راه‌های گناه نکردن
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: گناه، عوامل گناه، یاد مرگ.
پرسش: چه کنیم گناه نکنیم؟
پاسخ:
چه کنیم که
گناه نکنیم؟
روش مؤثر برای این‌که خودمان را از گناه مصون نگه داریم و مرتکب گناه نشویم، این است که در قدم اول زمینه‌ها و انگیزه‌های گناه را بشناسیم و پس از آن برنامه‌ای برای خود در نظر بگیریم که با رعایت آن، ریشه‌ها و انگیزه‌های گناه در وجود ما تضعیف شود.
علل و زمینه‌های گناه را بشناسیم:
یکی از عوامل زمینه‌ساز گناه،
جهالت و نادانی نسبت به
خدا، هدف
آفرینش انسان، و جهالت نسبت به آثار و پی‌آمدهای دنیوی و اخروی گناه است. در
روایات بسیاری به این موضوع اشاره شده است که یکی از
علل و زمینه‌های گناه، جهل انسان است.
امام علی (علیه‌السلام) در عهدنامه خود به
مالک اشتر می‌فرماید: «در برابر خداوند، کسی نافرمانی نمی‌کند، مگر جاهل شقی».
و نیز از گفتار آن حضرت است که: «جهل مرکز زشتی است، جهل ریشه و پایه زشتی است،
جهل موجب تباهی معاد انسان است».
سعی کنیم
علم و دانش خویش را در مورد مسائل مهم زندگی بیش‌تر نموده و در مورد
هدف خلقت جهان و
آفرینش خویش بیش از پیش
تدبر و دقت کنیم و بیندیشیم.
بدون تردید یکی از زمینه‌های
گناه، محیط
فاسد و آلوده است؛ چون هم از نظر
آیات و روایات و هم به عقیده روان‌شناسان و صاحب‌نظران علوم تربیتی، محیط، یکی از عوامل تأثیرگذار در شکل‌دهی
شخصیت و رفتار آدمی است. اگر محیط آلوده باشد،
انسان را به ناهنجاری و گناه می‌کشاند و اگر آراسته به فضایل و کرامت‌های انسانی باشد، انسان را به سوی
سعادت و نیک‌بختی سوق می‌دهد.
عوامل محیطی فراوان است؛ اما مهم‌ترین آن‌ها عبارت‌اند از:
خانواده، مدرسه، دوستان و عوامل فرهنگی از قبیل مطبوعات و رسانه‌ها؛ هر کدام از این عوامل محیطی درصورتی‌که شرایط لازم را دارا نباشد و درست انتخاب نشده باشد، می‌تواند زمینه گناه و ناهنجاری را در انسان فراهم نماید؛ به ویژه دوستان ناباب که به مرور زمان انسان را به انجام بدترین کارها وادار می‌سازد. تأثیر دوست بر رفتار انسان به حدی است که در روایات آمده است: «انسان بر
دین دوست خود است»؛
از همین‌رو مسئله انتخاب و گزینش در
دوست‌یابی یک اصل مطرح است و
سعدی در این باره چنین سروده است:
تو اول بگو با کیان زیستی ••• پس آنگه بگویم که تو کیستی
غفلت، یکی از بیماری‌های قلب است که انسان را از
یاد خدا،
مرگ،
قیامت و
ثواب و عقاب اخروی باز می‌دارد و در نتیجه انسان اقدام به انجام هر کاری می‌کند و هر گناهی را مرتکب می‌شود.
رسول گرامی (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) در این باره می‌فرمایند: «
إذا طابَ قَلبُ المَرءِ طابَ جَسَدُهُ وَإذا خَبُثَ القَلبُ خَبُثَ الجَسَدُ؛ زمانی که قلب انسان پاک باشد، جسدش پاک و هرگاه
قلب او پلید باشد، جسدش هم پلید است».
آری! قلبی که از یاد خدا غافل شده و شیطان بر آن مسلط شده باشد، منشأ انواع و اقسام گناه می‌شود و چون قلب مرکز فرمان‌دهی اعضا و جوارح انسان است، وقتی بیمار شد، چشم و گوش و دست و پا و
زبان نیز اقدام به انجام هر کار خلافی می‌کنند، باید کوشید که قلب خویش را با یاد و
ذکر خدا زنده نگه داشته و هیچ‌گاه از خدا غافل نشد.
درون انسان، امیال و کشش‌هایی وجود دارد که آدمی را به تحرک و فعالیت وا می‌دارد؛ برخی از این امیال، الهی‌اند و ریشه اندیشه‌ها و رفتارهای نیک‌اند و بعضی هم شیطانی و براساس هواوهوس و عامل رفتارهای زشت و ارتکاب گناهان. اگر انسان از
هوای نفس خود پیروی کند و به خواسته‌های
نفس همیشه پاسخ مثبت دهد، سرانجام به گناه و
معصیت آلوده خواهد شد. در
آیات و
روایات از متابعت هوای
نفس، نهی شده است.
از جمله در
قرآن می‌خوانیم: «از هوای
نفس پیروی مکن که تو را از راه خدا منحرف می‌سازد».
امام صادق (علیه‌السّلام) در مذمت پیروی از هوای
نفس می‌فرماید: «بترسید از هوای
نفس خود همان‌طور که از
دشمنان خود می‌ترسید».
برنامه‌های عملی برای
دوری از گناه، بدین شرح است:
همیشه به یاد خدا باشیم و او را در هر حالی ناظر به
اعمال، رفتار و نیّات خود بدانیم؛ اعتقاد به این‌که همه ما در محضر خدا هستیم، از اساسی‌ترین اهرم‌های بازدارنده از گناه است. اگر بتوانیم این تصور را همیشه داشته باشیم که خداوند از همه رفتار و نیات ما آگاه است، هیچ‌گاه اقدام به گناه نخواهیم کرد. خداوند می‌فرماید: «قطعاً
پروردگار تو در کمینگاه است».
همیشه به یاد داشته باش که انسان
خلیفه خدا روی زمین و
اشرف مخلوقات است.
خداوند همه چیز را برای او آفریده و می‌فرماید: «ما انسان‌ها را گرامی داشتیم».
وقتی خداوند انسان را چنین شخصیتی و جایگاهی عطا نموده است، چگونه وجدان او اجازه خواهد داد که نافرمانی خدا کند و مرتکب گناه شود.
هیچ‌گاه از
یاد مرگ و حساب و بازرسی
قیامت غافل نبوده باشیم؛ یاد مرگ موجب شکسته شدن
غرور و در نتیجه عامل پیش‌گیری از
ارتکاب گناه است.
رسول اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) فرمود: «دائم به یاد مرگ باشید».
و هم‌چنان به این نکته توجه کنیم که همه اعمال انسان مورد حساب و بازرسی قرار می‌گیرد و نتیجه گناه،
عذاب اخروی است.
سعی شود عبادات و
وظایف شرعی را به صورت صحیح و با شرایط آن انجام بگیرد؛ چون اصولاً
هدف از عبادات علاوه بر فواید معنوی آن، پاک‌سازی و پیش‌گیری از گناهان است. در قرآن،
نماز وسیله‌ای است برای دوری از زشتی‌ها و
گناهان».
۱. آیت‌الله حسین مظاهری، عوامل کنترل غرایز در زندگی انسان، مؤسسه ذکر، ۱۳۶۶ ش.
۲. سید مجید حسنی، گناه و ناهنجاری ...، دارالغدیر، ۱۳۷۹ ش.
۳. محمدتقی مصباح یزدی، به سوی خودسازی، مؤسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی (رحمة‌الله‌علیه)، ۱۳۸۰ ش.
سایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «راه‌های گناه نکردن»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۷/۰۴/۲۶.
