• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

ایمان به ملائکه

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف



کلیدواژه: ایمان، فرشتگان، ملائکه، پیامبران، غیب، انبیا، برتری.

پرسش: چرا در قرآن کریم ایمان به فرشتگان بر ایمان به رسول مقدم است؟ آیا فرشتگان بر پیامبران برتری دارند؟

پاسخ: ایمان به فرشتگان الهی از مصادیق ایمان به غیب و اظهار عبودیت و بندگی است. ایمان به فرشتگان؛ یعنی تصدیق به وجود، اعمال و کردار آنها که در دنیا و آخرت انجام می‌دهند. درباره فضیلت و برتری انبیا بر ملائکه یا ملائکه بر پیامبران، میان متکلمان مسلمان اختلاف نظر وجود دارد؛ برخی از اشاعره و همه متکلمان شیعی ـ با توجه به دلایل نقلی و عقلی ـ می‌گویند پیامبران بر فرشتگان فضیلت و برتری دارند. این‌که در برخی آیات، نام فرشتگان قبل از پیامبران ذکر شده است، مقتضی برتری فرشتگان نیست؛ زیرا همان‌طور که گفته شد، پیامبران بر فرشتگان برتری دارند؛ اما این برتری موجب چندان فاصله‌ای نمی‌شود که نتوان در استعمالات، غیر افضل را بر افضل، مقدم داشت.




در تعدادی از آیات قرآن کریم، فرشتگان قبل از پیامبران ذکر شده‌اند؛ مانند آیات زیر:

۱.۱ - آیه ۹۸ سوره بقره

«مَنْ کانَ عَدُوًّا لِلَّهِ وَ مَلائِکَتِهِ وَ رُسُلِهِ وَ جِبْریلَ وَ میکالَ فَإِنَّ اللَّهَ عَدُوٌّ لِلْکافِرینَ»؛ کسی که دشمن خدا و فرشتگان و رسولان او و جبرئیل و میکائیل باشد (کافر است و)، خداوند دشمن کافران است.

۱.۲ - آیه ۲۸۵ سوره بقره

«آمَنَ الرَّسُولُ بِما أُنْزِلَ إِلَیْهِ مِنْ رَبِّهِ وَ الْمُؤْمِنُونَ کُلٌّ آمَنَ بِاللَّهِ وَ مَلائِکَتِهِ وَ کُتُبِهِ وَ رُسُلِهِ لا نُفَرِّقُ بَیْنَ أَحَدٍ مِنْ رُسُلِهِ وَ قالُوا سَمِعْنا وَ أَطَعْنا غُفْرانَکَ رَبَّنا وَ إِلَیْکَ الْمَصیر»؛ پیامبر، به آنچه از سوی پروردگارش بر او نازل شده، ایمان آورده است. (و او، به تمام سخنان خود، کاملاً مؤمن می‌باشد.) و همه مؤمنان (نیز)، به خدا و فرشتگان او و کتاب‌ها و فرستادگانش، ایمان آورده‌اند (و می‌گویند:) ما در میان هیچ‌یک از پیامبران او، فرق نمی‌گذاریم (و به همه ایمان داریم). و (مؤمنان) گفتند:«ما شنیدیم و اطاعت کردیم. پروردگارا! (انتظارِ) آمرزش تو را (داریم) و بازگشت (ما) به‌سوی توست.

برای این‌که تفسیر آیات ذکر شده روشن شوند، لازم است که درباره دو موضوع کلامی توضیح داده شود: ایمان به فرشتگان و افضلیت و برتری پیامبران بر فرشتگان.


ایمان به فرشتگان الهی از مصادیق ایمان به غیب و اظهار عبودیت و بندگی است. ایمان به فرشتگان؛ یعنی تصدیق به وجود آنان و به اعمال و کردار آنهاست که در دنیا و آخرت انجام می‌دهند. و این‌که فرشتگان خلقی از مخلوقات خدایند، خداوند آنان را برای عبادت خود و انجام دستورهایش در جهان هستی آفریده است. آنان را برای اجرای دستورات خود می‌فرستد، و آنان مخلوقاتی از عالم غیب هستند که ما آنها را با چشم مشاهده
نمی‌کنیم، اما به آنها ایمان قطعی داریم که هیچ شک و تردیدی در آن راه ندارد؛ زیرا خداوند و رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌وآله از آنها خبر داده‌اند.

۲.۱ - وجوب

خداوند در قرآن کریم ایمان‌ به‌ فرشتگان‌ را بر ما واجب کرده و فرموده است: «نیکی، (تنها) این نیست که (به هنگام نماز،) رویِ خود را به سوی مشرق و (یا) مغرب کنید (و تمام گفت‌وگوی شما، درباره قبله و تغییر آن باشد و همه وقت خود را مصروف آن سازید) بلکه نیکی (و نیکوکار) کسی است که به خدا، و روز رستاخیز، و فرشتگان، و کتاب (آسمانی)، و پیامبران، ایمان آورد ...».

۲.۲ - اهمیت

خداوند ایمان‌ به‌ فرشتگان‌ را در ردیف ایمان به خدا و روز قیامت و کتاب‌های آسمانی و پیامبران قرار داده است.

«... وَ مَنْ یَکْفُرْ بِاللَّهِ وَ مَلائِکَتِهِ وَ کُتُبِهِ وَ رُسُلِهِ وَ الْیَوْمِ الْآخِرِ فَقَدْ ضَلَّ ضَلالاً بَعیداً»؛ «کسی که خدا و فرشتگان او و کتاب‌ها و پیامبرانش و روز واپسین را انکار کند، در گمراهی دور و درازی افتاده است».

این موضوع که قرآن، ایمان به ملائکه را در ردیف ایمان به خدا و انبیا و کتب آسمانی قرار داده است، دلیل بر اهمیت بنیادی این مسئله است. پس بدون شک وجود فرشتگان از امور غیبیه‌ای است که برای اثبات آن با صفات و ویژگی‌ها راهی جز ادله نقلیه نیست، و به حکم ایمان به غیب آنها را باید پذیرفت.


درباره فضیلت و برتری انبیا بر ملائکه یا ملائکه بر پیامبران، میان متکلمان اسلامی اختلاف نظر وجود دارد:

۳.۱ - دیدگاه شیعیان و برخی اشاعره

شیعیان و برخی اشاعره معتقدند که پیامبران بر ملائکه فضیلت و برتری دارند.
[۱۷] فیاض لاهیجی، گوهر مراد، ص ۴۲۷، نشر سایه، تهران، چاپ اول، ۱۳۸۳ش.


۳.۲ - دیدگاه معتزله و برخی دیگر از اشاعره

معتزله و برخی دیگر از اشاعره، مانند قاضی ابوبکر باقلانی و ابوعبداللّه حلبی معتقدند که ملائکه بر پیامبران فضیلت و برتری دارند.
[۱۸] فیاض لاهیجی، گوهر مراد، ص ۴۲۷، نشر سایه، تهران، چاپ اول، ۱۳۸۳ش.


۳.۳ - دلایلی نقلی و عقلی

در مورد برتری پیامبران بر فرشتگان دلایلی نقلی و عقلی ارائه شده است؛ مانند «امر ملائکه به سجود آدم»، «تعلیم آدم، اسما را به ملائکه»، «برگزیدن خدای تعالی انبیا را از موجودات که ملائکه از آن جمله‌اند» و مانند وجود قوای متضاد شهوت و غضب در پیامبران، اما فقدان این قوا در ملائکه و ...
[۱۹] فیاض لاهیجی، گوهر مراد، ص ۴۲۷، نشر سایه، تهران، چاپ اول، ۱۳۸۳ش.
[۲۰] سعدالدین تفتازانی‌، شرح المقاصد، مقدمه، تحقیق و تعلیق: عمیره‌، عبدالرحمن، ج ۵، ص ۶۵ ـ ۶۶، الشریف الرضی‌، افست قم‌، چاپ اول، ۱۴۰۹ق.


به دیگر سخن، پیامبران از فرشتگان برتر و بهتر هستند و علت برتری انبیا آن است که شهوت و غضب و ملکاتی ضد قوه عقلیه دارند و آن ملکات را مقهور و فرمان‌بردار عقل ساختند و معصوم ماندند؛ اما فرشتگان که معصومند، ملکاتی از قبیل شهوت و غضب ندارند و عصمت ملائکه مانند بی‌گناهی کودکان است و عصمت پیامبر مانند عفت جوان سالم و نیرومندی است با شهوت و غضب.
[۲۲] ابوالحسن شعرانی‌، شرح فارسی تجرید الاعتقاد، ص ۵۰۶، انتشارات اسلامیه‌، تهران، بی‌تا.


۳.۳.۱ - روایتی از امام رضا

امام رضا علیه‌السلام به نقل از پدران بزرگوارشان و آنها از پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌وآله می‌فرمایند: «خدای تعالی نیافریده است خلقی را افضل و گرامی‌تر از من.

۳.۳.۲ - روایتی از امام علی

امام علی علیه‌السلام فرمود: ای رسول خدا! تو افضل خواهی بود یا جبرئیل؟ پیامبر فرمود: ای علی! حق تعالی پیامبران مرسل خود را به ملائکه مقربین فضیلت و برتری داده است و مرا از جمیع پیامبران ـ از مرسل و غیر مرسل ـ فضیلت داده است. ای علی! فضیلت، بعد از من‌ برای تو و ائمه بعد از تو است و ملائکه خدمت‌گزاران ما و خدمت‌گزاران کسانی هستند که ما را دوست داشته باشند...».

۳.۳.۳ - روایتی از پیامبر

پیامبر اکرم ـ صلی‌الله‌علیه‌وآله ـ فرمود: من افضل و برتر از جبرئیل، میکائیل، اسرافیل و از تمام ملائکه مقرب هستم و من بهترین مردم و برترین فرزند آدمم».

۳.۳.۴ - روایتی از امام عسکری

امام حسن عسکری علیه‌السلام فرمود: «منافقان از پیامبر اکرم ـ صلی‌الله‌علیه‌وآله ـ پرسیدند: آیا علی افضل است یا ملائکه مقرب خدا؟ پیامبر فرمود: آیا غیر از این است که ملائکه، محترم و مقرب شدند جز به‌واسطه محبت با محمد و علی و قبول ولایت آن دو؟! هر یک از محبین علی که دل از کثافت غش و دغل‌بازی و فریب‌کاری و نجاست گناه پاک کنند پاک‌تر و افضل از ملائکه هستند. مگر جز این بود که ملائکه را دستور دادند که سجده آدم کنند؛ چون آنها با خود خیال می‌کردند کسی بهتر از آنها نیست و هر کسی بیاید خود را از او برتر می‌دانستند؛ از نظر فضیلت دینی و شناخت خدا و اطلاعات دینی. خداوند خواست به آنها بفهماند که در این خیال اشتباه کرده‌اند، آدم را آفرید و به او تعلیم تمام اسما را نمود؛ سپس بر ملائکه عرضه داشت آنها از جواب عاجز شدند، به حضرت آدم دستور داد به ایشان اطلاع دهد و بفهماند که در علم از ملائکه برتر است؛ سپس از صلب آدم ذریه‌ای خارج نمود که گروهی از آنها انبیا و رسل و بندگان برجسته خدا بودند، بهترین ایشان محمد و پس از او آلش بودند و شخصیت‌های برجسته از این میان اصحاب محمد و افراد شایسته امت او بودند».

۳.۳.۵ - روایتی از شیخ صدوق

شیخ صدوق(ره) گوید: اعتقاد ما در شأن پیامبران و رسولان و حجت‌های خدا آن است که ایشان افضل از ملائکه‌اند، و این‌که وقتی حق تعالی به ملائکه فرمود: «به‌درستی که من خلیفه‌ای در زمین قرار خواهم داد»، ملائکه گفتند: آیا قرار می‌دهی در زمین کسی را که فساد می‌کند در آن و خون‌ها را می‌ریزد و ما تسبیح به حمد تو می‌نماییم و تقدیس برای تو می‌کنیم («وَ إِذْ قالَ رَبُّکَ لِلْمَلائِکَةِ إِنِّی جاعِلٌ فِی الْأَرْضِ خَلِیفَةً قالُوا أَ تَجْعَلُ فِیها مَنْ یُفْسِدُ فِیها وَ یَسْفِکُ الدِّماءَ وَ نَحْنُ نُسَبِّحُ بِحَمْدِکَ وَ نُقَدِّسُ لَکَ قالَ إِنِّی أَعْلَمُ ما لا تَعْلَمُونَ»)، خلاصه آنچه فرشتگان به دنبال آن بودند، آرزوی جایگاه آدم علیه‌السلام بود و معلوم است که آنان آرزوی جایگاهی را نداشتند، مگر جایگاهی والاتر از جایگاه خویش!


علم موجب مزیت و برتری است.

۴.۱ - برتری حضرت آدم بر ملائکه

خدای تعالی در قرآن فرموده: «سپس علم اسماء (علم اسرار آفرینش و نام‌گذاری موجودات‌) را همگی به آدم آموخت. بعد آنها را به فرشتگان عرضه داشت و فرمود: اگر راست می‌گویید، اسامی اینها را به من خبر دهید! فرشتگان گفتند: منزهی تو! ما چیزی جز آنچه به ما تعلیم داده‌ای، نمی‌دانیم تو دانا و حکیمی. فرمود: ای آدم! آنان را از اسامی (و اسرار) این موجودات آگاه کن. هنگامی که آنان را آگاه کرد، خداوند فرمود: آیا به شما نگفتم که من، غیب آسمان‌ها و زمین را می‌دانم؟! و نیز می‌دانم آنچه را شما آشکار می‌کنید، و آنچه را پنهان می‌داشتید!»

اینها همه موجب تفضل و برتری حضرت آدم ـ علیه‌السلام ـ بر ملائکه است؛ به دلیل آن‌که حق تعالی فرموده: «أَنْبِئْهُمْ بِأَسْمائِهِمْ‌»؛ یعنی ای آدم خبر ده ملائکه را به نام‌های آن اشخاص.

۴.۲ - سجود ملائکه بر آدم

از جمله دلیل‌هایی که اثبات برتری آدم ـ علیه‌السلام ـ بر ملائکه می‌نماید این است که خدای تعالی ملائکه را به سجود برای آدم ـ علیه‌السلام ـ امر کرد و معلوم است که امر نفرموده به سجود مگر برای کسی که افضل از آنها باشد و سجود مذکور ملائکه بندگی بود برای حق تعالی و احترام بود برای آدم ـ علیه‌السلام ـ جهت آنچه در صلب او سپرده شده بود از پیامبر اکرم ـ صلی‌الله‌علیه‌وآله ـ و [ائمه|ائمه اطهار علیهم‌السلام]] .




۵.۱ - اول

به اعتقاد متکلمان شیعی پیامبران و ائمه طاهرین بر فرشتگان برتری و فضیلت دارند.

۵.۲ - دوم

این‌که در برخی آیات، نام ملائکه بعد از انبیا ذکر شده است، مقتضی برتری فرشتگان نیست؛ زیرا همان‌طور که گفته شد پیامبران بر فرشتگان برتری دارند؛ اما این برتری موجب چندان فاصله‌ای نمی‌شود که نتوان در استعمالات، غیر افضل را بر افضل، مقدم داشت.
[۳۲] طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، مقدمه:بلاغی‌، محم جواد، ج ‌۳، ص ۲۲۵، ناصر خسرو، تهران، چاپ سوم، ۱۳۷۲ش.

همان‌طور که در ذکر نام فرشتگان نیز جبرئیل و میکائیل در انتها و بعد از تمام فرشتگان ذکر شده است؛ درحالی‌که آنها از فرشتگان بزرگ الهی هستند. بنابراین ترتیب ذکر فرشتگان و انبیا دلالت بر ترتیب مقام و جایگاه وجودی آنها ندارد. به‌علاوه در ادبیات عرب، «واو» عطف همیشه بیان‌گر ترتیب نیست.


۱. بقره (۲)، آیه ۹۸.    
۲. بقره (۲)، آیه ۲۸۵.    
۳. مکارم شیرازی، ناصر، الأمثل فی تفسیر کتاب الله المنزل، ج ‌۱۴، ص ۱۶، مدرسه امام علی بن ابی‌طالب (ع)، قم، چاپ اول، ۱۴۲۱ق.    
۴. بقره (۲)، آیه ۱۷۷.    
۵. نساء (۴)، آیه ۱۳۶.    
۶. انبیاء (۲۱)، آیه ۲۶.    
۷. حاقه (۶۹)، آیه ۱۷.    
۸. نازعات (۷۹)، آیه ۵.    
۹. اعراف (۷)، آیه ۳۷.    
۱۰. انفطار (۸۲)، آیه ۱۰ ۱۳.    
۱۱. انعام (۶)، آیه۶۱.    
۱۲. هود (۱۱)، آیه ۷۷.    
۱۳. احزاب (۳۳)، آیه ۹.    
۱۴. نحل (۱۶)، آیه ۲.    
۱۵. شوری (۴۲)، آیه ۵.    
۱۶. صافات (۳۷)، آیه ۱۶۴ ۱۶۶.    
۱۷. فیاض لاهیجی، گوهر مراد، ص ۴۲۷، نشر سایه، تهران، چاپ اول، ۱۳۸۳ش.
۱۸. فیاض لاهیجی، گوهر مراد، ص ۴۲۷، نشر سایه، تهران، چاپ اول، ۱۳۸۳ش.
۱۹. فیاض لاهیجی، گوهر مراد، ص ۴۲۷، نشر سایه، تهران، چاپ اول، ۱۳۸۳ش.
۲۰. سعدالدین تفتازانی‌، شرح المقاصد، مقدمه، تحقیق و تعلیق: عمیره‌، عبدالرحمن، ج ۵، ص ۶۵ ـ ۶۶، الشریف الرضی‌، افست قم‌، چاپ اول، ۱۴۰۹ق.
۲۱. شیخ طوسی، محمد بن حسن، التبیان فی تفسیر القرآن، با مقدمه:شیخ آقا بزرگ تهرانی، تحقیق:قصیر عاملی، احمد، ج ‌۱، ص ۱۵۰، دار احیاء التراث العربی، بیروت، بی‌تا.    
۲۲. ابوالحسن شعرانی‌، شرح فارسی تجرید الاعتقاد، ص ۵۰۶، انتشارات اسلامیه‌، تهران، بی‌تا.
۲۳. شیخ صدوق، عیون اخبار الرضا (ع)، محقق و مصحح:لاجوردی، مهدی، ج ‌۱، ص ۲۶۲، نشر جهان، تهران، چاپ اول، ۱۳۷۸ق.    
۲۴. شیخ صدوق‌، الاعتقادات، ص ۹۰، المؤتمر العالمی للشیخ المفید، قم، چاپ دوم، ۱۴۱۴ق‌.    
۲۵. مجلسی، محمدباقر، بحار الانوار، ج ‌۱۱، ص ۱۳۶ ۱۳۷، دار إحیاء التراث العربی، بیروت، چاپ دوم، ۱۴۰۳ق.    
۲۶. بقره (۲)، ایه ۲۸.    
۲۷. شیخ صدوق‌، الاعتقادات، ص ۸۹، المؤتمر العالمی للشیخ المفید، قم، چاپ دوم، ۱۴۱۴ق‌.    
۲۸. بقره (۲)، ایه ۳۱ ۳۲.    
۲۹. شیخ صدوق‌، الاعتقادات، ص ۸۹ ۹۰، المؤتمر العالمی للشیخ المفید، قم، چاپ دوم، ۱۴۱۴ق‌.    
۳۰. شیخ صدوق‌، الاعتقادات، ص ۸۹ ۹۰، المؤتمر العالمی للشیخ المفید، قم، چاپ دوم، ۱۴۱۴ق‌.    
۳۱. طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، مقدمه:بلاغی‌، محمد جواد، ج ‌۳، ص ۲۵۰.    
۳۲. طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، مقدمه:بلاغی‌، محم جواد، ج ‌۳، ص ۲۲۵، ناصر خسرو، تهران، چاپ سوم، ۱۳۷۲ش.
۳۳. دمشقی علائی، صلاح الدین أبوسعید خلیل بن کیکلدی، الفصول المفیدة فی الواو المزیدة، ص ۸۵، دار البشیر، عمان، چاپ اول، ۱۴۱۰ق.    



پایگاه اسلام کوئست.    


رده‌های این صفحه : اخلاق اسلامی | ایمان | فرشتگان | کلام




جعبه ابزار