکت و غفلت‌زدایی بیشتری در او ایجاد می‌شود.
همیشه
اعتدال را حفظ کنید. (مطالعه،
تفریح، کار،
خواب، رسیدگی به امور
زندگی و...).
قرآن در توصیف
مؤمنین می‌فرماید: «آنها افرادی هستند که
تجارت و کار، آنها را از
خداوند باز نمی‌دارد»؛ یعنی انسان باید در همه حال حالت توجه را حفظ کند، نه این‌که برای
خودسازی از همه فاصله بگیرد و در گوشه‌ای بخزد.
سایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «عوامل کاهش غفلت»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۷/۱۰/۲۶.
