ثواب و عقاب در برزخ
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: ثواب، عقاب، برزخ، مؤمنان، گناهکاران، مستضعفین، گناه،
پرسش: آیا در برزخ،
مؤمنان با نعمت قبر متنعم شده و
کفار با عذاب
قبر معذب می‌شوند؟ (همواره شنیده بودم که مردم بعد از روز
قیامت و روز حشر و روز حساب، بعضی از آنها وارد
بهشت می‌شوند؛ به عنوان پاداششان بر اعمال نیکی که در
دنیا انجام داده‌اند و بعضی دیگر وارد دوزخ می‌شوند؛ به عنوان عذاب بر اعمال زشتی که در دنیا انجام دادند. به عبارت دیگر، در
جهان آینده بهشت یا
جهنم است که در انتظار مردم خواهد بود، یا
نعمت یا نقمت است که نصیب آنها خواهد شد).
محور سؤال من در مورد نعمت و عذاب آخرت نیست؛ بلکه بیشتر در مورد نعمت و
عذاب قبر که انسان بعد از فوت و قبل از
روز قیامت دچار آن خواهد شد، می‌باشد. آیا در آن هنگام، مؤمنان با نعمت
قبر متنعم شده و کفار با عذاب قبر معذب می‌شوند؟ در کتاب تفسیر الکاشف علامه محمدجواد مغنیه، ج۱، ص۴۰۷، بحث درباره عذاب قبر تحت عنوان حساب قبر آمده است که مؤلف محترم،
انسان را بعد از
مرگ به چهار قسمت تقسیم می‌نماید. از شما خواهشمندم که در مورد آن چهار گروه، به ویژه گروه سوم و چهارم توضیح بفرمایید.
پاسخ: شیخ مفید، در کتاب اوائل المقالات خود، افراد بشر را با توجه به اعتقادات و
اعمال آنها، به چهار گروه زیر تقسیم نموده است:
۱. مؤمنان پرهیزکار؛ ۲. گناهکاران بی‌ایمان و معاند و لجباز؛ ۳. مؤمنان مرتکب
گناه کبیره‌ای که توبه ننموده‌اند؛ اما گناه آنان بر اثر عناد و لج‌بازی نبوده؛ بلکه تحت تأثیر هواهای نفسانی خود، مرتکب چنین کردارهای ناشایستی شده‌اند؛ ۴. افراد فاقد
بصیرت و
شناخت دقیق دینی (مستضعفین)، چه در ظاهر،
مؤمن باشند و یا بی‌ایمان.
ایشان با توجه به منابع دینی که در اختیارشان بوده و قابلیت استناد داشته‌اند، در یک دسته‌بندی کلی، نسبت به گروه‌های اول و دوم و چهارم، به نتیجه‌گیری قطعی رسیده و معتقد بوده‌اند که دو گروه اول و دوم، دارای زندگی برزخی بوده، (البته یکی با نعمت و دیگری با عذاب) و افراد گروه چهارم نیز مطمئنا، فاقد زندگی برزخی‌اند؛ اما ایشان نتوانسته، به یک عقیده قطعی در ارتباط با گروه سوم دست یابد و به همین دلیل، احتمالاتی را مطرح نموده و به صورت تردید‌آمیز بیان داشته که یکی از این موارد مشکوک، در
انتظار گروه سوم خواهد بود.
در
قرآن کریم، آیه‌ای وجود دارد که صراحتا نشانگر آن است که میان مرگ و
معاد، عالم میانه‌ای، به نام
عالم برزخ وجود دارد: «و من ورائهم برزخ إلی یوم یبعثون».
موارد دیگری را نیز در این کتاب آسمانی می‌توان یافت که در آنها، از اشخاصی که
زندگی دنیا را ترک نموده و هنوز به روز قیامت نرسیده‌اند، سخنانی نقل شده و یا وضعیت آنان در این
آیات، ترسیم می‌شود
که از آنها نیز می‌توان به وجود عالم برزخ پی برد.
روایات بسیاری نیز در کتاب‌ها و منابع
شیعه و
اهل‌سنت مشاهده می‌شوند که به بیان جزئیات دقیق‌تری از آن عالم می‌پردازند.
براین اساس باید اصل وجود
برزخ را مسلم دانست؛ اما در ارتباط با جزئیات موجود در آن،
دانشمندان دینی با استفاده از این منابع به تجزیه و تحلیل پرداخته و نظریات مختلفی را در این زمینه ابراز داشته‌اند.
اوائل المقالات نیز، نام کتابی است که شیخ مفید - از بزرگان شیعه در قرن چهارم و پنجم هجری - آن را در پاسخ‌گویی پرسش‌های مختلف عقیدتی؛ از جمله، زندگی در عالم برزخ؛ تألیف نموده و طبیعتا، پاسخ‌های موجود در آن نیز،
استنباطات آن بزرگوار از
آیات و
روایات بوده و نشانگر نظریات شخصی ایشان و نه کل جامعه شیعه می‌باشد.
با این مقدمه، به پرسش شما برگشته و آنچه، به نقل از
تفسیر الکاشف بیان نموده‌اید، مستقیما از کتاب اوائل المقالات دنبال خواهیم نمود.
شیخ مفید در این کتاب با پذیرش اجمالی عالم برزخ، وضعیت افراد را در آن
عالم مورد بررسی قرار می‌دهند. ایشان می‌فرمایند: ما می‌توانیم، وضعیت افراد را بعد از مردن، در یکی از این چهار گروه بررسی نماییم:
اول آن‌که زنده و در نعمت بوده و در مجاورت
ائمه باشند. دوم؛ آن‌که زنده و در عذاب باشند. گروه سومی هم وجود دارد که ما دقیقا
سرنوشت آنان را ندانسته و در ارتباط با کیفیت زندگی برزخی آنان به یقینی دست نیافته‌ایم و اصولا شک داریم که آیا آنان از زندگی برزخی برخوردارند، یا خیر؟ و در نهایت گروه چهارم، شامل افرادی می‌باشد که زندگی برزخی نداشته و در حد میانی
دنیا و آخرت، کاملا مرده و بی‌احساس هستند.
ایشان سپس به ترتیب زیر به تجزیه و تحلیل گروه‌های چهارگانه فوق می‌پردازند:
اشخاصی که در دنیا، بصیرت کاملی در
شناخت خود داشته، وظایف الهی خود را به‌خوبی و درستی انجام داده‌اند، در عالم برزخ نیز زنده بوده و از نعمت‌های پروردگار استفاده می‌نمایند.
گروهی در دنیا نسبت به مذهب حق، عناد و لجاجت داشته‌اند؛ یعنی با این‌که توانایی شناسایی حق را داشته و یا آن را شناخته بودند، اما با این وجود به دلیل منفعت‌های مادی و دنیوی، به مخالفت با آن برخاسته و به صورت مستمر و دائم، مرتکب
گناهان بزرگ می‌شدند. این‌گونه افراد نیز بعد از مرگ و در عالم برزخ، زنده بوده و برخلاف دسته اول، در عذاب و اندوه به سر خواهند برد.
افرادی نیز وجود دارند که معتقد به
دین حق بوده؛ اما با این حال مرتکب گناهان کبیره می‌شوند. البته ارتکاب گناه از سوی آنان، به دلیل عناد و
لج‌بازی و یا حلال و مجاز شمردن آن گناهان نیست؛ بلکه به علت چیرگی
هوای نفس و شهوت است. حال اگر چنین افرادی، تا زمان مرگ
توبه واقعی ننمایند، وضعیتشان در عالم برزخ چیست؟
شیخ مفید (رحمة‌الله) پاسخ می‌دهند که وضعیت چنین افرادی برای ما مشخص نیست و شک داریم که
خداوند چه سرنوشتی برای آنان در نظر گرفته است و آیا:
آنان را در عالم برزخ، زنده نگاه داشته و دچار
عذاب می‌نماید، تا بدین وسیله آنان قبل از روز قیامت به مجازات کردار زشت خود رسیده باشند و با توجه به این که مجازات در
قبر و برزخ را تحمل نموده‌اند، پاک شده از عذاب
دوزخ در امان بوده و به
بهشت بروند.
و یا این‌که این دسته افراد، زندگی برزخی نداشته و تنها در روز قیامت به پرونده اعمالشان رسیدگی شود و خداوند بنا بر خواست و تشخیص خود، برخی از آنان را لایق
عذاب دانسته و به
جهنم بفرستد و گروهی دیگر را مشمول
عفو و
رحمت خود نموده و از
مجازات آنان گذشت نماید.
در نهایت، شیخ مفید (رحمة‌الله) نتیجه می‌گیرد که ما با توجه به آیات و روایاتی که در دسترس داریم، نتوانسته‌ایم وضعیت دقیق این دسته را مشخص نماییم، و گویا خداوند بنا داشته که وضعیت آنان، از دید ما بندگان مخفی بماند.
دو گروه دیگر نیز وجود دارند که شامل افراد به ظاهر با ایمانی می‌شوند که حتی اندک شناختی از
دین ندارند و نیز اشخاص بی‌ایمانی که
ایمان نیاوردنشان به دلیل عناد و لج‌بازی نبوده؛ بلکه زمینه لازم فرهنگیِ معرفی و
شناخت دین، برایشان فراهم نشده بود. به عبارت دیگر، در استضعاف فرهنگی به سر می‌برند. به عقیده شیخ مفید (رحمة‌الله) این دو گروه،
حیات برزخی نداشته و میان مرگشان تا روز قیامت، کاملا مرده و بی‌احساس خواهند بود.
برای دریافت خلاصه‌ای از آنچه شیخ مفید (رحمة‌الله) بدان معتقد است، بار دیگر، پاسخ اجمالی را مطالعه نموده و در ضمن، مجددا توجه شما را به این نکته جلب می‌نماییم که دسته‌بندی فوق، استنباط شخصی ایشان بوده و ممکن است، دانشمندان دیگری از
شیعه، برداشت‌های دیگری از
آیات و
روایات داشته و طبیعتا نظریات اجتهادی دیگری را بیان نمایند.
هم‌چنین در ارتباط با زندگی میانی و یا
عالم برزخ، پرسش‌های دیگری نیز در این سایت وجود دارد که برای دریافت اطلاعات بیشتر، می‌توانید به آنها مراجعه فرمایید.
پایگاه اسلام کوئست، برگرفته از مقاله «ثواب و عقاب در برزخ»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۵/۱/۱۶.
