• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

ارشاد جاهل

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف


کلیدواژه: آگاهی، ارشاد جاهل، امر به معروف، جهل، راهنمایی، هدایت.
پرسش: ارشادجاهل به چه معناست؟
پاسخ: ارشاد از ماده‌ی رشد گرفته شده است که در لغت به معنای هدایت و به حق و درستی رهنمون کردن است
[۱] معین، محمد؛ فرهنگ فارسی، تهران، انتشارات امیرکبیر، ۱۳۸۴ش، چ۲۲، ج۱، ص۲۰۱.
و در مقابل آن کلمه‌ی غیّ قرار دارد که به معنای هدایت به بی‌راهه می‌باشد.
[۲] راغب اصفهانی، حسین؛ المفردات فی غریب القرآن، تحقیق صفوان عدنان‌داودی، بیروت، انتشارت دارالعلم، ۱۴۱۲، چ اول، ص۳۵۴
[۳] مصطفوی، حسن؛ التحقیق فی کلمات القرآن، تهران، انتشارت وزارت ارشاد، ۱۴۱۶، چ اول، ج۴، ص۱۳۹.

جاهل نیز از ماده‌ی جهل به معنای کسی است که خالی از علم است.
[۴] طریحی، فخرالدین؛ مجمع البحرین، تحقیق سیداحمد حسینی، تهران، انتشارات کتاب‌فروشی مرتضوی، ۱۳۷۵ش، چ سوم، ج۵، ص۳۴۵.



جهل خود بر دو قسم است "جهل بسیط" و "جهل مرکب". جهل بسیط آن است که انسان چیزی را نمی‌داند ولی خودش هم می‌داند که نمی‌داند؛ ولی جهل مرکّب آن است که انسان نمی‌داند ولی نمی‌داند که نمی‌داند و به اصطلاح جهل در جهل است و آگاهی‌بخشی به چنین افرادی از گروه نخست به مراتب دشوارتر است.
[۵] مطهری، مرتضی؛ مجموعه آثار، تهران، انتشارات صدرا، ۱۳۸۹، ج۲۶، ص۱۴۱.

در اصطلاح قرآنی و روایی نیز جهل در نقطه مقابل عقل قرار دارد، نه علم. از این رو جاهل به کسی گفته می‌شود که قدرت فهم مطالب و تجزیه و تحلیل آن را ندارد، اگرچه عالم باشد؛ به این معنا که دایره‌ی اطلاعاتش گسترده است و ذهنش شبیه انباری از اطلاعات و اصطلاحات است، اما توانایی تجزیه و تحلیل این اطلاعات را در جای مناسب ندارد.
[۶] مطهری، مرتضی؛ مجموعه آثار، ج۲۲، ص۶۹۵-۶۹۶.
بنابراین ارشاد جاهل به معنای راهنمایی شخصی است که راه را از بی‌راهه بازنمی‌شناسد.

اهل کتاب بودن و سری در نوشته‌ها داشتن، هم‌چنان‌که مزیّت و ارزش است، محاسبه در پی‌دارد و از تکلیف بازخواست می‌شود. دانایان دین و آشنایان به حقایق و عالمان به کتاب، در برابر خالق و خلق، رسالت دارند. این میثاقی است که خداوند در وهله‌ی نخست از پیامبرش گرفته
[۷] نور/سوره۲۴، آیه۵۴.    
و در مرحله‌ی بعد از تمامی عالمان و آگاهان به حقایق امور.
[۸] آل‌عمران/سوره۳، آیه۱۸۷.    

البته غالب انسان‌ها وقتی نام مسئولیّت بر سر کاری می‌آید از آن فراری می‌شوند، برای همین خداوند گروهی را از میان خود مردم موظف می‌داند که سفر کنند به سوی دیگر عالمان و از آنها نادانسته‌ها را یاد گرفته و به خاندان و اقوام خویش بیاموزند. در قرآن آمده است:
«شایسته نیست مؤمنان همگی (به سوی میدان جهاد ) کوچ کنند. چرا از هر گروهی از آنان، طایفه‌ای کوچ نمی‌کند تا در دین (و معارف و احکام اسلام ) آگاهی یابند و به هنگام بازگشت به سوی قوم خود، آنها را بیم دهند؟! شاید (از مخالفت فرمان پروردگار ) بترسند و خودداری کنند!»
[۹] توبه/سوره۹، آیه۱۲۲.    

در این آیه نکاتی نهفته که لازم است تأمّل و توجه بیشتری در مورد آنها صورت گیرد:
‌أ) هجرت برای یادگیری علوم و مسائلی که انسان برای رشد و تعالیش بدان نیازمند است، در ردیف هجرت برای جهاد در راه خدا قرار گرفته است؛ یعنی جهاد با جهل همانند جهاد با دشمن ، بر تمامی مسلمانان واجب است.
[۱۰] مکارم شیرازی، ناصر؛ تفسیر نمونه، تهران، انتشارات دارالکتب الاسلامیه، ۱۳۷۴ش، چ اول، ج۸، ص۱۹۴.    

‌ب) مقصود از تفقه در دین یادگیری احکام عملی و علم فقه تنها نیست؛ بلکه فقه و فقاهت به معنی فهم است که از روی دقّت و تأمّل صورت بگیرد و چون در رابطه با امور دینی ذکر شود، شامل یادگیری حقایق و معارف دینی از اصول و فروع اسلامی می‌شود.
[۱۱] مصطفوی، حسن؛ تفسیر روشن، تهران، انتشارات مرکز نشرکتاب، ۱۳۸۰ش، چ اول، ج۱۰، ص۳۰۴.

‌ج) کسانی که برای یادگیری علوم دینی گمارده می‌شوند، از طبقه و نژاد خاصی نیستند؛ بلکه همه از درون جامعه اسلامی برخاسته‌اند.
[۱۲] مدرّسی، محمدتقی؛ تفسیر هدایت، ترجمه گروهی از مترجمان، مشهد، انتشارات آستان قدس، ۱۳۷۷، چ اول، ج۴، ص۲۵۵.

‌د) گروهی که کسب دانش نمودند، در جایی نمی‌مانند تا مردم نزد آنان آیند؛ بلکه خود به میان مردم می‌روند و هشدارشان می‌دهند
[۱۳] مدرّسی، محمدتقی؛ تفسیر هدایت، ص۲۵۶.
و این همان وظیفه‌ی عالمان برای ارشاد جاهلان می‌باشد.

در بیشتر کتاب‌هایی که به جمع‌آوری احادیثی در رابطه با اخلاق و اعتقادات پرداخته شده، فصلی به فضیلت کسب دانش و جایگاه والای دانشمندان اختصاص یافته است.
[۱۴] صفارقمی، محمد؛ بصائرالدرجات، قم، انتشارات کتاب‌خانه آیت‌الله مرعشی، ۱۴۰۴ق، چ دوم، ج۱.
[۱۵] کلینی، محمد؛ کافی، تهران، انتشارات اسلامیه، ۱۳۶۲، چ دوم، ج اول، کتاب فضل العلم.
[۱۶] مجلسی، محمدباقر؛ بحارالانوار، بیروت، انتشارات موسسة الوفاء، ۱۴۰۴، جلد اول و دوم و....
اما در همان کتاب‌ها به این نکته نیز اشاره شده است که در صورتی عالمی مورد ستایش واقع می‌شود که دیگران را از علمش بهره‌مند سازد.
[۱۷] کلینی، محمد؛ کافی، ج ۱، ص۳۳، ح۷-۹.    
[۱۸] مجلسی، محمدباقر؛ بحارالانوار، جلد۲، ص۱-۲۶.    

در روایتی حضرت علی‌ (ع) فرمودند: «خداوند از جاهلان برای طلب دانش پیمان نگرفت تا اینکه نخست از دانشمندان جهت بیان دانش برای جاهلان پیمان گرفت؛ چرا که علم پیش از جهل آفریده شده است.»
[۱۹] مفید، محمد؛ امالی، قم، انتشارات کنگره شیخ مفید، ۱۴۱۳ق، چ اول، ص۶۶.

در بسیاری از روایات نیز مشاهده می‌شود که برای هرچیزی زکاتی در نظر گرفته شده که پرداخت آن واجب است و زکات علم، انتشار دادن آن است
[۲۰] ابن‌شعبه حرّانی، حسن؛ تحف‌العقول عن آل‌الرسول‌(ص)، قم، انتشارات جامعه مدرسین، ۱۴۰۴ق، چ دوم، ص۳۶۴.    
[۲۱] کلینی، محمد؛ کافی، ج اول، ص۴۱.    
[۲۲] آمدی، عبدالواحد؛ تصنیف غررالحکم و دررالکلم، قم، انتشارات دفتر تبلیغات، ۱۳۶۶، چ اول، ص۴۴.
و آیا نشر علم، چیزی جز آگاهی‌بخشی به افراد ناآگاه است؟ و چه زیبا هدیّه‌ای است ارشاد و هدایت جاهل و آگاه نمودن او که هیچ هدیّه‌ای به پای آن نرسد.
[۲۳] دیلمی، حسن؛ ارشادالقلوب الی الصواب، قم، انتشارات شریف‌رضی، ۱۴۱۲ق، چ اول، ج۱، ص۱۳.
خداوند به حضرت موسی‌ (ع) فرمود:
«چیزهای خوب را یادبگیر و به کسانی هم که نمی‌دانند یادبده! پس به‌درستی که من مزار معلّمان و راهنمایان خیر و خوبی و کسانی که آن را فرا می‌گیرند را، پُر از نور می‌کنم تا در آنجا از چیزی وحشت و هراس نداشته باشند.»
[۲۴] دیلمی، حسن؛ ارشادالقلوب الی الصواب، قم، انتشارات شریف‌رضی، ۱۴۱۲ق، چ اول، ج۱، ص۱۳.


برای آگاهی‌ دادن به مخاطبی که نمی‌داند در مسیر غلط گام برمی‌دارد می‌توان از آیات و روایات و با مراجعه به سخنان بزرگان راه‌ها و شیوه‌های مختلفی را ارائه نمود که در ذیل به برخی از این روش‌ها اشاره می‌شود:

۴.۱ - دعوت عملی به نیکی

تاثیر عمیق "دعوت عملی" از اینجا سرچشمه می‌گیرد که هرگاه شنونده بداند، گوینده از دل سخن می‌گوید و به گفته‌ی خویش صددرصد ایمان دارد، گوش جان خود را به‌روی سخنانش می‌گشاید و سخن که از دل برخیزد بر دل می‌نشیند و در جان اثر می‌گذارد و بهترین نشانه ایمان گوینده به سخنش این است که خود قبل از دیگران عمل کند.
[۲۵] مکارم شیرازی، ناصر؛ تفسیر نمونه، ج۱، ص۲۱۵.    

ابن ابی‌یعفور گوید: امام صادق‌ (ع) به من فرمود:
«مردم را به غیر از زبانتان (با عملتان) دعوت به ( راه راست ) کنید، تا سعی و کوشش و درستی و خویشتن‌داری را از شما مشاهده کنند.»
[۲۶] طبرسی، فضل‌بن حسن؛ مشکاة‌الانوار فی غررالاخبار، نجف، انتشارات حیدریه، ۱۳۸۵ق، چ دوم، ص۴۶.


۴.۲ - بیانی ساده و رسا

ساده‌ترین روش در ارشاد جاهل، گوشزد کردن آنچه که او نمی‌داند با بیانی ساده و بی‌پیرایه است. در ارشاد هدف این است که شخص شنونده متوجه اشتباه و خطای خویش گردد. اگر شخص ارشادکننده طوری صحبت کند که اصلا او متوجه گفته‌هایش نشود، نتیجه این می‌شود که این همه تلاش برای ارشاد، تلاش برای هیچ بوده است.
[۲۷] مطهری، مرتضی؛ مجموعه آثار، ج۱۶، ص۱۴۹.


۴.۳ - آموزش غیرمستقیم

امام حسن و امام حسین‌ (ع) در ایام کودکی بر پیرمردی گذشتند که مشغول وضو گرفتن بود، ولی وضو را درست انجام نمی‌داد. آن دو بزرگوار‌(ع) (برای اینکه آن پیرمرد را آگاه نمایند) به آن پیرمرد گفتند: ما دو نفر وضو می‌گیریم و شما قضاوت کنید که کدام‌یک از ما بهتر وضو می‌گیرد. وقتی وضو گرفتند به وی گفتند: وضوی کدام‌یک از ما نیکوتر بود؟ گفت: شما هر دو خوب وضو گرفتید، ولی این پیرمرد نادان وضویش صحیح نبود. اکنون وضو گرفتن را از شما آموختم.
عرب‌زبان‌ها ضرب‌المثلی دارند که می‌گوید: "به‌کنایه سخن گفتن رساتر از تصریح است".

۴.۴ - یادآوری

در برخی موارد، در مسیر اشتباه گام برداشتن نه به‌خاطر ندانستن است، بلکه بخاطر غفلت و فراموشی است. در چنین مواردی یادآوری آنچه که فراموش شده، بهترین شیوه برای هدایت و ارشاد است.
[۲۸] مطهری، مرتضی؛ مجموعه آثار، ص۱۶۵.
خداوند متعال به رسول اکرم‌ (ص) چنین می‌فرماید:
«و پیوسته تذکر ده، زیرا تذکر مؤمنان را سود می‌بخشد.»
[۲۹] ذاریات/سوره۵۱، آیه۵۵.    

روش‌های دیگری نیز می‌توان به این موارد افزود که با تفاوت شرایط زمان و مکان کاربرد بهتری دارند؛ اما برشمردن همه‌ی آنها از حوصله‌ی این مقاله خارج است.

آراستگی به اخلاق انسانی و زدودن خوی‌های زشت، وظیفه‌ی همگان است. اما چنان‌که بیان شد، کسی که دیگران را به نیکی‌ها، خوش‌خلقی‌ها، راستی‌ها و دوری از کژی‌ها و ناراستی‌ها فرامی‌خواند، بدین سبب که تا خود به این امور باور نداشته باشد توصیه‌هایش در دیگران چندان اثری نخواهد داشت، باید سرلوحه‌ی دیگران در این مسیر باشد.
از سوی دیگر مهم‌ترین عامل جذب و تأثیرگذاری اخلاق است. اخلاق نیک آدمی زمینه‌ی گرایش مردم را فراهم می‌آورد؛ چنان‌که اخلاق زشت ، موجب نفرت و فرار مردم از او می‌گردد. پس به عنوان زیربنای شخصیّت ارشادکننده، اخلاق نخستین ضرورت است.
از جمله خصوصیّات اخلاقی و دیگر مسائلی که اطلاع از آنها برای شخص راهنما ضروری است می‌توان به این موارد اشاره داشت:

۵.۱ - حس انسان ‌دوستی

نخستین خصلتی که باید در وجود شخص ارشادکننده نهادینه شود، حس انسان‌دوستی و شور و سوز اصلاح و هدایت نوع انسان است. وجود این حس در فطرت آدمی است که وقتی می‌بیند تشنه‌کامان حقیقت از بی‌راهه می‌روند، او را وامی‌دارد تا به هدایت و ارشاد آنها بپردازد. نمونه‌ی آشکار این حرکت وجود نازنین پیامبر گرامی اسلام‌(ص) است. خداوند خطاب به رسول گرامیش می‌فرماید:
«گویی می‌خواهی جان خود را از شدّت اندوه از دست دهی بخاطر این‌که آنها ایمان نمی‌آورند!»
[۳۰] شعراء/سوره۲۶، آیه۳.    

عشق به هدایت انسان‌ها در وجود نازنین رسول‌خدا(ص) چنان موج می‌زد که نمی‌توانست جهالت و نادانی برخی را ببیند و از کنارشان عبور کند.

۵.۲ - شهامت حق‌گویی

ترس ، زبونی و سستی در اظهار حق، از گناهان بزرگی است که شاید جبران‌ناپذیر باشد. اگر انسان با آزادگی و شجاعت کامل مراقب خود نباشد، ممکن است حقیقت را فدای مصلحت موهومی کند که در ذهنش رسوخ کرده و یا محیط خاصی را پدید آورده است. اگر چنین فضایی برای ارشادکننده پیش آید، باید با استمداد از نیروی لایزال الهی، بر تخیّلات خویش غلبه نماید و جوّ کاذب را بشکند و به روش پیامبران بنگرد که چگونه اندیشه‌های نو و صددرصد متضاد با تفکّر محیط را عرضه می‌کردند و از هیچ چیز نمی‌هراسیدند.
[۳۱] احزاب/سوره۳۳، آیه۳۹.    
[۳۲] (بی‌نا)؛ روش تبلیغ، قم، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی، ۱۴۰۳ق، ص۴۶-۴۷.


۵.۳ - رفق و مدارا با مردم

درجه‌ی ایمان و باور مردم متفاوت است و بسیاری از مسائل برایشان حل شده نیست؛ بلکه می‌آیند و سوال می‌کنند و در هر مسئله‌ی مسلّمی ممکن است شک کنند و با تردید بپرسند. در این‌گونه موارد است که شخص عالم و فرهیخته باید با بردباری و مدارا پاسخ گوید و بکوشد که با توضیح و بیانات گوناگون، موضوع را برای مردم روشن کند. از هیچ نوع سوال و مطلبی نرنجد، قیافه درهم نکشد، پرسنده را رد و طرد نکند و از تکفیر و تفسیق بپرهیزد.
[۳۳] (بی‌نا)؛ روش تبلیغ، قم، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی، ۱۴۰۳ق، ص۴۰-۴۱.
آیات ابتدای سوره‌ی عبس یادآور همین نکته می‌باشد.

۵.۴ - بذل علم با جان و دل

آن‌جا که نیاز به بیان است تا جاهلی آگاه شود، تا رهروی در چاه نیفتد، تا مرده دلی به حیات قلبی رسد، تا سرگردانی به چشمه‌ی یقین دست یابد، در این گونه موارد، دم فرو بستن و کتمان علم و بیان نکردن حق، خیانت است.
[۳۴] محدّثی، جواد؛ آفات علم، قم، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی، ۱۳۷۴، چ اول، ص۹۷.
امام جواد‌ (ع) فرموده است:
«اگر عالمان، سرگردانی را ببینند و راهنمایی‌اش نکنند، یا مرده‌ای را ببینند و او را زنده نکنند و نصیحت و خیرخواهی را کتمان کنند، اینان خائن‌اند.»
[۳۵] کلینی، محمد؛ کافی، ج۸، ص۵۴.    

‌

۵.۵ - شناخت مخاطب

کسی که در مسند ارشاد قرار دارد، باید توجه داشته باشد که با چه کسی گفتگو می‌کند. فهم هر فرد بسته به سنّ، جنسیّت و میزان علم و فهم ، متفاوت خواهد بود.
روش ارشاد نوجوان و جوان با شیوه‌ی ارشاد افراد میان‌سال و کهن‌سال بسیار متفاوت است. گاهی فردی هنگام آموزش دیگران مطالبی را در حدّ آگاهی خود بیان می‌کند و از اصطلاحات و عبارات علمی بهره می‌گیرد، در صورتی که بسیاری از آن اصطلاحات برای اکثر افراد قابل پذیرش و فهم نیست.رسول خدا‌(ص) این روش را شیوه‌ی پیامبران در ارشاد دیگران معرّفی می‌نمایند:
« ما گروه پیامبران دستور داریم که با مردم در خور عقلشان سخن بگوئیم »
[۳۶] کلینی، محمد؛ کافی، ج۱، ص۲۳.    

برای دست‌یابی به نتیجه‌ی مطلوب، باید مطالب را در حدّ فهم افراد ساده و روشن بیان نمود.
‌

۵.۶ - توجه به شرایط زمان و مکان

مکان‌های مذهبی هم‌چون مساجد و زیارت‌گاه‌ها، بهترین و مناسب‌ترین مکان‌ها برای آموزش مسائل دینی است؛ البته باید دانست که آموزش این مسائل منحصر به چنین مکان‌هایی نیست؛ بلکه مراکز آموزشی چون مدارس، دانشگاه‌ها و... نیز زمینه‌ی مناسبی برای سخن گفتن در این‌باره را دارند.
زمان نیز به‌مانند مکان دارای اهمیّت بسزایی در پذیرش راهنمایی‌های دیگران است. پند و اندرز دیگران هنگام گرسنگی ، تشنگی ، خستگی ، بی‌حوصلگی و هیجان نه تنها مفید نیست، بلکه تأثیرات منفی نیز دربردارد. ایام ماه رمضان ، ماه محرّم ، مجالس عزا و مراسم شادی و سرور برای اهل‌بیت (ع) و اوقاتی که مخاطب دوست دارد با کسی درد و دل کند، از بهترین مواقع راهنمایی دیگران است.
امام حسین‌ (ع) از ایام حجّ بهترین بهره‌برداری را برای رساندن پیام انقلاب خود و بیداری مسلمانان از خواب غفلت ، نمود.
[۳۷] قرائتی، محسن؛ قرآن و تبلیغ، تهران، مرکز فرهنگی درسهایی از قرآن، ۱۳۷۷ش، چ اول، ص۳۷-۴۷.


۱. ↑ معین، محمد؛ فرهنگ فارسی، تهران، انتشارات امیرکبیر، ۱۳۸۴ش، چ۲۲، ج۱، ص۲۰۱.
۲. ↑ راغب اصفهانی، حسین؛ المفردات فی غریب القرآن، تحقیق صفوان عدنان‌داودی، بیروت، انتشارت دارالعلم، ۱۴۱۲، چ اول، ص۳۵۴
۳. ↑ مصطفوی، حسن؛ التحقیق فی کلمات القرآن، تهران، انتشارت وزارت ارشاد، ۱۴۱۶، چ اول، ج۴، ص۱۳۹.
۴. ↑ طریحی، فخرالدین؛ مجمع البحرین، تحقیق سیداحمد حسینی، تهران، انتشارات کتاب‌فروشی مرتضوی، ۱۳۷۵ش، چ سوم، ج۵، ص۳۴۵.
۵. ↑ مطهری، مرتضی؛ مجموعه آثار، تهران، انتشارات صدرا، ۱۳۸۹، ج۲۶، ص۱۴۱.
۶. ↑ مطهری، مرتضی؛ مجموعه آثار، ج۲۲، ص۶۹۵-۶۹۶.
۷. ↑ نور/سوره۲۴، آیه۵۴.    
۸. ↑ آل‌عمران/سوره۳، آیه۱۸۷.    
۹. ↑ توبه/سوره۹، آیه۱۲۲.    
۱۰. ↑ مکارم شیرازی، ناصر؛ تفسیر نمونه، تهران، انتشارات دارالکتب الاسلامیه، ۱۳۷۴ش، چ اول، ج۸، ص۱۹۴.    
۱۱. ↑ مصطفوی، حسن؛ تفسیر روشن، تهران، انتشارات مرکز نشرکتاب، ۱۳۸۰ش، چ اول، ج۱۰، ص۳۰۴.
۱۲. ↑ مدرّسی، محمدتقی؛ تفسیر هدایت، ترجمه گروهی از مترجمان، مشهد، انتشارات آستان قدس، ۱۳۷۷، چ اول، ج۴، ص۲۵۵.
۱۳. ↑ مدرّسی، محمدتقی؛ تفسیر هدایت، ص۲۵۶.
۱۴. ↑ صفارقمی، محمد؛ بصائرالدرجات، قم، انتشارات کتاب‌خانه آیت‌الله مرعشی، ۱۴۰۴ق، چ دوم، ج۱.
۱۵. ↑ کلینی، محمد؛ کافی، تهران، انتشارات اسلامیه، ۱۳۶۲، چ دوم، ج اول، کتاب فضل العلم.
۱۶. ↑ مجلسی، محمدباقر؛ بحارالانوار، بیروت، انتشارات موسسة الوفاء، ۱۴۰۴، جلد اول و دوم و....
۱۷. ↑ کلینی، محمد؛ کافی، ج ۱، ص۳۳، ح۷-۹.    
۱۸. ↑ مجلسی، محمدباقر؛ بحارالانوار، جلد۲، ص۱-۲۶.    
۱۹. ↑ مفید، محمد؛ امالی، قم، انتشارات کنگره شیخ مفید، ۱۴۱۳ق، چ اول، ص۶۶.
۲۰. ↑ ابن‌شعبه حرّانی، حسن؛ تحف‌العقول عن آل‌الرسول‌(ص)، قم، انتشارات جامعه مدرسین، ۱۴۰۴ق، چ دوم، ص۳۶۴.    
۲۱. ↑ کلینی، محمد؛ کافی، ج اول، ص۴۱.    
۲۲. ↑ آمدی، عبدالواحد؛ تصنیف غررالحکم و دررالکلم، قم، انتشارات دفتر تبلیغات، ۱۳۶۶، چ اول، ص۴۴.
۲۳. ↑ دیلمی، حسن؛ ارشادالقلوب الی الصواب، قم، انتشارات شریف‌رضی، ۱۴۱۲ق، چ اول، ج۱، ص۱۳.
۲۴. ↑ دیلمی، حسن؛ ارشادالقلوب الی الصواب، قم، انتشارات شریف‌رضی، ۱۴۱۲ق، چ اول، ج۱، ص۱۳.
۲۵. ↑ مکارم شیرازی، ناصر؛ تفسیر نمونه، ج۱، ص۲۱۵.    
۲۶. ↑ طبرسی، فضل‌بن حسن؛ مشکاة‌الانوار فی غررالاخبار، نجف، انتشارات حیدریه، ۱۳۸۵ق، چ دوم، ص۴۶.
۲۷. ↑ مطهری، مرتضی؛ مجموعه آثار، ج۱۶، ص۱۴۹.
۲۸. ↑ مطهری، مرتضی؛ مجموعه آثار، ص۱۶۵.
۲۹. ↑ ذاریات/سوره۵۱، آیه۵۵.    
۳۰. ↑ شعراء/سوره۲۶، آیه۳.    
۳۱. ↑ احزاب/سوره۳۳، آیه۳۹.    
۳۲. ↑ (بی‌نا)؛ روش تبلیغ، قم، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی، ۱۴۰۳ق، ص۴۶-۴۷.
۳۳. ↑ (بی‌نا)؛ روش تبلیغ، قم، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی، ۱۴۰۳ق، ص۴۰-۴۱.
۳۴. ↑ محدّثی، جواد؛ آفات علم، قم، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی، ۱۳۷۴، چ اول، ص۹۷.
۳۵. ↑ کلینی، محمد؛ کافی، ج۸، ص۵۴.    
۳۶. ↑ کلینی، محمد؛ کافی، ج۱، ص۲۳.    
۳۷. ↑ قرائتی، محسن؛ قرآن و تبلیغ، تهران، مرکز فرهنگی درسهایی از قرآن، ۱۳۷۷ش، چ اول، ص۳۷-۴۷.


سایت پژوهه.    


رده‌های این صفحه : امر به معروف و نهی از منکر
جعبه ابزار