فلسفه استفاده از واژه «کل» در برخی دعاها
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: عمومیت دادن در دعاها، دعا کردن، واژه «کل»، اجابت دعا.
پرسش: فلسفه استفاده از واژه «کل» در دعای ماه مبارک رمضان چیست؟
پاسخ: عمومیت دادن در دعاها و دعا کردن برای دیگران در منابع اسلامی ـ اعم از قرآن (مثل آیاتی که با ربّنا شروع می‌شود) و روایات ـ بسیار آمده است؛ فلسفه عمومیت دادن را نیز خود پیشوایان معصوم (علیهم‌السلام) بیان فرموده‌اند و آن این است که این‌گونه دعا کردن زودتر به هدف اجابت می‌رسد. به دیگر بیان، اسلام دینی است اجتماعی که پیام‌ها، دستورها، احکام و عبادات آن متوجه همه مردم است و در واقع می‌خواهد با این‌گونه پیام‌هایش، روح اجتماع را زنده کنند؛ مثلاً دستور به نماز جماعت، نماز جمعه، حج، خمس، زکات و ... و حتی در دعا کردن برای دیگر برادران و خواهران، اجتماعی بودن خود را به نمایش گذاشته است.
بدون
شک انسان در مکتب
اسلام، از جایگاه والایی برخوردار است و در واقع اگر انسانیت
انسان زنده نگه داشته شده، در سایه دین خدا، مخصوصاً
دین مبین اسلام است.
قرآن کریم که کتاب آسمانی ماست، ارزش‌ها و امتیازات فراوانی برای انسان بیان می‌کند که به عنوان نمونه به چند مورد از آن‌ها اشاره می‌شود:
۱. مسجود
فرشتگان الهی است.
۲. ظرفیت علمی انسان بزرگ‌ترین ظرفیتی است که یک مخلوق می‌تواند داشته باشد.
۳.
فطرت انسان، خداشناس است و در عمق
وجدان خود به خدای خویش آگاهی دارد.
۴. او
مختار آفریده شده است.
البته سرزنش‌هایی هم متوجه آنان شده است؛ از قبیل این‌که «انسان بسیار
ظالم و کفران‌کننده نعمت‌های الهی است»
و این سرزنش‌ها به بُعد طبیعی و مادی انسان برمی‌گردد و اصل در انسانیت انسان، همان بعد مجرد اوست که او می‌تواند با اختیاری که دارد، استعدادهای بعد مجرد خویش یا بعد مادی‌اش را به
فعلیت برساند.
با وجود این امتیازات و خوبی‌هایی که انسان دارد، به کار بردن واژه کل در دعاها ناظر به ارزش‌گذاری به انسان نیست؛ مخصوصاً اگر این توهم در ذهن انسان برسد که پس انسان، محور همه هستی است و در واقع یک نوع
تفکر انسان‌گرایی و اومانیستی در ذهن انسان پدید آید؛ البته انسان دارای
ارزش بسیار والایی است؛ ولی نه در آن حد که به انسان‌محوری بگراییم و خود همین دعاها که گفت‌وگوی با خداست یک نوع ارزش برای انسان به حساب می‌آید؛ زیرا مگر کم است که یک موجود ناقص
فقیر با یک موجود کامل در حد اعلی و غنی و ... گفت‌وگو کند و همه خواسته‌هایش را بدون دغدغه و بی‌پرده به او بگوید.
برای بیان فلسفة کاربرد واژة «کل»، ناگزیر از بیان مقدمه‌ای هستیم و آن این‌که
دعا نوعی ارتباط است میان انسان و
خداوند و این ارتباط با خداوند آدابی دارد که در کتاب‌ها مفصل بیان شده است.
یکی از آداب و شرایط دعایی که به مورد
اجابت می‌رسد این است که برای
مؤمنان دیگر نیز دعا کنند، در واقع بعد از حمد و ثنای الهی و
صلوات بر محمد و آلش (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) مهم‌ترین بُعد دعا این است که برای دیگران دعا کنند، در حقیقت این نوع از دعا، همه مرزها، حصارها و قیدها را می‌برد و یک انسان
مسلمان با یک امت بزرگ اسلامی در طول
تاریخ و در روی
زمین، ارتباط برقرار می‌کند؛ همان‌گونه که صلوات بر محمد و آل او، انسان را با
ولایت آسمانی مرتبط می‌سازد.
تعمیم دعا برای مؤمنان، محبوب خداوند است و آن دعا را اجابت می‌کند؛ زیرا وقتی انسان برای همه دعا می‌کند، خداوند یا همه را رد می‌کند یا بعضی را رد و بعضی دیگر را قبول و یا همه را قبول می‌کند، او کریم‌تر از آن است که همه را رد کند.
این نوع از دعا کردن در
کتاب خدا و
روایات معصومین (علیهم‌السلام) مورد تأکید زیادی واقع شده است و هم‌چنین آمده است که خداوند ثواب صاحب دعا را به عدد هر مؤمنی که دعایش شامل او شود،
حسنه می‌دهد و هر مؤمنی که این دعا شاملش شود،
روز قیامت برای او
شفاعت می‌کند.
از
امام صادق (علیه‌السلام) نقل شده که
رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم) فرمود: هیچ مؤمنی نیست که برای
مؤمنین و
مؤمنات دعا کند، جز این‌که خداوند مثل آن‌چه را که برای آن‌ها دعا کرده است، از جانب هر مؤمن و مؤمنه‌ای که در گذشته از اول
آفرینش یا کسانی که در آینده می‌آیند تا روز قیامت، باز می‌گرداند و در روز
قیامت که دستور برسد فلان شخص را به
جهنم ببرید، مؤمنین و مؤمنات عرض می‌کنند، خدایا این شخص در
دنیا برای ما دعا می‌کرد، شفاعت ما را در
حق ایشان قبول نما، خداوند هم شفاعت آن‌ها را در حق دعاکننده قبول می‌کند و او از رفتن به
آتش نجات می‌یابد.
جالب این‌جاست که این‌گونه دعا کردن و تعمیم دادن به همه مؤمنان در دعاهای وارده از
معصومان (علیهم‌السلام) فراوان به چشم می‌خورد که یک نمونه آن، دعای وارده در
ماه رمضان است که بعد از نمازهای واجب یومیه خوانده می‌شود.در
صحیفه مبارکه سجادیه که دعاهای
امام سجاد (علیه‌السلام) است، دعاهای زیاد با این شیوه آمده؛ مثلاً دعای هفدهم، نوزدهم و دعای بیست و هفتم که
امام برای مرزداران کشورهای اسلامی دعا می‌کنند و ... .
پس عمومیت دادن در دعاها و دعا کردن برای دیگران در منابع اسلامی ـ اعم از
قرآن (مثل آیاتی که با ربّنا شروع می‌شود) و
روایات ـ بسیار آمده است؛ فلسفه عمومیت دادن را نیز خود پیشوایان معصوم (علیهم‌السلام) بیان فرموده‌اند و آن این است که این‌گونه دعا کردن زودتر به هدف اجابت می‌رسد.
به دیگر بیان،
اسلام دینی است اجتماعی که پیام‌ها، دستورها، احکام و عبادات آن متوجه همه مردم است و در واقع می‌خواهد با این‌گونه پیام‌هایش، روح اجتماع را زنده کنند؛ مثلاً دستور به
نماز جماعت،
نماز جمعه،
حج،
خمس،
زکات و ... و حتی در دعا کردن برای دیگر برادران و خواهران، اجتماعی بودن خود را به نمایش گذاشته است.
۱. آیت‌الله بیوک خاتمی زنجانی، دعا از دیدگاه قرآن و روایات، ائمه ـ علیهم السلام ـ، چ ۱، ۱۳۷۹ ش.
۲. آیت‌الله حایری شیرازی، انسان‌شناسی، شفق، قم، چ ۳، ۱۳۷۸ ش.
۳. آیت‌الله عبدالله جوادی آملی، نسبت دین و دنیا، ص۵۲-۵۸، اسراء، چ ۲، ۱۳۸۱ ش.
سایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «فلسفه استفاده از واژه «کل» در برخی دعاها»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۷/۰۶/۲۵.
