شرح دعای کمیل
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: دعای کمیل.
پرسش: در مورد شرح دعاي كميل توضيح دهيد؟
پاسخ: دعای کمیل از شور‌انگیزترین و پر‌محتواترین معارف اسلامی است که حضرت خضر آن دعا را به امیرالمؤمنین (علیه‌السلام) داده و آن حضرت به کمیل بن زیاد نخعی تعلیم نمودند. در این دعا بهترین روش برای تربیت فرد و جامعه بیان شده است.
یکی از سرمایه‌های گران‌قدر و بی‌مانند در فرهنگ
شیعه، برای راه‌یابی انسان‌ها به کمال واقعی،
دعا و راز و نیاز است که از زبان
پیامبر اسلام (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم) و
ائمه اطهار (علیهم‌السلام) نقل شده است.
دعای کمیل از شور‌انگیزترین و پر‌محتواترین معارف اسلامی است که
حضرت خضر (علیه‌السلام) آن دعا را به
امیرالمؤمنین (علیه‌السلام) داده و آن حضرت به
کمیل بن زیاد نخعی تعلیم نمودند. در این دعا بهترین روش برای
تربیت فرد و جامعه بیان شده است.
و در عظمت
سند این دعا همین بس که علمای رجال وقتی به کمیل می‌رسند، می‌گویند:
کمیل کسی است که دعای پرمحتوای معارف اسلامی از او مشهور است و از
زبان حضرت علی (علیه‌السلام) نقل شده است.
سید بن طاووس می‌گوید: کمیل
روایت می‌کند که روزی با مولای خود امیرالمؤمنین (علیه‌السلام) بودیم و درباره شب
نیمه شعبان سخن به میان آمد، حضرت فرمودند: هر کس این
شب را
احیا کند و دعای حضرت خضر (کمیل) را در این شب بخواند، البته دعای او مستجاب می‌گردد. وقتی حضرت به منزل برگشت، به خدمت آن حضرت رفته و در خواست آموزش دعای خضر کردم.
حضرت فرمود: ای کمیل این دعا را حفظ نما، در هر
شب جمعه یا در هر ماه و یا در هر سالی یک مرتبه آن را بخوان، تا از شر دشمنان در امان بمانی، روزیِ تو فراوان گشته و گناهانت آمرزیده شود.
معارف و معانی دعای کمیل، والاتر از آن است که در این مختصر بگنجد. برای همین فقط به چند محور اساسی آن اشاره می‌شود:
امیرالمؤمنین (علیه‌السلام) در ضمن نیایش، صفات برجسته
خداوند متعال را بیان می‌دارند؛ از جمله:
رحمت خدا همه
عالم را گرفته است، حرکت
جهان و قدرت موجودات همه از خداست و دیگران از خود قدرتی ندارند، همه چیز در مقابل خداوند فروتن هستند؛ زیرا که او
خالق، مدیر و
مدبر است، عزت داشتن در
دنیا به پست و مقام نیست؛ بلکه همه عزت‌ها از خداوند است که مولا می‌فرماید: «و بعزتک التی لا یقوم لها شیء».
همه غیر از خدا فناشدنی و آن‌چه ازلی و ابدی است، خداست. پس
انسان باید دل به نعمتی ببندد که ماندگار باشد و آن در حرکت به سوی خدا و رسیدن به کمال و نعمت‌های اخروی است. همه روشنایی‌های دنیا از نور خداست؛ یعنی خدا
نور است و غیر او ظهورات آن نور. از آن‌جا که بشر همواره سعی دارد از
تاریکی فرار کند و به سوی روشنایی که
آرامش و آسایش را همراه دارد گام بردارد، حضرت علی (علیه‌السلام) این انسان مشتاق به نور را راه‌نمایی کرده و می‌فرماید: از تو درخواست می‌کنم به نورت که همه چیز به سبب آن روشن می‌شود.
دیگر این‌که خداوند بخشنده است و غیر از او، کسی گناهان بنده را نمی‌بخشد؛ پس نباید به سوی غیر خدا تمایل پیدا کرد.
انسان از
خودشناسی به
خداشناسی می‌رسدغ یعنی وقتی خود را ضعیف دید و گفت: خدایا به ضعف جسمم رحم کن، به
فکر می‌افتد که او را یک قدرت قوی آفریده است؛ پس امیرالمؤمنین (علیه‌السلام) به ما می‌آموزد که اولاً: ضعیف هستیم، ثانیاً: نمی‌توانیم از سلطه و
حکومت الهی فرار کنیم و همیشه تحت قدرت خداییم.
امیرالمؤمنین به انسان‌ها می‌آموزد که گرفتاری‌های این دنیا که گاهی انسان را زمین‌گیر می‌کند خیلی کم‌تر و قابل تحمل‌تر است از بلاهای
آخرت؛ لذا انسانی که تحمل بلا و گرفتاری این دنیا را ندارد، خود را نباید از مسیر الهی دور نگه دارد و بداند که گرفتاری آخرت همیشگی و سخت است.
انسان‌ها برای رسیدن به خواسته‌هایشان راهکار مناسبی را
اختیار می‌کنند تا با شکست مواجه نشوند و حضرت امیر (علیه‌السلام) در این
دعا، راهکار مناسب برای رسیدن به هدف عالی را چنین بیان می‌دارد: «اللهم اغفرلی، خدایا
گناهان مرا ببخش».
پس راه اول،
توبه و
استغفار است؛
راه دوم:
شفیع قرار دادن خداست؛ یعنی خدایا مرا به غیر خودت وامگذار و خود دستم را بگیر؛
راه سوم: درخواست فروتنانه و با ادب است؛ یعنی خود را کوچک بداند و بگوید خدایا! من از تو درخواست می‌کنم مانند درخواست‌کننده‌ای که ذلیل و خوار و ندار است، سؤال کسی که گرفتار شده است و حاجتمند است.
راه چهارم: دیگر این‌که
عیب دیگران را بپوشاند تا خدا هم آبروی او را
حفظ کند؛ چراکه باید چیزی را که بر خود می‌خواهیم برای دیگران هم بخواهیم و انسان باید مواظب باشد
دنیا او را مغرور نکند؛ وگرنه انسان مغرور خود را کوچک نمی‌کند و از خدا عذرخواهی نمی‌کند.
راه پنجم: آداب دیگر دعا در کلام امیرالمؤمنین (علیه‌السلام)، امیدوار به رحمت خدا بودن وذ گریه کردن است که می‌فرماید: رحم کند به کسی که غیر از گریه سلاحی ندارد. پیروی از
احکام الهی و مخالفت با هوای نفس،
حسن ظن به خدا داشتن و
صلوات و سلام فرستادن بر
پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم) و
ائمه معصومین (علیهم‌السلام) است.
برای رسیدن به مقصود، باید از وسیله خوب استفاده کرد. حضرت علی (علیه‌السلام) در این دعای شریف،
یاد خدا بودن، کرم و بخشش الهی، خود دعا کردن و ... را بهترین وسیله برای رسیدن به
سعادت دنیا و آخرت معرفی می‌کنند.
انسان‌ها بعد از طی این مراحل در این دنیا آثاری را مشاهده می‌کنند که امیرالمؤمنین (علیه‌السلام) آن را چنین بیان می‌دارد:
تبدیل کردن
گناهان بنده به
حسنه و
ثواب، به وجود آوردن طعم شیرین
عبادت در دل دعاکننده، این‌که ذکرت را به من الهام کنی و توفیق
شکرگزاری به من عطا نمایی: «و ان توزعنی شکرک» و آثار فراوان دیگر.
در پایان، یادآوری این نکته لازم است که این نوشته قطره‌ای است از دریای معارف
دعای کمیل که باید با
تفکر در کلمه کلمه این
دعا به ژرفای این دریای بی‌کران نزدیک شد و برکاتش را در این دنیا و در آخرت مشاهده نمود تا به سعادت رسید که حضرت فرمود:
«و کُن اللهمّ بعزتّک لی فی کلِ الاحوالِ رؤفا و علیّ فی جمیع الامور عطوفا و...؛ خدایا! به عزت خویش قسمت می‌دهم در همه احوال برای من مهربان باش و در همه امور با من به عطوفت رفتار نما؛ چراکه من غیر از تو کسی را ندارم تا بخواهم مشکلاتم را حل کنم و ...».
۱. کلباسی، محمدرضا، انیس اللیل در شرح دعای کمیل، قم، نشر روح، سوم، ۱۳۶۲ ه.ش.
۲. زمردیان، احمد، علی و کمیل، تهران، امیرکبیر، ۱۳۶۱ ه.ش.
۳. انصاریان، حسین، شرح دعای کمیل.
۴. جعفر بن محمد باقر، اسرار العارضین.
سایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «شرح دعای کمیل»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۶/۰۵/۰۵.
