علیم
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: قرآن، حدیث،
صفات الهی.
پرسش: عالم و علیم را در لغت و
قرآن و
حدیث توضیح دهید؟
صفت «علیم (دانا)»، فعیل به معنای فاعل از مادّه «علم» است که در اصل، بر نشانه یک شی‌ء (که با آن از غیر خود متمایز می‌گردد) دلالت می‌کند. عِلم، نقیض «
جهل» و به معنای «
معرفت» است. علم، یعنی
یقین. و «علیم» مانند «عالم»، کسی است که متّصف به
علم است.
در قرآن کریم، از علم خدا نزدیک به ۲۵۰ بار یاد شده و در احادیث نیز درباره
علم خدا فراوان سخن گفته شده است. در قرآن و احادیث، آفرینش موجودات جهان و نظم و به هم پیوستگی آنها و نیز قدرت مطلق خدا، از نشانه‌ها و دلایل علم مطلق خدا دانسته شده است.
از آن جا که صفت «علم» در آفریده‌ها نیز وجود دارد، احادیث برای روشن نمودن معنای علم الهی، به بیان تفاوت‌های علم خدا و علم آفریده‌ها پرداخته و همانند بودن آن دو را نفی کرده‌اند.
علم الهی، از صفات ذاتی خداست و در نتیجه، نوپدید، اکتسابی و از طریق ابزارها و ادوات نیست. علم خدا، مطلق و پایان ناپذیر است و خداوند به همه چیز از جمله کلّیات و جزئیات، احاطه علمی دارد. او حتّی قبل از وجود اشیا، به آنها علم دارد و تفاوتی میان علم او به اشیا پیش از موجود شدن و پس از موجود شدنشان، وجود ندارد.
خداوند، غیر از «
علم ذاتی»، علم دیگری نیز دارد که «علم فعلی» نامیده می‌شود. مقصود از علم فعلی، علومی هستند که در لوحی ثبت شده‌اند و از همین علم است که خداوند به فرشتگان و پیامبران عطا می‌کند و لوحی را که برخی علوم و رخدادهای آینده در آن ثبت شده، به آنان نشان می‌دهد. این علم، بر خلاف علم ذاتی، نوپدید، محدود و بَدا پذیر است. در بحث «
بداء» در
عدل الهی، به این مطلب، بیشتر خواهیم پرداخت.
حدیث‌نت، برگرفته از مقاله «عظیم» تاریخ بازیابی ۱۳۹۶/۳/۹.
