حبط
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: حبط عمل.
پرسش: حبط
اعمال یعنی چه و چرا اعمال حبط می‌شود؟
پاسخ: کلمه حبط به معنای باطل شدن
عمل، و از تأثیر افتادن آن است و در
قرآن هم جز به عمل نسبت داده نشده، آنچه خدای تعالی درباره اثر حبط بیان کرده، باطل شدن اعمال انسان هم در
دنیا و هم در
آخرت است؛ پس حبط ارتباطی با
اعمال دارد؛ البته از جهت اثر آخرتی آنها.
یکی از مسائلی که پیرامون رابطه
ایمان و
عمل صالح با
سعادت اخروی، و متقابلاً، رابطه
کفر و عصیان با
شقاوت ابدی، مطرح می‌شود این است که: آیا رابطه هر لحظه ایمان یا کفر با نتیجه اخروی آن، و همچنین رابطه هر کار نیک و بد، با
پاداش و کیفرش قطعی و ثابت و تغییرناپذیر است یا قابل تغییر می‌باشد؟ مثلاً آیا می‌توان اثر
گناهی را با کار نیکی جبران کرد یا بالعکس، اثر کار نیکی را با گناهی از بین برد؟ و آیا کسانی که بخشی از
عمر خود را با کفر و عصیان، و بخش دیگری را با ایمان و
اطاعت سپری کرده‌اند، مدتی گرفتار کیفر و مدّتی دیگر برخوردار از پاداش خواهند بود، یا حاصل جمع جبری آنها، تعیین‌کننده خوشبختی یا بدبختی
انسان در
جهان جاودانی است؟ این مسأله در واقع، همان مسئله حبط و
تکفیر است.
«
حبط» در لغت به معنای باطل شدن است: «أحْبَطَ عَمَلَه: أَبطَلَه» عمل او را حبط کرد؛ یعنی
باطل و بی‌اثر کرد».
و در اصطلاح: «از بین رفتن پاداش عمل نیک، به دنبال گناهی که در پی آن عمل، انجام گرفته است».
حبط در
قرآن نیز به معنی از بین رفتن پاداش عمل نیک، استعمال شده است. «
لئِنْ أشْرَکْتَ لَیَحْبَطنَّ عَمَلُکَ وَلَتَکوُنَنَّ مِنَ الْخاسِرینَ»؛
«اگر
شرک ورزی حتماً اعمالت باطل و تباه خواهد شد و مسلّماً از زیان‌کاران خواهی بود».
علامه طباطبایی (رضوان الله) در
تفسیر المیزان، واژه حبط را «عمل بی‌أجر» معنا کرده‌اند
و در جایی دیگر به معنای «باطل شدن عمل و از تأثیر افتادن آن» به کار برده‌اند و افزوده‌اند که واژه حبط در قرآن جز به «عمل» نسبت داده نشده‌است.
اعمالی که باعث حبط اعمال می‌شوند:
خداوند علیم و قدیر مانند همه عقلا، کارهای نیک را جدا
محاسبه می‌کند و
پاداش می‌دهد و کارهای بد را نیز جداگانه
کیفر می‌دهد؛ مگر بعضی از
گناهان که باعث قطع کامل بنده از
بندگی می‌شود که قرآن و
روایات این
اعمال را: کفر، شرک،
قتل انبیا و اولیا، بی‌حرمتی و انکار
آیات انبیا و اولیا از روی
عناد،
لجاجت،
تعصب،
حسد، و انکار آخرت معرفی کرده است.
استاد
شهید مطهری پیرامون یکی از این آفت‌ها می‌نویسد:
«یکی دیگر از آن آفات، «جحود» به معنی ستیزه‌گری. با
حقیقت است؛ یعنی آدم، حقیقت را درک کند و در عین حال با آن مخالفت کند.
به عبارت دیگر، فکر و
اندیشه به واسطه دلیل و منطق
تسلیم گردد و حقیقت از نظر
عقل و چراغ اندیشه روشن گردد، اما
روح و
احساسات خودخواهانه و متکبرانه سرباز زند و تسلیم نشود. روحِ کفر، ستیزه‌جویی و مخالفت با حقیقت، در عین
شناخت حقیقت است ...
کافر از آن جهت کافر خوانده شده است که حالت عناد و انکار در عین ادراک کشفِ حقیقت در او هست و همین حالت است که موجب حبط است و آفت عمل
خیر به شمار می‌رود.»
ممکن است انسانی، عمل نیکی را با همه شرایط صحت انجام دهد، اما همین انسان نیکوکار، در برابر یکی از
اصول دین، لجاجت و عناد ورزد. در این صورت، آن عمل نیک به واسطه این عناد و لجاجت یا انحرافِ دیگر، از بین می‌رود و به خاطر آفت‌زدگی، پوچ و تباه می‌گردد؛ همچون بذری سالم که در زمین مساعد پاشیده می‌شود و حاصل هم می‌دهد، ولی قبل از این‌که مورد استفاده قرار گیرد دچار آفت می‌گردد و ملخ یا صاعقه آن را نابود می‌سازد.
قرآن کریم این آفت‌زدگی را «حبط» می‌نامد که اختصاص به
کفار هم ندارد و ممکن است اعمال نیک
مسلمانان نیز دچار حبط شود. ممکن است یک مسلمان، برای خدا به نیازمندی
صدقه بدهد و صدقه او قبول شود؛ ولی بعد آن را با منت گذاشتن یا نوعی آزار روحی نابود و تباه گرداند.
همان‌طور که در این آیه کریمه آمده است: «
یا اَیُّها الذَّینَ آمَنوا لاتُبطِلوا صَدَقاتِکُمْ بِالْمنِّ وَالاَذی»؛
«ای
مؤمنان! صدقه‌های خود را با
منت نهادن و آزار رساندن
باطل نکنید».
۱. معاد در قرآن، ج۵، آیت الله جوادی آملی.
۲. آموزش عقاید، آیت الله مصباح یزدی.
سایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «حبط»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۸/۰۵/۱۴.
