جمع‌آوری حدیث
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: حدیث ، صدر
اسلام .
پرسش: جمع‌آوری حدیث در صدر اسلام به چه صورت صورت گرفت؟
پاسخ: آنچه مسلم است جمع حدیث رسماً، از
قرن دوم هجری شروع شده به این شرح که:
عمر بن عبدالعزیز به این فکر افتاد حدیث را جمع کند. در موطأ نقل می‌کند که به ابوبکر بن محمد حزمی نوشت حدیث را جمع کن که می‌ترسم
علم علما نابود شود.
سیوطی این سخن را در تنویر الحوالک از موطأ و نیز از تاریخ اصفهان (ابونعیم اصفهانی) نقل می‌کند.
منتها ابونعیم، این‌سان می‌نویسد: کتب عمر بن عبدالعزیز الی الافاق: انظروا حدیث رسول الله فاجمعوه. این شخص
قاضی مدینه در زمان سلیمان بن عبدالملک و عمر بن عبدالعزیز بوده و چون
خلافت عمر از سال ۹۹ تا سال ۱۰۱ ه است، قهراً ضبط
احادیث در آغاز قرن دوم هجری خواهد بود.
از ابن عبدالبر نقل شده: هنگامی که عمر بن عبدالعزیز درگذشت،
ابوبکر نامبرده کتبی در حدیث نگاشته بود.
ولی از این مجموعه اثری نیست و ممکن است به‌واسطه کوتاهی دوران خلافت عمر بن عبدالعزیز (دو سال و ۵ ماه) اینکار به آخر نرسیده باشد.
ذهبی در حوادث سال ۱۴۳ می‌گوید: در این سال بود که در
مکه و
مدینه علما شروع به تدوین
حدیث نمودند.
بعضی
نوشته‌اند، اول کسی که به امر ابن عبدالعزیز جمع احادیث نمود، ابن شهاب زهری (محمد بن مسلم) عالم
حجاز و شام بوده است.
ابونعیم می‌نویسد: عمر بن عبدالعزیز به تمام نقاط دستور کتابت و ضبط احادیث را صادر نمود.
این کار که قبلاً توسط مکتب
حضرت باقر (ع) (۵۷ ـ ۱۰۴) و به دستور آن جناب در میان شاگردان
امام متداول شده بود، با بخشنامه
خلیفه تعمیم یافت و در حوزه‌های درس حدیث کم‌کم نوشتن و کتابت مرسوم گردید و جمعی از پیشوایان علمی آن عصر خود به جمع و تدوین حدیث پرداختند و درنتیجه در بلاد اسلامی به آن دانش معروف شدند؛ از این جماعت:
۱. ابن جریج متوفای ۱۵۰ هجری در مکه؛
۲. محمد بن اسحق متوفای ۱۵۱ هجری در مدینة السلام (
بغداد )؛
۳. مالک بن انس متوفای ۱۶۹ هجری در مدینه یا ۱۷۹ (تقریب التهذیب) و سعید بن ابی‌عروبه
متوفای ۱۵۶ هجری در بصره؛
۴. حماد بن سلمه (ابو سلمه) متوفای ۱۷۶ هجری در بصره؛
۵. ربیع بن صبیح
متوفای ۱۶۰ هجری در بصره؛
۵. سعید بن ابی عوانه متوفای ۱۵۶ هجری در
بصره ؛
۶. سفیان ثوری متوفای ۱۶۱ هجری در
کوفه ؛
۷. اوزاعی متوفای ۱۵۶ هجری در
شام ؛
۸. معمر متوفای ۱۷۵ هجری در
یمن ؛
۹. ابن مبارک متوفای ۱۸۱ هجری در
خراسان ؛
۱۰. لیث بن سعد متوفای ۱۷۵ هجری در
مصر ؛
۱۱. زیاد البکائی متوفای ۱۸۳ هجری در کوفه؛
۱۲. ابن عیاش متوفای ۱۹۳ هجری در کوفه؛
۱۳. سفیان بن عیینه متوفای ۱۹۸ هجری در
مکه .
و هشیم در واسط و جریر بن عبدالحمید در ری، اشتهار داشتند.
گرچه سال وفات ابن جریج از دیگران پیشتر است، ولی به تصریح ابن حجر (در شرح صحیح بخاری) ربیع بن صبیح اقدم
جامعین حدی ث است.
ابوطالب مکی در قوت القلوب گوید: این مؤلفات پس از سال‌های ۱۲۰ یا ۱۳۰ ق نوشته شده است.
ذهبی در حوادث سال ۱۴۳ ق نوشته: در این زمان علمای اسلامی شروع به تدوین حدیث،
فقه و
تفسیر نمودند.
بعضی گفته‌اند اقدام این کتب، کتاب ابن جریج در آثار و تفاسیر است و سپس کتاب معمر بن راشد صنعانی است که در آن سنن را مبوبا آورده و از آن پس موطأ مالک.
جمع دیگری نیز به
حدیث اشتغال داشتند که وفاتشان از سال دویست هجری متأخر است. از این جمله‌اند: الامام الشافعی متوفای ۲۰۴ در مصر؛ واحدی ۲۰۷ ق در بغداد؛ ابن نافع صنعانی ۲۱۱ق در یمن؛ عبدالله بن عبدالحکیم ۲۱۴ ق در مصر؛ عبدالله بن مسلمه ۲۲۱ ق در بصره؛ کاتب واقدی ۲۳۰ ق در بغداد و یحیی بن معین ۲۳۳ ق در مدینه.
منبع: علم الحدیث، کاظم مدیر شانه‌چی، ص ۲۹.
پایگاه حدیث نت.
