بخاری
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: بخاری.
پرسش: مطالبی از زندگی‌نامه (امام) بخاری بیان کنید.
پاسخ: ابوعبدالله، محمد بن اسماعیل بن ابراهیم بن مغیرة بن بردزیه، جعفی البخاری، از نام‌دارترین محدثان
اهل سنت است. وی به سال ۱۹۴ ه.ق در قریه "خرتنک" از قرای بخارا زاده شد و در همان دوران کودکی، پدرش را از دست داد. حافظه‌ای بسیار قوی داشت و از کودکی به حفظ و جمع‌آوری
احادیث همت گماشت. وی پس از اینکه از طرف استاد خود محمد بن یحیی ذهلی مورد
حسادت قرار گرفت، تکفیر و از جامعه طرد شد. ناگزیر نیشابور را ترک کرده و به بخارا رفت که در آنجا نیز مورد غضب دستگاه حاکم قرار گرفت. از آنجا قصد سمرقند داشت که در بین راه به قریه محل تولد خود رفت و چند روزی نگذشت که وفات یافت. آثار او را ۲۵ کتاب نقل کرده‌اند که مهم‌ترین آنها کتاب
صحیح بخاری است.
ابوعبدالله محمد بن اسماعیل بن ابراهیم بن مغیرة بن بردزیه، جعفی البخاری، از نام‌دارترین محدثان اهل سنت است.
نسبت وی به "جعفی" به این دلیل است که جد دومش، مغیرة از موالی "یمان جعفیِ" حاکم بخارا بوده و به دست وی
اسلام آورده است.
پدر مغیرة، بردزیه (کشاورز) زردشتی بوده و به همین
دین از
دنیا رفته است. بنابراین سخن یاقوت حموی که گفته است بردزیه به دست حاکم بخارا
مسلمان شده است، اشتباه است.
بخاری در ۱۳ شوال ۱۹۴ه.ق در قریه "خرتنک" از قرای بخارا زاده شد. در کودکی پدرش را از دست داد و مادرش سرپرستی او را به عهده گرفت.
صفدی و خطیب بغدادی نقل کرده‌اند که او در همان کودکی بینایی‌اش را از دست داد؛ ولی با دعای مادرش آن را بازیافت.
به گفته خطیب بغدادی، بخاری، حافظه‌ای بسیار قوی داشت و از کودکی در بخارا مشغول تحصیل شد و از ده سالگی به حفظ و
جمع‌آوری حدیث پرداخت.
یازده ساله بود که اشتباه استادش "ذهلی" را درباره سند روایتی تصحیح کرد و تعجب او را برانگیخت. بنا بر آنچه در منابع اهل سنت آمده است، مصاحبان او احادیثی را که نوشته بودند، بر مبنای آنچه وی از حفظ می‌خواند، تصحیح می‌کردند.
در شانزده سالگی کتاب‌های ابن مبارک (متوفی ۱۸۲ه.ق) و کبع بن جراح (متوفی ۱۹۷ه.ق) را از بر کرد و در همان سال، همراه مادرش به
حج رفت و برای فرا گرفتن
حدیث در مکه ماند.
در هجده سالگی در
مدینه منوره (کنار قبر
پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌وآله) کتاب «
قضایا الصحابة و التابعین و اقاویلهم» را تألیف کرد. گفته شده است، بخاری در جست‌وجوی حدیث سفرهای طولانی کرد.
او مدتی در نیشابور جلسه حدیث داشته که
جمعیت انبوهی در مجلس او شرکت می‌کردند. ظاهراً همین امر
حسادت «محمد بن یحیی ذهلی» (از اعاظم اهل حدیث و استاد بخاری) را برانگیخت و موجب دشمنی‌اش با
بخاری گردید."
ذهلی و اکثر متکلمان به قدیم بودن لفظ قرآن قائل بودند و مخالفان خود را مرتد می‌دانستند؛ اما بخاری، به مخلوق بودن لفظ
قرآن قائل بود؛ از‌این‌رو به بددینی (
انحراف از دین) متهم، و شرکت در مجلسش ممنوع شد. تمام شاگردانش جز مسلم و احمد بن مسلمه از گردش پراکنده شدند و او ناگزیر از نیشابور به بخارا رفت. وی مدتی در بخارا ماند و مجلس حدیث تشکیل داد.
خطیب بغدادی نقل می‌کند که خالد بن احمد ذهلی، حاکم شهر، او را برای بیان حدیث به قصر خویش دعوت کرد؛ اما بخاری نپذیرفت و گفت: من
علم را خوار نمی‌کنم و آن را به در خانه مردم نمی‌برم، اگر حاکم چیزی از علم نیاز دارد، باید در
مسجد یا در خانه من حاضر شود. همین امر باعث بدبینی دستگاه حاکم به او شد که سرانجام به تبعید او انجامید.
اهالی سمرقند، در نامه‌ای او را به شهر خود دعوت کردند، بخاری دعوت آنها را پذیرفت و به سمت سمرقند حرکت کرد و چون به زادگاهش در دو فرسنگی سمرقند رسید، به منزل خویشاوندان خود دعوت شد و در شب پنج شنبه، عید فطر سال ۲۰۶ه.ق وفات کرد و در همان‌جا به خاک سپرده شد.
اهل سنت، در
فضایل بخاری بسیار
سخن گفته‌اند تا جایی که برخی ادعا کرده‌اند که در علم حدیث، کسی داناتر از بخاری نیست.
«مسلم» گفته است: من شهادت می‌دهم که مانند او در
دنیا وجود ندارد.
بخاری از امامان
شیعه علیهم‌السلام، با واسطه یا بدون واسطه، به‌ندرت حدیث نقل کرده است و در
کتاب صحیح خود فقط ۲۹ حدیث از
امام علی و نیز احادیثی اندک از
امام حسن و
امام باقر علیهم‌السلام روایت کرده است.
به عقیده محققان، نمی‌توان بخاری را پیرو یکی از
مذاهب چهارگانه اهل سنت یا مذاهب مشهور دیگر دانست؛ در واقع او مسلک فقهی خاصی داشت و به رأی خود
اجتهاد می‌کرد؛ هر‌چند برخی
پیروان مذاهب کوشیده‌اند او را تابع مذهب خود معرفی نمایند و از جمله، «سبکی» نام او را در کتاب خود در شمار علمای
شافعی و «قاضی ابن ابی‌یعلی» در زمره علمای حنبلی آورده‌اند.
۲۵ کتاب را از آثار او شمرده‌اند که معروف‌ترین آنها، عبارتند از:
۱.
تاریخ کبیر در احوال ۴۰ هزار راوی حدیث؛
۲.
تاریخ صغیر؛
۳.
الضعفاء الصغیر؛
۴. کتاب
الکنی؛
۵. کتاب
خلق افعال العباد (در رد فرقه جهمیه)؛
۶.
الأدب المفرد فی الحدیث؛
۷.
قضایا الصحابة و التابعین و اقاویلهم؛
۸.
تفسیر بخاری؛
۹.
الجامع الصحیح (صحیح بخاری)؛
این کتاب در نزد اهل سنت اهمیت و اعتباری خاص دارد. به ادعای برخی، همه امت اسلامی در این امر اتفاق نظر دارند که صحیح‌ترین کتاب بعد از
قرآن مجید «
صحیح بخاری» و سپس «صحیح مسلم» است؛ ولی بعضی از بزرگان اهل سنت به نقد این کتاب مبادرت کرده و انتقادات محکمی به آن وارد نموده‌اند.
از جمله «حافظ دارقطنی» انتقادات متعددی به «
صحیح بخاری» وارد کرده است که بیشتر متوجه رجال اسناد بخاری است؛ از جمله:
احادیثی که با دو سند یا بیشتر نقل شده‌اند و یک
سند نسبت به دیگری، راویان بیشتری دارد یا به‌جای بعضی
راویا ن، اشخاص دیگری ذکر شده‌اند.
احادیثی را نقل نموده است که بعضی از راویان آنها مورد طعن
هستند.
منفردات بعضی راویان مورد انتقاد را نقل کرده است (روایاتی که غیر از این راویان، کسی دیگر آنها را نقل نکرده است).
انتقاداتی نیز از جانب علمای شیعه بر بخاری وارد شده است که بعضی از آنها، عبارتند از:
انتقاد اول، نقل نکردن حدیث از طریق امامان شیعه و فرزندان آنهاست. با آنکه او دست‌کم با دو تن از
ائمه طاهرین (
امام هادی و
امام عسکری (علیهم‌السلام)) هم عصر بوده است، ولی تنها احادیث معدودی از
امام علی و امام مجتبی و
امام محمدباقر علیهم‌السلام نقل کرده است. در مقابل، روایاتی از
خوارج و نواصب، نظیر عکرمه، عمربن خطان و عروه (که حتی بسیاری از محدثان اهل سنت آنها را جرح کرده‌اند) در اسناد حدیث بخاری آمده است و از آنجا که امامان
شیعه، افرادی ناشناخته نبودند و شاگردان آنان به‌ویژه شاگردان امام باقر ـ علیه‌السلام ـ و
امام صادق علیه‌السلام در حجاز و عراق فراوان بودند، بخاری تنها نام ۲۰ تن از رجال شیعه را آورده است.
با اینکه روایاتی که
راویان اهل سنت و شیعه از پیامبر اکرم ـ صلی‌الله‌علیه‌وآله ـ درباره
اهل بیت علیهم‌السلام نقل نموده‌اند، در دیگر کتاب‌های حدیثی اهل سنت فراوان است
وجود راویان مجهول و ساختگی در سندهای روایات
بخاری و پذیرش احادیث مجعول، از دیگر انتقادهای علمای
شیعه است
از دیگر انتقادها، تقطیع یا تکرار تعداد بسیاری از احادیث است.
عدم تقید به نقل
الفاظ احادیث و نقل به معنی کردن، که این کار موجب دخالت برداشت‌ها و اجتهاد‌های فردی ایشان در
احادیث می‌شود.
پایگاه اسلام کوئست.
