• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

حرمت موسیقی

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف


کلیدواژه: موسیقی، غنا، حرمت موسیقی، حکم شرعی، علم پزشکی، مراجع تقلید.

پرسش: آیا موسیقی ذاتاً حرام است؟ و اگر آری پس چرا این همه در رسانه ملی پخش می‌شود؟ و اگر حرام نیست، چرا برخی حوزویان مضرات آن را می‌گویند با این‌که دیگرانی هستند که از آن به عنوان تخلیه درون و شادی‌آفرین و تقویت حافظه و غیره عنوان می‌نمایند؟

پاسخ: موسیقی از لحاظ شرعی به دو بخش تقسیم می‌گردد: موسیقی حرام و موسیقی حلال، که حدود آن در نظرات مراجع آمده است. حال اگر موسیقی از لحاظ شرعی حرام باشد، باید بدانیم که دلایلی برای حرمت آن وجود دارد؛ خواه ما آن دلیل را بدانیم و خواه این‌که هنوز آن دلیل برای ما آشکار نشده باشد. بزرگ‌ترین دلیلی که ما را از محرمات برحذر می‌دارد این است که ارتکاب کار حرام، انسان را از خداوند تبارک و تعالی دور می‌سازد و موجب بدبختی و شقاوت انسان می‌گردد. ضمناً برشمردن چند اثر مثبت بر موسیقی که هنوز مثبت بودن این اثرات ثابت نیست، موجب حلال شدن حرام نمی‌گردد و پخش موسیقی از صدا و سیما نیز دلیل بر حلال بودن همه موسیقی‌های پخش‌شده نمی‌باشد.


در آغاز پس از ذکر مقدمه‌ای نظر شما را به آرای فقهی و فتاوی مراجع عظام جلب کرده، سپس به بررسی آثار موسیقی از دیدگاه دینی و علمی می‌پردازیم.

نغمه جویبار و صدای آبشار و عبور نسیم از شاخسار و آواز قمری و بلبل، ساز موسیقی ملایم و مسرت‌بخش، طبیعت است. انسان نیز با ویولون و سنتور و تار و با ایجاد ارتعاشات مصنوعی آهنگی می‌سازد که گاه می‌خنداند و زمانی می‌گریاند، گاه در حد افراط نیروی نشاط را در آدمی تحریک می‌کند و زمانی سخت او را به دیار غم و ‌اندوه می‌فرستد.

در اسلام انواع موسیقی‌های آوایی در اذان و قرائت قرآن و مانند آن تا زمانی که به حد غنا نرسد، تجویز شده و مورد استفاده قرار گرفته
[۱] امام خمینی، روح‌الله، المکاسب المحرّمه، ص۲۲۴، قم، اسماعیلیان، چاپ سوم، ۱۳۶۸ ش.    
و در مقابل از برخی انواع مخدر و لهوی آن منع گردیده است. پس موسیقی مطلقاً حرام نمی‌باشد؛ بلکه موسیقی غنایی و لهوی ـ چه آوایی و چه ابزاری ـ حرام می‌باشد و در حرمت آن اختلافی
[۲] خویی، ابوالقاسم، مصباح الفقاهه، ج۱، ص۳۰۴، تقریر محمدعلی توحیدی، قم، انتشارات وجدانی، چاپ سوم، ۱۳۷۱ ش.
[۳] حر عاملی، جواد، مفتاح الکرامه، ج۴، ص۵۲، قم، چاپ آل‌البیت.
میان فقهای شیعه نمی‌باشد.

مرحوم صاحب جواهر بر حرمت آن ادعای اجماع نموده است.
[۴] نجفی، محمدحسن، جواهر الکلام، ج۲۲، ص۴۴، بیروت، دارالاحیاء التراث عربی، چاپ هفتم، ۱۹۸۱ م.    
علاوه بر آن، آیات
[۵] حج/سوره۲۲، آیه۳۱.    
[۶] لقمان/سوره۳۱، آیه۵.    
[۷] مؤمنون/سوره۲۳، آیه۳.    
و روایات
[۸] حر عاملی، محمد بن حسن، وسائل‌الشیعه، ج۱۲، ص۸۴-۹۲، تهران، انتشارات اسلامیه، چاپ ششم، ۱۴۰۳ ش.    
متعددی در این زمینه وارد شده است. هرچند در مصادیق غنا و تعریف حدود شرعی آن مباحثی مطرح است و اختلاف نظر وجود دارد، اما درعین‌حال در حرمت بسیاری از موارد آن شبهه‌ای وجود ندارد، همانند آن‌جا که موسیقی مطرب بوده و مناسب مجالس لهوولعب باشد.

در ذیل توجه شما را به نظریات مراجع بزرگوار جلب می‌نمایم:

۵.۱ - مقام معظم رهبری

مقام معظم رهبری پیرامون موسیقی غنایی می‌فرماید:
«غنا، خوانندگی مطرب و لهوی و متناسب با مجالس عیش‌و‌نوش است و موسیقی، نوازندگی با همان اوصاف است که در حکم با هم فرقی ندارند و هر دو حرام است».
[۹] محمودی، محسن، مسائل جدید از دیدگاه علما و مراجع، ج۱، ص۴۸، ورامین، انتشارات صاحب الزمان، چاپ هفتم، ۱۳۸۰ ش.
[۱۰] محمودی، محسن، مسائل جدید از دیدگاه علما و مراجع، ج۱، ص۵۳، ورامین، انتشارات صاحب الزمان، چاپ هفتم، ۱۳۸۰ ش.


۵.۲ - فاضل لنکرانی

آیت الله فاضل لنکرانی می‌فرماید:
«غنا آوازی است که در آن صدا را در گلو می‌گردانند که به زبان عرفی چهچه می‌گویند و طرب‌انگیز هم باشد و مناسب مجالس لهوولعب هم باشد که این حرام است و موسیقی به یک تعریف، ترکیب اصوات است به نحوی که خوش‌آیند باشد، لذا اگر مناسب مجالس لهوولعب باشد، حرام است».
مراجع دیگر نیز قریب به همین مضامین را فرمودند.
[۱۱] محمودی، محسن، مسائل جدید از دیدگاه علما و مراجع، ج۱، ص۴۸، ورامین، انتشارات صاحب الزمان، چاپ هفتم، ۱۳۸۰ ش.
[۱۲] محمودی، محسن، مسائل جدید از دیدگاه علما و مراجع، ج۱، ص۵۳، ورامین، انتشارات صاحب الزمان، چاپ هفتم، ۱۳۸۰ ش.


هم‌چنین پیرامون موسیقی‌هایی که در جشنواره‌ها و صدا و سیما پخش می‌شود، مقام معظم رهبری فرمودند: «اگر در نظر شنونده از قسم خوانندگی و نوازندگی مطرب و لهوی که غالباً در مجالس لهو و گناه از آن استفاده می‌شود نباشد، گوش دادن به آن اشکال ندارد؛ وگرنه جایز نیست و مجرد پخش از صدا و سیما حجت شرعی بر اباحه و حلیت آن برای شنونده نیست».
[۱۳] محمودی، محسن، مسائل جدید از دیدگاه علما و مراجع، ج۱، ص۶۲-۶۱، ورامین، انتشارات صاحب الزمان، چاپ هفتم، ۱۳۸۰ ش.


۶.۱ - ترویج موسیقی

ایشان پیرامون ترویج موسیقی و تأسیس مرکز تعلیم موسیقی فرمودند:
«آموزش موسیقی و نوازندگی به نونهالان و نوجوانان موجب انحراف آنان و ترتب مفاسد است و جایز نیست. به‌طور‌کلی ترویج موسیقی با اهداف عالیه نظام اسلامی منافات دارد، مسئولین فرهنگی مجاز نیستند سلیقه‌های شخصی خود را به اسم نشر فرهنگ معارف در آموزش و پرورش نوجوانان به کار بگیرند».
[۱۴] محمودی، محسن، مسائل جدید از دیدگاه علما و مراجع، ج۱، ص۶۲-۶۱، ورامین، انتشارات صاحب الزمان، چاپ هفتم، ۱۳۸۰ ش.

با توجه به مطالب ذکرشده در حرمت موسیقی غنایی و لهوی و آوازها و تصنیف‌هایی که مناسب با مجالس لهو و باطل باشد، شکی نیست و در سطور بعد با اثرات سوء موسیقی از نگاه علم و دین نیز مطالبی برای شما ذکر می‌کنیم تا بهتر با این مقوله آشنا شوید.

بزرگ‌ترین هنر موسیقی این است که ما را خواسته یا ناخواسته به سفری در دنیایی ذهنی و خیالی دعوت می‌کند و برایمان سایه‌ای ساخته و آن را بالا می‌برد و بعد از پایان موسیقی خود را در سرازیری احساس می‌کنیم و سرانجام خود را سرگردان و متحیر و لبریز از احساساتی که به طور مصنوعی تحریک شده، رها می‌یابیم و ما می‌مانیم و انبوهی از احساسات ـ شادی‌بخش یا غم‌انگیز ـ تخلیه‌نشده که نه می‌توانیم از آن دنیای خیالی دل کنده و نه با زندگی واقعی کنار آییم. با تکرار این صحنه و اعتیاد به موسیقی چیزی جز تخدیر روح و روان حاصل نمی‌شود.
[۱۵] مطهری، مرتضی، تعلیم و تربیت در اسلام، تهران، انتشارات الزهراء، چاپ دهم، ۱۳۶۶ ش.
[۱۶] شرف‌خانی خویی، احمد، انسان، غنا و موسیقی، ص۶۰-۶۵، قم، انتشارات مشهور، چاپ اول، ۱۳۸۰ ش.


۷.۱ - دیدگاه امام خمینی

هم‌چنان که امام راحل فرمودند: «از جمله چیزهایی که مغز جوان‌ها را تخدیر می‌کند، موسیقی است ... انسان را از جدیت بیرون می‌برد ... یک جوانی که عادت کرده روزی چند ساعت را با موسیقی سروکار داشته باشد .... از مسائل جدی به‌کلی غافل می‌شود».
[۱۷] امام خمینی، روح‌الله، صحیفه نور، ج۹، ص۱۵۵.    
[۱۸] امام خمینی، روح‌الله، صحیفه نور، ج۸، ص۲۰۱-۱۹۷.    

اگر موسیقی آن‌چنان که عاشقان دلباخته‌اش می‌گویند حقیقتاً روح انسان را تصفیه می‌نمود، چرا به اعتراف پزشکان با شیوع آن انواع بیماری‌های روانی و غیر آن شایع شده است؟
[۱۹] جعفری، محمدتقی، موسیقی از دیدگاه فلسفی و روانی، ص۱۰۲، قم، انتشارات تهذیب، چاپ اول، ۱۳۸۰ ش.


امروز علم پزشکی اذعان می‌دارد ـ با وجود اثرات مختلفی که در تبلیغ آن بیان می‌شود ـ موسیقی با نواهای حزن‌انگیز و نشاط‌انگیز، نظم حیاتی بدن و تعادل دو قسمت از اعصاب سمپاتیک و پاراسمپاتیک را که سبب تنظیم جذب و دفع و هضم و ضربات قلب و فشار خون است بر هم می‌زند و سبب ضعف اعصاب می‌شود و از دیگر آثار آن اختلالات دماغی، هیجانات روحی، جنون، ضعف حس شنوایی و سلب اراده و چه‌بسا جنایت و خودکشی و تهییج شهوت باشد.
[۲۰] شرف‌خانی خویی، احمد، انسان، غنا و موسیقی، ص۸۵-۸۱، قم، انتشارات مشهور، چاپ اول، ۱۳۸۰ ش.
[۲۱] نوری اسماعیل، موسیقی از دیدگاه اسلام، ص۱۴۰، انتشارات آزادی بی‌تا.

درست است که موسیقی اثری شادی‌بخش دارد، اما این پدیده بدون تردید ناشی از حس لذتی است که به انسان دست می‌دهد؛ اما برای اثبات این حقیقت که لذت‌یابی و هدف‌گیری لذت در حیات معقول یک پدیده تکاملی نیست، نیازی به استدلال و عمل پرپیچ‌و‌خم ندارد
[۲۲] جعفری، محمدتقی، موسیقی از دیدگاه فلسفی و روانی، ص۸۲، قم، انتشارات تهذیب، چاپ اول، ۱۳۸۰ ش.
و اگر انسان‌هایی که موسیقی گوش می‌دهند به ظاهر احساس شادی‌بخش کنند، چه‌طور می‌توانند از اثراتی که علم امروز آن را برشمرده و به مرور زمان دامن‌گیر آن‌ها می‌شود خود را رهایی بخشند و آیا تمام نشاط و سلامت مردم مرهون گوش دادن به موسیقی است یا عوامل محیطی و طبیعی دیگری دارد؟

بعد از بیان مطالب فوق به درستی ضوابط دینی پی می‌بریم. در اسلام برای ممنوعیت غنا به «لهوولعب» استناد شده است. اسلام می‌خواهد انسان در این دنیا خود را در مقابل هیجانات پا در هوا نبیند و آمادگی واقعی خود را از دست ندهد. اسلام نمی‌خواهد لذت‌های احساسی را محکوم کند؛ بلکه می‌گوید انسان نباید اسیر احساسات شده به گونه‌ای که‌ اندیشه در واقعیات او ضعیف گردد و در تعقل او اختلال ایجاد شود.
[۲۳] مطهری، مرتضی، تعلیم و تربیت در اسلام، ص۴۴.

لذا در معارف اسلامی آمده است: «اولین کسی که مرتکب غنا شد، شیطان بود»
[۲۴] حر عاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعه، ج۱۲، ص۲۳۱.    
و در احادیث بسیاری پیرامون مضرات دنیایی و اخروی آن ذکر شده: سبب «ظهور نفاق» ‌و «قساوت قلب» و «گسترش بی‌حیایی و فساد اخلاقی» و «محرومیت از رحمت الهی» می‌شود.
[۲۵] حر عاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعه، ج۱۲، ص۲۳۱.    
[۲۶] حر عاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعه، ج۱۲، ص۲۳۲.    
[۲۷] حر عاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعه، ج۱۲، ص۲۳۵.    
[۲۸] ری‌شهری، محمد، میزان الحکمه، ج۸، ص۵۳۹، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، چاپ اول، ۱۳۶۲ ش.    
[۲۹] ری‌شهری، محمد، میزان الحکمه، ج۷، ص۳۰۵، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، چاپ اول، ۱۳۶۲ ش.
[۳۰] ری‌شهری، محمد، میزان الحکمه، ج۷، ص۳۰۷، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، چاپ اول، ۱۳۶۲ ش.
و از موسیقی غنایی یاد شده که جزو گناهان کبیره می‌باشد و از نشانه‌های آخرالزمان این است که آلات لهو نواخته می‌گردد و یک نفر نیست که نهی از منکر نماید».
[۳۱] نوری اسماعیل، موسیقی از دیدگاه اسلام، ص۷۶، انتشارات آزادی بی‌تا.
[۳۲] حر عاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعه، ج۱۱، ص۲۷۷.


با توجه به مطالب پیش گفته برای ما نیز جای سؤال است، چرا برخی افراد و مجلات و رسانه‌های عمومی سعی در ترویج آن دارند. در پایان نظر شما را به فرموده امام راحل پیرامون پخش مستمر موسیقی از صدا و سیما جلب می‌کنم:

۱۰.۱ - کلام امام خمینی

«نباید دستگاه تلویزیون جوری باشد که ده ساعت موسیقی بخواند ... رادیو و تلویزیون را تبدیلش کنید به یک رادیو و تلویزیون آموزنده، موسیقی را حذف کنید، نترسید از این‌که به شما بگویند کهنه‌پرست شده‌اید ... .
این عذر نیست که اگر موسیقی نباشد در رادیوها، می‌روند از جای دیگر موسیقی می‌گیرند، حالا اگر جای دیگر می‌گیرند، ما باید به آن‌ها موسیقی بدهیم، ما باید خیانت کنیم، موسیقی خیانت است به مملکت، خیانت است به جوان‌های ما».
[۳۳] امام خمینی، روح‌الله، صحیفه نور، ج۹، ص۱۵۵.    
[۳۴] امام خمینی، روح‌الله، صحیفه نور، ج۸، ص۲۰۱-۱۹۷.    
[۳۵] امام خمینی، روح‌الله، صحیفه نور، ج۱۲، ص۱۰۴.    


خلاصه این‌که موسیقی از لحاظ شرعی به دو بخش تقسیم می‌گردد: موسیقی حرام و موسیقی حلال، که حدود آن در نظرات مراجع آمده است.
حال اگر موسیقی از لحاظ شرعی حرام باشد، باید بدانیم که دلایلی برای حرمت آن وجود دارد؛ خواه ما آن دلیل را بدانیم و خواه این‌که هنوز آن دلیل برای ما آشکار نشده باشد. بزرگ‌ترین دلیلی که ما را از محرمات برحذر می‌دارد این است که ارتکاب کار حرام، انسان را از خداوند تبارک و تعالی دور می‌سازد و موجب بدبختی و شقاوت انسان می‌گردد.
ضمناً برشمردن چند اثر مثبت بر موسیقی که هنوز مثبت بودن این اثرات ثابت نیست، موجب حلال شدن حرام نمی‌گردد و پخش موسیقی از صدا و سیما نیز دلیل بر حلال بودن همه موسیقی‌های پخش‌شده نیست.

۱. موسیقی از دیدگاه فلسفی و روانی، از علامه جعفری، انتشارات تهذیب.
۲. موسیقی از دیدگاه اسلام، محمداسماعیل نوری، انتشارات آزادی.

۱. ↑ امام خمینی، روح‌الله، المکاسب المحرّمه، ص۲۲۴، قم، اسماعیلیان، چاپ سوم، ۱۳۶۸ ش.    
۲. ↑ خویی، ابوالقاسم، مصباح الفقاهه، ج۱، ص۳۰۴، تقریر محمدعلی توحیدی، قم، انتشارات وجدانی، چاپ سوم، ۱۳۷۱ ش.
۳. ↑ حر عاملی، جواد، مفتاح الکرامه، ج۴، ص۵۲، قم، چاپ آل‌البیت.
۴. ↑ نجفی، محمدحسن، جواهر الکلام، ج۲۲، ص۴۴، بیروت، دارالاحیاء التراث عربی، چاپ هفتم، ۱۹۸۱ م.    
۵. ↑ حج/سوره۲۲، آیه۳۱.    
۶. ↑ لقمان/سوره۳۱، آیه۵.    
۷. ↑ مؤمنون/سوره۲۳، آیه۳.    
۸. ↑ حر عاملی، محمد بن حسن، وسائل‌الشیعه، ج۱۲، ص۸۴-۹۲، تهران، انتشارات اسلامیه، چاپ ششم، ۱۴۰۳ ش.    
۹. ↑ محمودی، محسن، مسائل جدید از دیدگاه علما و مراجع، ج۱، ص۴۸، ورامین، انتشارات صاحب الزمان، چاپ هفتم، ۱۳۸۰ ش.
۱۰. ↑ محمودی، محسن، مسائل جدید از دیدگاه علما و مراجع، ج۱، ص۵۳، ورامین، انتشارات صاحب الزمان، چاپ هفتم، ۱۳۸۰ ش.
۱۱. ↑ محمودی، محسن، مسائل جدید از دیدگاه علما و مراجع، ج۱، ص۴۸، ورامین، انتشارات صاحب الزمان، چاپ هفتم، ۱۳۸۰ ش.
۱۲. ↑ محمودی، محسن، مسائل جدید از دیدگاه علما و مراجع، ج۱، ص۵۳، ورامین، انتشارات صاحب الزمان، چاپ هفتم، ۱۳۸۰ ش.
۱۳. ↑ محمودی، محسن، مسائل جدید از دیدگاه علما و مراجع، ج۱، ص۶۲-۶۱، ورامین، انتشارات صاحب الزمان، چاپ هفتم، ۱۳۸۰ ش.
۱۴. ↑ محمودی، محسن، مسائل جدید از دیدگاه علما و مراجع، ج۱، ص۶۲-۶۱، ورامین، انتشارات صاحب الزمان، چاپ هفتم، ۱۳۸۰ ش.
۱۵. ↑ مطهری، مرتضی، تعلیم و تربیت در اسلام، تهران، انتشارات الزهراء، چاپ دهم، ۱۳۶۶ ش.
۱۶. ↑ شرف‌خانی خویی، احمد، انسان، غنا و موسیقی، ص۶۰-۶۵، قم، انتشارات مشهور، چاپ اول، ۱۳۸۰ ش.
۱۷. ↑ امام خمینی، روح‌الله، صحیفه نور، ج۹، ص۱۵۵.    
۱۸. ↑ امام خمینی، روح‌الله، صحیفه نور، ج۸، ص۲۰۱-۱۹۷.    
۱۹. ↑ جعفری، محمدتقی، موسیقی از دیدگاه فلسفی و روانی، ص۱۰۲، قم، انتشارات تهذیب، چاپ اول، ۱۳۸۰ ش.
۲۰. ↑ شرف‌خانی خویی، احمد، انسان، غنا و موسیقی، ص۸۵-۸۱، قم، انتشارات مشهور، چاپ اول، ۱۳۸۰ ش.
۲۱. ↑ نوری اسماعیل، موسیقی از دیدگاه اسلام، ص۱۴۰، انتشارات آزادی بی‌تا.
۲۲. ↑ جعفری، محمدتقی، موسیقی از دیدگاه فلسفی و روانی، ص۸۲، قم، انتشارات تهذیب، چاپ اول، ۱۳۸۰ ش.
۲۳. ↑ مطهری، مرتضی، تعلیم و تربیت در اسلام، ص۴۴.
۲۴. ↑ حر عاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعه، ج۱۲، ص۲۳۱.    
۲۵. ↑ حر عاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعه، ج۱۲، ص۲۳۱.    
۲۶. ↑ حر عاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعه، ج۱۲، ص۲۳۲.    
۲۷. ↑ حر عاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعه، ج۱۲، ص۲۳۵.    
۲۸. ↑ ری‌شهری، محمد، میزان الحکمه، ج۸، ص۵۳۹، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، چاپ اول، ۱۳۶۲ ش.    
۲۹. ↑ ری‌شهری، محمد، میزان الحکمه، ج۷، ص۳۰۵، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، چاپ اول، ۱۳۶۲ ش.
۳۰. ↑ ری‌شهری، محمد، میزان الحکمه، ج۷، ص۳۰۷، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، چاپ اول، ۱۳۶۲ ش.
۳۱. ↑ نوری اسماعیل، موسیقی از دیدگاه اسلام، ص۷۶، انتشارات آزادی بی‌تا.
۳۲. ↑ حر عاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعه، ج۱۱، ص۲۷۷.
۳۳. ↑ امام خمینی، روح‌الله، صحیفه نور، ج۹، ص۱۵۵.    
۳۴. ↑ امام خمینی، روح‌الله، صحیفه نور، ج۸، ص۲۰۱-۱۹۷.    
۳۵. ↑ امام خمینی، روح‌الله، صحیفه نور، ج۱۲، ص۱۰۴.    



سایت ‌اندیشه قم، برگرفته از مقاله «حرمت موسیقی»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۷/۰۴/۱۷.    



رده‌های این صفحه : احکام موسیقی | حکم شرعی | فقه
جعبه ابزار