غنا
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: غنا، تجوید، ترتیل، قرائت قرآن.
پرسش: اکثریت فقها
شیعه به حرمت غنا فتوا داده و فرموده‌اند قرآن،
مرثیه و نوحه را نیز اگر با غنا بخوانند، حرام است؛ حال تفاوت خواندن قرآن با غنا و خواندن قرآن با
تجوید و
ترتیل چیست؟
پاسخ: غنا، گرداندن صوت است در حلق «ترجیع» به‌گونه‌ای که در
انسان طرب و خفت ایجاد کند، آن هم خفتی که انسان را در وادی لهویات و
گناه سوق می‌دهد، اما تجوید، زیبا خواندن است که در آن طرب و مطرب بودن وجود ندارد؛ لذا اگر کسی
قرآن را به‌صورت غنایی بخواند،
حرام است؛ ولی صوت زیبا اشکال ندارد، این حالتی است که هرکس خودش به‌خوبی می‌تواند تشخیص دهد. تجوید و با صدای خوش خواندن ممکن است برای کسی با غنا اشتباه شود؛ ولی چنان‌که گفتیم، غنا طرب‌آور است؛ ولی تجوید طرب‌آور نیست.
بدون مَدْ به معنای بی‌نیازی ولی با مَدْ همان آواز خواندن است. بعضی هم به معنای آواز و یا کشیدن آواز معنی کرده‌اند. بعضی به معنای نیکو کردن صوت یا نازک نمودن آن معنی نموده‌اند.
غنا در اصطلاح فقها، عبارت است از کشیدن صدا و آواز، با دو شرط یکی این‌که دارای رفت و برگشت و گردانیدن آواز در
حلق باشد و دیگری طرب‌آور باشد؛ یعنی در
انسان حالت سبکی خاصی به وجود آورد، که باعث شدت حزن یا خوشحالی زیاد می‌شود و بعضی‌ها قید لهوی بودن را نیز اضافه نموده‌اند.
تجوید در لغت به معنای «تحسین نیکو گردانیدن و تکمیل» آمده است.
در اصطلاح ادا حرف از مخرجش همراه با مراعات صفات حرف در حالت انفراد، (= اعطای حق حرف). صفات حروف حالاتی است که برای حرف در ترکیب با حروف دیگر و حرکات مخلتف پیش می‌آید؛ مانند:
تفخیم، و
ترقیق،
ادغام،
اظهار (= اعطای مستحق حروف) و...
ترتیل در
لغت عبارت است از «
نظم و ترتیب در کلام» «رتّل الکلام»؛ یعنی
سخن را خوب بیان کردن و قواعدش را مراعات نمودن.
ترتیل در اصطلاح
قرائت، عبارت است از
خواندن قرآن به‌طور منظم و با تأنی و شمرده و همراه با
تدبر در معانی به‌طوری‌که تمام قواعد رعایت شود.
مرحوم علامه می‌گوید: «ترتیل، خواندن
قرآن است؛ به‌صورتی‌که حروف روشن و پشت سرهم ادا شوند».
حضرت علی علیه‌السلام در مورد ترتیل فرموده‌اند: «الترتیل اداء الحروف و حفظ الوقوف؛
ترتیل حروف را درست ادا کردن و وقف‌ها را مراعات نمودن است».
و در جای دیگر فرموده‌اند: «ترتیل یعنی آن را به‌طور روشن بیان کن، نه مانند
اشعار سریع و پشت سرهم بخوان و نه مانند دانه‌های شن آن را پراکنده‌ساز و بلکه چنان بخوان که دل‌های سنگین را با آن بکوبی و بیدار کنی، هرگز هدف شما این نباشد که حتماً به آخر
سوره برسید».
امام صادق علیه‌السلام فرمود: «ترتیل آن است که در
آیات مکث کنی (در آیات بهشت،
بهشت را از خدا بخواهی) و با صدای خوب آن را بخوانی».
غنا ـ با تعریفی که بیان شد ـ را فقها
حرام می‌دانند؛
ولی به تجوید و ترتیل سفارش شده است.
به‌عنوان نمونه برای هر یک روایتی ذکر می‌شود.
درباره تجوید و نیکو خواندن،
پیامبر اسلام صلی‌الله‌علیه‌وآله فرمود: «برای هر چیز زیبایی است و
زیبایی قرآن صدای خوش است».
و در
روایت دیگر آمده است که «
علی بن الحسین (علیه‌السلام) دارای بهترین و زیباترین صدا در خواندن قرآن بودند».
قرآن نیز دستور داده است که قرآن را با ترتیل،
تأمل
و مکث
بخوانید.
بنابراین غنا، گرداندن صوت است در حلق «ترجیع» به‌گونه‌ای که در
انسان طرب و خفت ایجاد کند، آن هم خفتی که انسان را در وادی لهویات و
گناه سوق می‌دهد، اما تجوید، زیبا خواندن است که در آن
طرب و مطرب بودن وجود ندارد؛ لذا اگر کسی قرآن را به‌صورت غنایی بخواند،
حرام است؛ ولی صوت زیبا اشکال ندارد، این حالتی است که هرکس خودش به‌خوبی می‌تواند تشخیص دهد. تجوید و با صدای خوش خواندن ممکن است برای کسی با غنا اشتباه شود؛ ولی چنان‌که گفتیم، غنا طرب‌آور است؛ ولی تجوید طرب‌آور نیست.
۱.
ساز و آواز، سید مرتضی علم الهدی.
۲.
حلیة القرآن، سید محسن موسوی، ص ۵ ـ ۲۷.
۳.
تفسیر نمونه، آیت الله مکارم شیرازی و همکاران، ج ۲۵، ص ۱۶۶ ـ ۱۷۳.
۴.
ترجمه تفسیر صافی، مرحوم فیض کاشانی، ج ۱، مقدمه ۱۱.
سایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «غنا»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۵/۰۷/۲۶.
