سید بن طاووس
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: سید بن طاووس، کتاب
مهج الدعوات و منهج العنایات، دعای صحیفه.
پرسش: آیا امکان دارد سید بن طاووس و کتاب
مهج الدعوات و منهج العنایات وی را معرفی کنید؟ و آیا
دعا ی «صحیفه» از این کتاب معتبر است؟
پاسخ: سید رضی‌الدین، علی بن موسی بن جعفر بن طاووس حسنی حلی، مشهور به
سید بن طاووس، از نوادگان
امام حسن مجتبی ـ علیه‌السلام ـ در روز پانزدهم
محرم سال ۵۸۹ ه.ق در شهر حله عراق به دنیا آمد و در سال ۶۶۴ هجری در سن ۷۵ سالگی در
شهر بغداد وفات نمود. یکی از تألیفات مهم سید بن طاووس، کتاب
مهج الدعوات و منهج العنایات است. ابن طاووس در هر موضوع از این کتاب، در نقل دعاها و حرزها، از پیامبر اکرم ـ صلی‌الله‌علیه‌وآله ـ شروع کرده و به
امام زمان ـ عجل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف ـ ختم نموده و پس از آن، از غیر
ائمه ـ علیهم‌السلام ـ هم مواردی نقل می‌کند.
به‌طور‌کلی
مهج الدعوات، یکی از کتاب‌های دعایی است که مورد اعتنا و اعتماد
علما ی
شیعه می‌باشد و شاید بتوان گفت که متن و محتوای تمام دعاهای آن منطبق با
قرآن و
سنت قطعی است.
سید رضی‌الدین، علی بن موسی بن جعفر بن طاووس حسنی حلی، مشهور به سید بن طاووس، از نوادگان
امام حسن مجتبی ـ علیه‌السلام ـ در روز پانزدهم محرم سال ۵۸۹ ه.ق در شهر حلّه عراق به دنیا آمد و در سال ۶۶۴ هجری در سن ۷۵ سالگی، در شهر
بغداد وفات نمود.
بدن شریفش را به نجف اشرف منتقل نموده و در حرم امیرالمؤمنین ـ علیه‌السلام ـ به
خاک سپردند.
جد هفتم ایشان، محمد بن اسحاق از سادات بزرگوار
مدینه محسوب می‌شد، وی به جهت زیبایی و ملاحتش به طاووس مشهور شده است.
پدر او، موسی بن جعفر نیز، از روات بزرگ
حدیث است که روایات خود را در اوراقی نوشته بود و بعد از او
فرزند ش سید احمد بن طاووس آنها را جمع‌آوری نموده و با نام
فرحة الناظر و بهجة الخاطر مما رواه والدی موسی بن جعفر تدوین و تنظیم نمود.
مادر او نیز دختر ورام بن ابی فراس بن حمدان، از بزرگان علمای امامیه بود. مادر پدرش نیز نوه شیخ طوسی است؛
و به همین خاطر سید گاهی می‌گوید:«جدی ورام بن أبی فراس»
و گاهی می‌گوید:«جدی الشیخ الطوسی».
آغاز تحصیلات سید بن طاووس در شهر حله بود که از محضر پدر و جد خود، ورام بن ابی‌فراس
علوم مقدماتی را آموخت. سید با درکی قوی و هوشی سرشار قدم در راه
علم نهاد و در این راه سعی و تلاش بسیار نمود.
سید بن طاووس در میان
علما و مردم زمان خویش از احترامی خاص برخوردار بود. او علاوه بر این‌که فقیهی نام‌آور بود، ادیبی گران‌قدر و شاعری توانا شمرده می‌شد، اگرچه شهرت اصلی او در
زهد و
تقوا و
عرفان اوست و اکثر تألیفات او در موضوع ادعیه و زیارات می‌باشد.
ابن طاووس که از محضر اساتید حله استفاده کافی و لازم را برده بود، برای استفاده از علمای دیگر شهرها به نقاط مختلف سرزمین‌های اسلامی از جمله بغداد، نجف،
کربلا، کاظمین، سامراء و خراسان سفر کرده و بهره‌های علمی فراوان برد.
سپس از بغداد به حلّه، زادگاه خویش مراجعت کرد.
در دوران اقامت ابن طاووس در بغداد از سوی خلیفه عباسی، المستنصر، پیشنهادهایی (مانند وزارت، سفارت و...) به او شد؛ اما سید هیچ‌یک را نپذیرفت و استدلالش برای
خلیفه چنین بود که «اگر من طبق مصلحت شما
عمل کنم، رابطه خویش را با خداوند قطع می‌نمایم و اگر طبق اوامر الهی و
عدل و انصاف حرکت کنم، خاندان تو و بقیه وزرا و سفرا و فرماندهان تو آن را تحمل نخواهند کرد و چنین خواهند گفت که علی بن طاووس با این رویه می‌خواهد بگوید اگر
حکومت به ما برسد، این‌چنین عمل می‌کنیم و این روشی است برخلاف سیره حکمرانان قبل از تو و مردود دانستن حکومت‌های آنهاست».
فرهنگ دعا در
دین مقدس اسلام جایگاهی ویژه دارد. این مطلب با سیری در موضوع کتاب‌های تألیف‌شده در
تاریخ اسلام و نسبت تعداد کتاب‌های ادعیه به بقیه موضوعات کاملاً مشهود است. به لحاظ اهمیت فراوانی که پیشوایان
معصوم ـ علیه‌السلام ـ برای دعا و نقش آن در زندگی
انسان قائل بوده‌اند، علمای بزرگواری همچون رضی‌الدین
سید بن طاووس علاوه بر توجه خاص به این موضوع، برای گسترش این فرهنگ پُربار تلاش فراوانی کرده‌اند.
یکی از تألیفات مهم سید ابن طاووس، کتاب
مهج الدعوات و منهج العنایات است.
این کتاب از آخرین تألیفات سید بن طاووس است که در سال ۶۶۲ ه.ق، یعنی دو سال قبل از وفات تألیف آن به پایان رسیده است.
موضوع
کتاب مهج الدعوات، دعاهایی است مربوط به حرزها، قنوت‌ها، تعقیبات
نماز و... .
سید بن طاووس، خود درباره این کتاب می‌گوید: «من در اوقاتی که به مداومت و مواظبت دعاها، انواع ریاضات بر خود قرار داده بودم از جمله حرزها، قنوت‌ها، حجب‌ها و دعاهای دیگر که از حضرت
پیامبر و ائمه اثنی‌عشر به سندهای معتبر روایت شده بود و همچنین از جمله مناجات‌ها و دعاهای متفرقه در کتاب‌ها قدری را که نخبه و خلاصه آنها بود و
کمال اعتماد بر آن داشتم، نقل نمودم و چون این قدر منتخب، همگی در رساله‌ها و کاغذهای متعدد نقل شده بود و پراکنده بودند و کسانی که جویای آنها هستند را چندان سود و بهره‌ای به‌آسانی حاصل و میسر نمی‌شود، به خواست و
یاری خدای تعالی همه آنها را در رساله‌ای جمع نمایم؛ زیرا هرگاه همگی در کتابی مجتمع و محفوظ باشند، از برای راغبانش سودمند و بهتر خواهد بود و دست‌رسی به آن آسان‌تر و نیکوتر و چون دعاهای انتخاب شده و جمع‌شده در این رساله به منزله
حیات و
روح نسبت به سایر دعاها و به منزله راه راست برای جویندگان دعاست، این رساله را به
مهج الدّعوات و منهج العنایات نامیدم و حرزها، قنوت‌ها، حجب و سایر دعاها را به ابواب و فصول از یکدیگر جدا و ممتاز نساخته؛ بلکه همگی آنها را ایراد نمودم به منزله یک بوستان که مشتمل باشد بر شکوفه‌های رنگارنگ و میوه‌های گوناگون و به منزله یک باغ باشد جهت رسیدن به محصول و ظفر یافتن به مقصود».
ابن طاووس در این
کتاب، تنها دعاهای مطلق را نقل کرده که اختصاص به زمانی خاص یا مکانی خاص ندارند. برخلاف کتاب‌هایی مانند
جمال الأسبوع بکمال العمل المشروع و
إقبال الأعمال که نظر به زمان و مکان‌های خاص دارند.
ابن طاووس در هر موضوع از این کتاب، از
پیامبر اکرم ـ صلی‌الله‌علیه‌وآله ـ شروع کرده و به امام زمان ـ عجل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف ـ ختم نموده و پس از آن از غیر
ائمه ـ علیهم‌السلام ـ هم مواردی نقل می‌کند.
ابتدای کتاب، حرزهای وارده از پیامبر اکرم ـ صلی‌الله‌علیه‌وآله ـ و امامان
معصوم ـ علیهم‌السلام ـ است و بعد از آن، دعاها و حرزهای هر یک از ائمه اطهار ـ علیه‌السلام ـ را به‌صورت مفصل ذکر کرده است. سپس دعاهای پیامبران گذشته به ترتیب آمده است.
سید در جای‌جای این کتاب شریف، دعاها و حرزهایی از خود با عنوان «دعاء ورد علی خاطری» نقل نموده است. همچنین دعاهایی به‌عنوان دعاهای متفرقه از کتاب‌های مختلف آورده است.
در پایان کتاب نیز، چند فصل پیرامون اوقات
استجابت دعا، صفات دعاکننده و... حُسن ختام کتاب گشته است.
سید رضی‌الدین بن طاووس، که قصدش تنها تهیه کتابی در ادعیه بوده، در برخی موارد سلسله سندهای دعاها و روایات را ذکر کرده و در موارد دیگر، سلسله سند دعاها و روایات نقل شده از ائمه اطهار ـ علیهم‌السلام ـ را حذف کرده و تنها به ذکر نام یک و یا دو راوی از
معصومان ـ علیهم‌السلام ـ اکتفا نموده است. البته در بسیاری موارد نام مأخذ و منبع دعا را هم آورده است.
درباره اعتبار
مهج الدعوات توجه به دو نکته ضروری است:
معتبر بودن و یا نبودن یک کتاب روایی برای خود اصولی دارد که در مباحث حدیث‌شناسی و کتاب‌شناسی به آن اشاره شده است؛ لذا چنین چیزی مقتضای این است که تک‌تک مطالب و روایات آن بررسی شود که جایش در این نوشته نیست؛
با این‌حال، به‌طور‌کلی
مهج الدعوات که از کتاب‌های ادعیه به حساب می‌آید، مورد اعتنا و اعتماد علمای
شیعه است و شاید بتوان گفت که متن و محتوای تمام دعاهای آن منطبق بر
قرآن و سنت قطعی است.
سید بن طاووس در کتاب
مهج الدعوات دعایی از
امام علی ـ علیه‌السلام ـ و آن حضرت از
پیامبر اکرم ـ صلی‌الله‌علیه‌وآله ـ نقل می‌کند که عبارات ابتدایی
دعا این است: «سُبْحَانَ اللَّهِ الْعَظِیمِ وَ بِحَمْدِهِ (تَقُولُ ثَلَاثَ مَرَّاتٍ) سُبْحَانَهُ مِنْ إِلَهٍ مَا أَمْلَکَهُ وَ سُبْحَانَهُ مِنْ مَلِیکٍ مَا أَقْدَرَه...»؛
این دعا به «صحیفه» نام‌گذاری شده است.
از جهت آن‌که
جبرئیل ـ علیه‌السلام ـ آن
دعا بر صحیفه‌ای نوشته بر پیامبر اکرم ـ صلی‌الله‌علیه‌وآله ـ نازل نمود.
دعای صحیفه از جهت محتوایی اشکالی ندارد؛ لذا می‌توان آن را به
امید ثواب خواند و إن‌شاء‌الله خواننده آن به ثوابش خواهد رسید.
پایگاه اسلام کوئست.
