ابعاد شخصیتی حضرت زهرا
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: معصومین،
حضرت زهرا ،
پرسش: شخصیت حضرت زهرا (سلام‌الله‌علیها) دارای چه ابعادی است؟
پاسخ: ابعاد شخصیت والای
حضرت زهرا (سلام‌الله‌علیها) بسیار گسترده و وسیع است که تنها در سایۀ تامل و ژرف اندیشی می‌توان به جوانب گسترده آن حضرت پی برد. مطالعه و تحقیق پیرامون محورهای معنوی و الاهی،
علم و دانش و مبارزات سیاسی و اجتماعی آن حضرت و... ما را در رسیدن به مقصود یاری می‌دهد.
برخی از آیات
قرآن کریم در شان
اهل بیت (علیه‌السّلام) نازل شده است، که حضرت صدیقه زهرا (سلام‌الله‌علیها) نیز یکی از آن پنج نور پاک است؛ مانند
آیه تطهیر برخی از ویژگی‌های بارز اخلاقی و انسانی بانوی بانوان (به شهادت کتب مختلف
شیعه و
سنی) بدین شرح است:
۱.
پارسایی و
قناعت به ثروتی اندک و امکاناتی ناچیز، در عین امکان بهره مندی از بالاترین امکانات. ۲.
انفاق و
ایثار فراوان در اشیای مورد علاقه و نیاز خویش. ۳.
عبادت خالصانه و
نیایش به درگاه باری تعالی. ۴. تبلور
حیا و
عفت. ۵. الگوی کامل پوشش و
حجاب اسلامی. ۶.
علم و دانش گسترده سیده زنان عالم که گوشه‌ای از آن آگاهی بر محتوای کتاب شریف "
مصحف فاطمه" است. ۷. مبارزات سیاسی و اجتماعی ایشان (بعد از
رحلت پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم)) در پاسداری از مقام ولایت
حضرت علی (علیه‌السّلام)
پیرامون شخصیت وجودی و مقام معنوی فاطمۀ زهرا (سلام‌الله‌علیها) بسی کتاب‌ها نگاشته شده و سخن‌های فراوانی بیان شده است، اما اگر هزاران برابر آن نیز از قلمرو ذهن و اندیشۀ بشر به درآید و صورت گفتار یا نوشتار پذیرد، باز قطره‌ای باشد از اقیانوس بی کرانۀ فضیلت‌های حضرتش. در آسمان معرفت حضرت زهرا (سلام‌الله‌علیها)، برترین اندیشه‌های بشری، حیران و تیز پروازترین عقل‌ها، سرگردان‌اند. برای دست یابی به ساحل دریای معرفت او باید به سراغ
قرآن کریم و احادیث معصومان (علیه‌السّلام) رفت.
در این نوشته، با توجه به قرآن کریم و روایات، تنها به ذکر قطره‌ای از آن دریای بی کران می‌پردازیم.
شخصیت ملکوتی حضرت فاطمۀ زهرا (سلام‌الله‌علیها) نه تنها خود مبین و مفسر آیات قرآن است و نه تنها وجود او سندی زنده به عنوان پشتوانۀ عملی برای تایید مفاهیم آن کتاب آسمانی است، بلکه عملکرد آن حضرت گاهی موجب نزول آیات قرآن شد. البته، این آیات شریفه در شان حضرت زهرا (سلام‌الله‌علیها)، به شکل‌های
تنزیل (برای تنزیل به حسب موارد معانی مختلفی شده است؛ مانند این که، تنزیل همان ظهور ابتدایی الفاظ قرآن است؛ یعنی معنایی که با دیدن یا شنیدن لفظ، بی درنگ به ذهن راه می‌یابد. در تعدادی از روایات مراد از تنزیل، همین معناست.)
تفسیر، (تفسیر، به معنای روشن ساختن مفهوم آیات قرآن و واضح کردن منظور پروردگار است. در تفسیر نباید به مدارک و دلایل ظنی و غیر قابل اطمینان، استناد نمود، بلکه باید به دلایلی تکیه کرد که عقلا و یا شرعا
حجیت و اعتبار آن ثابت و مسلم است.)
تاویل (تاویل، در اصل به معنای ترجیح است و در اصطلاح، عبارتست از برگرداندن لفظ از معنای ظاهری‌اش به معنای محتمل، در صورتی که آن معنا موافق قرآن و روایات باشد.)
و
تطبیق (تطبیق، در اصطلاح به معنای حمل آیه بر مصداق آن می‌باشد؛ و آنجا که در محدوده دلالت لفظی به کار رود، به معنای تفسیر است؛ و آنجا که مصداق، قابل انطباق بر مدلول لفظی نباشد، به معنای تاویل خواهد بود. توضیح آن که، اگر موارد تطبیق، از مصادیق اطلاقات و جزئیات آن دسته مفاهیمی باشد که از دلالت لفظی آیه استفاده می‌شود، این، در چهارچوب تفسیر آیه قرار خواهد گرفت، زیرا که دارای ویژگی تفسیر است، اما در مواردی که بیان مصداق و تطبیق آن، دارای این ویژگی نبوده و مدلول دلالت لفظی نباشد، از حدود «تفسیر» خارج بوده، از موارد «تاویل» محسوب می‌شود؛ چنان که بیان مصادیق برای بسیاری از آیه‌های قرآن در روایات ائمه (علیه‌السّلام)، از قبیل «تاویل» بوده، و مربوط به حقایق عینی آیات است.)
روایت شده است.
گفتنی است؛ دانشمندان و مفسران اسلامی، اجمالا به این امر معترف‌اند که برخی از آیات قرآن کریم در شان
اهل بیت (علیه‌السّلام) نازل شده است، دلالت آنها بر اهل بیت (علیه‌السّلام) و مقام و موقعیت آنها، از باب تفسیر است، نه تطبیق؛ و حضرت صدیقه زهرا (سلام‌الله‌علیها) نیز یکی از آن پنج نور پاک است.
در این مجال، به ذکر تعدادی از این آیات شریفه می پردازیم.
در قرآن کریم چنین آمده است: «هر گاه بعد از علم و دانشی که (در بارۀ
مسیح) به تو رسیده، (باز) کسانی با تو به محاجه و ستیز برخیزند، به آنها بگو: بیایید ما فرزندان خود را دعوت کنیم، شما هم فرزندان خود را، ما زنان خویش را دعوت نماییم، شما هم زنان خود را، ما از نفوس خود دعوت کنیم، شما هم از نفوس خود، آن گاه مباهله کنیم و
لعنت خدا را بر دروغگویان قرار دهیم».
و حضرت فاطمه زهرا (سلام‌الله‌علیها) تنها
مصداق «نساء (زنان)» همراه
پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) برای
مباهله بود.
آیۀ مبارکۀ «... خداوند فقط می خواهد پلیدی و گناه را از شما اهل بیت دور کند و کاملا شما را پاک سازد»،
در شان
امام علی (علیه‌السّلام) حضرت فاطمۀ زهرا (سلام‌الله‌علیها) و
امام حسن (علیه‌السّلام) و
امام حسین (علیه‌السّلام) نازل شده است.
(الانسان) در شان حضرت امام علی (علیه‌السّلام) و فاطمه زهرا (سلام‌الله‌علیها) نازل شده است.
آیاتی که تطبیق آن با حضرت فاطمۀ زهرا (سلام‌الله‌علیها) از موارد «تاویل» به شمار می رود:
در حدیثی از امام صادق (علیه‌السّلام) آمده که به هنگام نزول آیۀ شریفه «مرج البحرین یلتقیان؛
روان کرد دو
دریا را که بهم برسند». خداوند فرمود: من خداوندم. دو دریا را فرستادم، علی بن ابی طالب (علیه‌السّلام) دریای
علم و فاطمه (سلام‌الله‌علیها) دریای
نبوت، و من خدایم، پیوند بین آن دو را برقرار کردم.
امام محمدباقر (علیه‌السّلام) در تفسیر آیات «انها لاحدی الکبر، نذیرا للبشر؛
که آن یکی از بزرگ‌ترین آیات خداست. بشر را هشدار دهنده است» می‌فرماید: «منظور، حضرت فاطمه (سلام‌الله‌علیها) است».
با استناد به روایات، وجود مقدس فاطمه زهرا (سلام‌الله‌علیها) حقیقت و باطن لیلة القدر (
شب قدر ) است؛ و معرفت آن حضرت، همطراز درک شب قدر معرفی شده است.
مانند این روایت: مردی نصرانی به خدمت
امام موسی کاظم (علیه‌السّلام) شرف یاب شد و تفسیر باطن این آیات را جویا شد: «حم،
سوگند به این کتاب روشنگر، که ما آن را در شبی پر
برکت نازل کردیم ما همواره
انذارکننده بوده‌ایم! در آن شب هر امری بر اساس
حکمت (الهی)
تدبیر و جدا می‌گردد»؛
امام (علیه‌السّلام) در پاسخ فرمودند: «حم»، محمد (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) و «کتاب مبین»، علی (علیه‌السّلام) و «اللیلة»، فاطمه (سلام‌الله‌علیها) است.
در این جا، در بارۀ مقام و شخصیت آن حضرت به ذکر مواردی بسنده می‌شود:
آن چنان والا است که رضایت و
خشم حضرتش معیار رضایت و خشم پیامبر گرامی اسلام و رضایت و خشم کبریایی قرار گرفته است.
پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) فرمودند: «فاطمه (سلام‌الله‌علیها) پارۀ تن من است، هر کس او را مسرور گرداند مرا مسرور کرده است و هر کس مرا مسرور گرداند خدا را مسرور کرده است و هر کس او را اذیت کند مرا اذیت کرده است و هر کس مرا اذیت کند خدا را اذیت کرده است، و فاطمه (سلام‌الله‌علیها) عزیزترین مردم در نزد من است».
«مریم سرور زنان زمانه خویش بود، اما دخترم فاطمه (سلام‌الله‌علیها) سرور همۀ زنان جهان، از آغاز و پایان آن است».
آری، مقام و منزلت زهرای مرضیه (سلام‌الله‌علیها) نه تنها بسی والاتر از مقام
آسیه و
مریم است که اوج افتخار آنان، توفیق خدمت گزاری آستان
حضرت خدیجه کبری (سلام‌الله‌علیها) به هنگام وضع حمل فاطمه زهرا (سلام‌الله‌علیها) است.
می‌توان به
پارسایی و
قناعت به ثروتی اندک و امکاناتی ناچیز، در عین امکان بهره مندی از بالاترین امکانات را اشاره کرد؛ چرا که او دختر پیامبر اسلام (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) است و آن حضرت
مزرعه با ارزشی همچون «
فدک» را به ایشان بخشیدند
که در آمد خوبی داشت. همچنین حضرت علی (علیه‌السّلام) از محل کار و تلاش خود در آمد قابل توجهی داشتند و حضرت می‌توانستند زندگی مرفهی برای خود و همسر و فرزندان خود فراهم آورند، اما همۀ در آمد خود را صرف نیازمندان می‌کردند و خود به یک زندگی بسیار سخت و پر مشقت اکتفا می‌نمودند.
یکی دیگر از ابعاد شخصیت اجتماعی فاطمه زهرا (سلام‌الله‌علیها)
انفاق و
ایثار اوست. داستان بخشیدن
غذا و طعام خود در عین نیازمندی به
مسکین و
یتیم و
اسیر در مدت سه شب پی در پی، در
سوره دهر (
انسان) آمده است.
یکی دیگر از ابعاد کرامتی حضرت زهرا (سلام‌الله‌علیها) عبادات آن حضرت است.
عبادت فاطمه از لحاظ کمیت، تا بدان حد گسترده است که در لحظه لحظه زندگی او حضور و ظهور دارد. رفتار او، گفتار او، نگاه او، تلاش او، نفس کشیدن او در هر لحظه شب و روز، عبادت بود.
امام حسن مجتبی (علیه‌السّلام) در این باره می‌فرماید: «مادرم فاطمه (سلام‌الله‌علیها) را دیدم که در
شب جمعه از بستر خویش جدا شده تا طلوع
خورشید مشغول عبادت، و
راز و نیاز با پروردگار بود و لحظه‌ای از
رکوع و
سجود دست برنمی‌داشت».
یکی از افتخارات شیعه «
صحیفه فاطمیه» است.
شیعه معتقد است این کتاب شریف الهام شده از جانب خداوند تعالی به زهرای مرضیه است. (ما مفتخریم که ادعیة حیاتبخش که او را «
قرآن صاعد» می خوانند از ائمه معصومین ما است. ما به «
مناجات شعبانیة» امامان و «
دعای عرفات» حسین بن علی (علیهما السلام) و «
صحیفه سجادیه» این زبور آل محمد و «
صحیفه فاطمیه» که کتاب الهام شده از جانب خداوند تعالی به زهرای مرضیه است از ما است.)
جلوه‌هایی بسیار زیبا و دیدنی از رفتار و گفتار فاطمه زهرا (سلام‌الله‌علیها) در عرصه
حجاب و
عفاف گزارش شده است که می‌باید سرمشق دختران و زنان ما در زندگی قرار گیرد. روزی پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) از جمع مسلمانان حاضر در
مسجد سؤال کردند: چه روش و سیره‌ای برای زندگانی بانوان بهتر است؟ حضرت زهرا (سلام‌الله‌علیها) به واسطۀ سلمان (که خود را عاجز از جواب این سؤال می‌دانست و به همین دلیل به خانه حضرت زهرا (سلام‌الله‌علیها) خود را رسانیده بود) فرمودند: «برای زنان بهتر است که مردان نامحرم را نبینند و مردان نامحرم نیز ایشان را نبینند».
در پایان به یکی از ضروری‌ترین عرصه‌هایی که در آن بایستی به فاطمه زهرا (سلام‌الله‌علیها) اقتدا نمود، اشاره‌ای داشته باشیم و آن عرصۀ دفاع از حریم
امامت و
ولایت می‌باشد؛ چرا که او در دورۀ کوتاه زندگانی خویش پس از هجران رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) زیباترین جلوه پاسداری از حریم ولایت را به تصویر کشانید.
فاطمه (سلام‌الله‌علیها) مردم زمانه خویش را خوب می‌شناخت و می‌دانست آنان لیاقت عبرت پذیری از سخنان او و جسارت
قیام به همراه او را ندارند، اما می‌خواست برای آیندگان، ضلالت را رسوا، حقیقت را برملا و
حجت را تمام نماید، چنان که فرمود: «من با کمال دقت و معرفت شما را از گمراهی، خذلان و تیرگی که ظاهر و باطن شما را فرا گرفته است آگاه ساختم، ولی می‌دانم که خوارید و در چنگال زبونی گرفتار. یاری نکردن وجودتان را فرا گرفته و ابر بی وفایی بر قلوبتان سایه گسترده. چه کنم که دلم خون است و بازداشتن زبان شکایت از طاقت بیرون. می‌گویم برای اتمام حجت بر مردمان...».
فاطمه (سلام‌الله‌علیها)، در قیام پر حماسه فرهنگی‌اش، لحظه‌ای از افشاگری و روشن‌گری‌های هدایت بخش خویش دست برنداشت تا به همۀ مسلمانان طول تاریخ بفهماند که سکوت در مقابل مهاجمان فرهنگی پذیرفتنی نیست. حضرت زهرا (سلام‌الله‌علیها) در مقابل
بدعت و
تحریف اسلام ، آرام ننشست، که برخاست، جوشید و خروشید، افشاگری نمود و روشنگری کرد؛ چرا که با الهام الاهی و تحدیث
جبرئیل از آینده خبر داشت و می‌دانست این روشنگری‌ها، عاقبت دل‌های لایقی خواهد یافت و نقش بی نظیری را در به ثمر رسانی امامت و محقق سازی هدف خلقت ایفا خواهد نمود.
پایگاه اسلام کوئست، برگرفته از مقاله «ابعاد شخصیتی حضرت زهرا»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۵/۱/۲۹.
