حبطذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: حبط عمل.
پرسش: حبط
اعمال یعنی چه و چرا اعمال حبط می‌شود؟
پاسخ: کلمه حبط به معنای باطل شدن
عمل، و از تأثیر افتادن آن است و در
قرآن هم جز به عمل نسبت داده نشده، آنچه خدای تعالی درباره اثر حبط بیان کرده، باطل شدن اعمال انسان هم در
دنیا و هم در
آخرت است؛ پس حبط ارتباطی با
اعمال دارد؛ البته از جهت اثر آخرتی آنها.
[ویرایش]
یکی از مسائلی که پیرامون رابطه
ایمان و
عمل صالح با
سعادت اخروی، و متقابلاً، رابطه
کفر و عصیان با
شقاوت ابدی، مطرح می‌شود این است که: آیا رابطه هر لحظه ایمان یا کفر با نتیجه اخروی آن، و همچنین رابطه هر کار نیک و بد، با
پاداش و کیفرش قطعی و ثابت و تغییرناپذیر است یا قابل تغییر می‌باشد؟ مثلاً آیا می‌توان اثر
گناهی را با کار نیکی جبران کرد یا بالعکس، اثر کار نیکی را با گناهی از بین برد؟ و آیا کسانی که بخشی از
عمر خود را با کفر و عصیان، و بخش دیگری را با ایمان و
اطاعت سپری کرده‌اند، مدتی گرفتار کیفر و مدّتی دیگر برخوردار از پاداش خواهند بود، یا حاصل جمع جبری آنها، تعیین‌کننده خوشبختی یا بدبختی
انسان در
جهان جاودانی است؟ این مسأله در واقع، همان مسئله حبط و
تکفیر است.
[ویرایش]
«
حبط» در لغت به معنای باطل شدن است: «أحْبَطَ عَمَلَه: أَبطَلَه» عمل او را حبط کرد؛ یعنی
باطل و بی‌اثر کرد».
[ویرایش]
و در اصطلاح: «از بین رفتن پاداش عمل نیک، به دنبال گناهی که در پی آن عمل، انجام گرفته است».
[ویرایش]
حبط در
قرآن نیز به معنی از بین رفتن پاداش عمل نیک، استعمال شده است. «
لئِنْ أشْرَکْتَ لَیَحْبَطنَّ عَمَلُکَ وَلَتَکوُنَنَّ مِنَ الْخاسِرینَ»؛
«اگر
شرک ورزی حتماً اعمالت باطل و تباه خواهد شد و مسلّماً از زیان‌کاران خواهی بود».
علامه طباطبایی (رضوان الله) در
تفسیر المیزان، واژه حبط را «عمل بی‌أجر» معنا کرده‌اند
و در جایی دیگر به معنای «باطل شدن عمل و از تأثیر افتادن آن» به کار برده‌اند و افزوده‌اند که واژه حبط در قرآن جز به «عمل» نسبت داده نشده‌است.
[ویرایش]
اعمالی که باعث حبط اعمال می‌شوند:
خداوند علیم و قدیر مانند همه عقلا، کارهای نیک را جدا
محاسبه می‌کند و
پاداش می‌دهد و کارهای بد را نیز جداگانه
کیفر می‌دهد؛ مگر بعضی از
گناهان که باعث قطع کامل بنده از
بندگی می‌شود که قرآن و
روایات این
اعمال را: کفر، شرک،
قتل انبیا و اولیا، بی‌حرمتی و انکار
آیات انبیا و اولیا از روی
عناد،
لجاجت،
تعصب،
حسد، و انکار آخرت معرفی کرده است.
استاد
شهید مطهری پیرامون یکی از این آفت‌ها می‌نویسد:
«یکی دیگر از آن آفات، «جحود» به معنی ستیزه‌گری. با
حقیقت است؛ یعنی آدم، حقیقت را درک کند و در عین حال با آن مخالفت کند.
به عبارت دیگر، فکر و
اندیشه به واسطه دلیل و منطق
تسلیم گردد و حقیقت از نظر
عقل و چراغ اندیشه روشن گردد، اما
روح و
احساسات خودخواهانه و متکبرانه سرباز زند و تسلیم نشود. روحِ کفر، ستیزه‌جویی و مخالفت با حقیقت، در عین
شناخت حقیقت است ...
کافر از آن جهت کافر خوانده شده است که حالت عناد و انکار در عین ادراک کشفِ حقیقت در او هست و همین حالت است که موجب حبط است و آفت عمل
خیر به شمار می‌رود.»
[ویرایش]
ممکن است انسانی، عمل نیکی را با همه شرایط صحت انجام دهد، اما همین انسان نیکوکار، در برابر یکی از
اصول دین، لجاجت و عناد ورزد. در این صورت، آن عمل نیک به واسطه این عناد و لجاجت یا انحرافِ دیگر، از بین می‌رود و به خاطر آفت‌زدگی، پوچ و تباه می‌گردد؛ همچون بذری سالم که در زمین مساعد پاشیده می‌شود و حاصل هم می‌دهد، ولی قبل از این‌که مورد استفاده قرار گیرد دچار آفت می‌گردد و ملخ یا صاعقه آن را نابود می‌سازد.
قرآن کریم این آفت‌زدگی را «حبط» می‌نامد که اختصاص به
کفار هم ندارد و ممکن است اعمال نیک
مسلمانان نیز دچار حبط شود. ممکن است یک مسلمان، برای خدا به نیازمندی
صدقه بدهد و صدقه او قبول شود؛ ولی بعد آن را با منت گذاشتن یا نوعی آزار روحی نابود و تباه گرداند.
همان‌طور که در این آیه کریمه آمده است: «
یا اَیُّها الذَّینَ آمَنوا لاتُبطِلوا صَدَقاتِکُمْ بِالْمنِّ وَالاَذی»؛
«ای
مؤمنان! صدقه‌های خود را با
منت نهادن و آزار رساندن
باطل نکنید».
[ویرایش]
۱. معاد در قرآن، ج۵، آیت الله جوادی آملی.
۲. آموزش عقاید، آیت الله مصباح یزدی.
[ویرایش]
[ویرایش]
سایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «حبط»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۸/۰۵/۱۴.
