زیدیّه
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: زیدیه.
پرسش: لطفاً در مورد عقاید زیدیه ـ به‌ویژه الحوثی‌ها ـ اطلاعات کاملی ارائه فرمایید.
پاسخ: فرقه زیدیه منسوب به زید بن علی است که او گرچه خود را
امام نمی‌دانست، اما قیام برای خون‌خواهی مظلومان
عاشورا موجب شد که پیروانش وی را به‌عنوان امام پنجم می‌شناسند و به همین دلیل
زیدیه نامیده می‌شوند. زید بن علی که فردی بسیار شجاع و اهل
علم و دانش بود، در سال ۱۲۲ یا ۱۲۱ ه.ق در دوران
خلافت هشام بن عبدالملک اموی بر ضد حکومت ظلم و جور امویان در کوفه
قیام کرد و با جمع کثیری از یارانش به شهادت رسید.
قبل از پرداختن به سؤال لازم است نخست تاریخچه‌ای کوتاه از
شخصیت و
زندگی زید بن علی و قیام‌های زیدیه جهت
شناخت بهتر این فرقه بیان کنیم.
فرقه زیدیه منسوب به زید بن علی است که او گرچه خود را امام نمی‌دانست، اما قیام برای خون‌خواهی مظلومان عاشورا موجب شد که پیروانش وی را به‌عنوان امام پنجم بشناسند که به همین دلیل زیدیه نامیده می‌شوند. زید بن علی فردی بسیار شجاع و اهل
علم و
دانش بود، او در سال ۱۲۲ یا ۱۲۱ ه.ق
در دوران خلافت هشام بن عبدالملک اموی بر ضد حکومت
ظلم و جور امویان در کوفه قیام کرد و با جمع کثیری از یارانش به شهادت رسید.
عقاید زید بن علی ـ علیه‌السلام ـ (قیام و خروج علیه ظالمان در هر شرایطی و ...)، سبب شد علی‌رغم این‌که خودش مدعی
امامت نبود، اما پیروانش او را امام بدانند و پس از شهادتش در کوفه و عراق، ایران و یمن دست به قیام علیه حکومت‌های وقت بزنند و حکومت‌های زیدی تشکیل دهند.
از مهم‌ترین و معروف‌ترین حکومت زیدی‌ها در ایران که با آمدن یحیی بن عبدالله به دیلم و بعد از شهادت وی توسط عباسیان در سال ۲۵۰ ه.ق شکل گرفت، می‌توان به قیام حسین بن علی معروف به داعی کبیر اشاره کرد.
یحیی بن حسین رهبر فرقه هادویه در سال ۲۸۴ ه.ق در صعده یمن توانست با ترویج مذهب هادویه، حکومت زیدی تشکیل دهد. حکومت زیدی‌ها بر یمن همراه با افت و خیزهایی تا استیلای عثمانیان وجود داشت تا این‌که سقوط عثمانی‌ها، زمینه را برای حاکمیت مجدد آنها فراهم کرد و تا سال ۱۹۶۴ حکومت در دست زیدی‌ها بود تا این‌که در این سال اعلام جمهوری شد.
از‌این‌رو می‌توان گفت: زیدیه در
تاریخ اسلام، از چند جهت مورد توجه‌اند:
بخش مهمی از نهضت‌های شیعی ضد اموی ـ عباسی توسط زیدیان
رهبری شده است. قیام زید بن علی در کوفه، یحیی بن زید در خراسان، و....
دولت‌های معروف زیدی‌ها در تاریخ اسلام، عبارتند از:
ادریس بن عبدالله بن حسن بن امام حسن ـ علیه‌السلام ـ پس از حضور و شکست قیام شهید فخّ، به شمال آفریقا گریخت و با حمایت پاره‌ای از قبائل آن منطقه، دولت ادریسیان را در ۱۷۲ ه ق بنا نهاد. این دولت، تا سلطه دولت فاطمیان بر مغرب دوام یافت و از سال ۳۰۵ ه.ق تحت الحمایه دولت فاطمی شد و بالاخره در سال ۳۷۵ ه.ق کاملاً منقرض گردید.
این سلسله با داعی کبیر (از نوادگان زید) در ۲۵۰ ه.ق آغاز شد و مناطقی چون آمل، ساری و گرگان را دربر گرفت. پس از او داعی صغیر (م ۲۷۸ ه.ق) و ناصر اطروش (م ۳۰۴ ه.ق) و آخرین سلسله، حسن بن قاسم مقتول در ۳۱۶ ه.ق بود. بدین گونه سلسله
علویان طبرستان، شصت و اند سال ادامه یافت.
این سلسله، حدود هزار سال ادامه یافت.
زیدی‌ها در بسیاری از اعتقادات با شیعیان اثنی عشری مشترک هستند و مراسم
عاشور ا و جشن‌های
غدیر را به‌طور گسترده برگزار می‌کنند.
زیدیان از فرقه‌های مطرح در مذاهب اسلامی‌اند. آثار و نگاشته‌های عالمان زیدی، از قرن دوم هجری تاکنون، مجموعه‌ای مهم و قابل اعتنا در میراث اسلامی است.
«جارودیه»، «سلیمانیه» و «صالحیه» از جمله سه فرقه اصلی
زیدیه است که از آن فرقه‌های دیگری مانند «هادویه» و «قاسمیه» در یمن و «ناصریه» در ایران شکل گرفت.
چند باور مشترک بین تمام فرقه‌های زیدیه (جارودیه، سلیمانیه، صالحیه و...) دیده می‌شود که عبارتند از:
۱. باور به
عدل الاهی؛
۲. باور به
اختیار انسان و نفی
جبر؛
۳. تأکید بر اصل
امر به معروف و
نهی از منکر؛
۴. اعتقاد به
امامت امامان
علی علیه‌السلام، حسن ـ علیه‌السلام ـ و حسین ـ علیه‌السلام؛
۵. امامت پس از
امام حسین علیه‌السلام، در فرزندان
امام حسن علیه‌السلام یا امام حسین ـ علیه‌السلام ـ است؛
۶. دعوت و قیام، از شرایط «امام» است (علاوه بر شرایط عمومی چونان:
عدالت، دانایی دینی و...). این نکته، از اصول بسیار مهم در
تفکر سیاسی زیدیه است؛
۷. باور به ظهور
مهدی عجل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف؛
۸. نفی
تقیه (کتمان مذهب و باور دینی).
تفاوت عقاید زیدیان، چشمگیر است. اگر باورهای فوق، حلقه مشترک «مذهب زیدیه» است. اختلافات عقاید زیدیان بسیار گسترده و فراوانند؛ از جمله:
آیا امامت
امام علی علیه‌السلام به نص صریح
پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله بوده است؟ در میان زیدیان، فرقه جارودیه این دیدگاه را دارند؛ اما برخی فرقه‌های دیگر زیدیه، چنین باوری را ندارند (فرقه بتریه یا صالحیه و...).
آیا امامت مفضول با وجود افضل مجاز است؟ پاسخ فرقه‌های زیدیه، به این پرسش یکسان نیست.
جارودیه آن را پذیرا نیستند؛ اما فرقه‌های بتریه (یا صالحیه) و یا فرقه سلیمانیه آن را می‌پذیرند.
آیا تعدد امام، در زمان واحد مجاز است؟ این پرسش، به‌ویژه در شرایط استقرار دولت‌های متعدد زیدی جدی‌تر مطرح شد، و موافقان و مخالفان به نامی داشت و دارد.
مهدی منتظَر چه کسی است؟
در‌حالی‌که در مواردی فرقه‌های زیدیه، تحت شرایط سیاسی ـ اجتماعی به ظهور مهدی باورمند شده بودند، عده‌ای آن را بر
نفس زکی ه (محمد بن عبدالله بن حسن بن امام حسن) و یا حسین بن قاسم عیانی (م ۴۰۴ ه.ق) و ... تطبیق نمودند در مورد حسین بن قاسم (که از امامان علوی یمن بود) فرقه‌ای به نام حسینیه در یمن به وجود آمد که تا چندین قرن دوام داشت و معتقد بودند که او مهدی موعود است و....
اما بخش عمده‌ای از فرقه‌های زیدیه اعتقاد دارند که مهدی عجل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف هنوز به
دنیا نیامده است و در آینده ظهور خواهد کرد.
مورد دیگر، اعتقاد به
رجعت و خصایل خاص امامان است؛ در‌حالی‌که پاره‌ای از فرقه‌های زیدیه چونان جارودیه، به رجعت و یا
علم غیب و خصال منحصر در امامان، باورمندند. برخی دیگر از فرقه‌های زیدی چنین باوری را ندارند.
از مجموع نکات فوق، می‌توان دریافت که در میان فرقه‌های زیدی، «فرقه جارودیه» به
شیعه دوازده امامی (امامیه) نزدیک‌ترند. شیعیان زیدی یمن، به این گرایش زیدی متصل هستند.
رهبر سیاسی و فکری این گروه سید حسین حوثی فرزند بدرالدین (رهبر مذهبی زیدیه صعده) است که افکاری نزدیک به شیعه جعفری اثنا عشری دارد. گرچه به عللی فعلاً رهبری سیاسی گروه حوثی بر عهده برادر ایشان عبدالملک حوثی است، اما هنوز هم از نظر فکری از افکار حسین حوثی ارتزاق می‌کنند.
یکی از یمنی‌ها که اخیراً از
وهابیت به
تشیع گراییده، مصاحبه‌ای انجام داده که در آن زیدی‌های حوثی را معرفی می‌نماید و از آن‌جایی که این پاسخ را جامع دیدیم، به بیان آن اکتفا می‌نماییم.
دکتر عصام العماد که اصالتی یمنی دارد، او یک وهابی بوده که به گفته خودش با تحقیق و مطالعه به شیعه جعفری روی آورده است. او از شاگردان رهبر جنبش، سید حسین حوثی است؛ اما می‌گوید که او را تاکنون ندیده و تنها نوار‌ها و ویدئو‌های او را شنیده و تماشا کرده است.
دکتر عصام العماد می‌گوید که سید حسین حوثی و به‌طور کلی حوثی‌ها تلاش دارند که شیعیان زیدی در یمن را به شیعه واقعی که همان شیعه اثنی عشری است، ترغیب کنند. او تأکید می‌کند که حکومت مرکزی یمن بر این عقیده است که راه شیعه جعفری از شیعه زیدی می‌گذرد و به همین علت با شیعیان زیدی برخورد کرده و تلاش می‌کنند تا آن را به آغوش سلفی‌ها بیندازند، در شرایطی که سید حسین حوثی و جنبش او درست برخلاف حکومت مرکزی یمن
عمل کرده و سعی کرده‌اند زیدی‌ها را به آغوش شیعه جعفری دعوت کنند. او تأکید می‌کند علی عبدالله صالح،
رئیس جمهور یمن از سوی عربستان حمایت می‌شود و اگرچه خودش یک شیعه زیدی است، اما از وهابیون و سلفی‌ها حمایت می‌کند.
از نظر ایدئولوژیک و اندیشه‌ای حوثی‌ها، حسین را رهبر می‌دانند؛ یعنی
اندیشه استراتژیک و ایدئولوژیک حوثی‌ها کلاً از کتب سید حسین گرفته شده است. حتی خود عبدالملک می‌گوید: هرچه ما داریم از برادر من، حسین داریم. از سال ۲۰۰۴ حمله نیروهای یمن به حوثی‌ها و به حسین آغاز شده است. مقصد اینها حسین است. اینها می‌گویند که ما داریم شاگردان سیدحسین را می‌کشیم. من خودم نوار‌های سیدحسین را شنیده‌ام و کتاب‌های او را خوانده‌ام. او سعی کرده که
سکوت شیعیان را بشکند. اینها ۳۰، ۴۰ سال ساکت بوده‌اند.
می‌توانیم بگوییم که حوثی‌ها اثنی‌عشری هستند، اصلاً هر کتابی که در صعده (محل حوثی‌ها) هست، کتب جعفریه است و هیچ
کتاب زیدیه در آنجا نیست. در همه کتاب‌خانه‌های رسمی و شخصی و خانگی همه جا کتب جعفری است.
الان زیدی‌های یمن واقعاً از ته دل از حوثی‌ها حمایت می‌کنند. گرچه اعتقاد دارند که حوثی‌ها از لحاظ عقیدتی جعفری شده‌اند یا به‌سوی جعفری‌ها گرایش پیدا کرده‌اند. الان
جنگ با سلفی‌ها و بعثی‌هاست. حتی اسماعیلی‌ها هم از حوثی‌ها حمایت می‌کنند.
حوثی‌ها در واقع بازوی مسلح شیعیان مظلوم استان شیعی‌نشین صعده هستند که در برابر تهاجمات دولت مرکزی دفاع می‌کنند.
حوثی‌ها و در رأس آنها، عبدالملک الحوثی بر این موضوع تأکید دارند که استان شیعه‌نشین صعده، جزئی از خاک یمن است و آنها به‌هیچ‌وجه قصد جدایی از آن کشور را ندارند.
اختلاف دیدگاه سیاسی با حکومت مرکزی در مورد آمریکا و
اسرائیل، بی‌توجهی دولت به وضعیت خاص استان صعده و انجام نشدن اقدامات عمرانی از جمله مسائلی است که از سال‌های پس از وحدت یمن تاکنون همواره باعث درگیری حوثی‌ها با دولت شده است.
عبدالملک حوثی رهبر فعلی جنبش الحوثی به دلیل دارا بودن شخصیت قوی، با وجود برادر بزرگ‌ترش یحیی، به رهبری این جنبش برگزیده شد و از سال ۲۰۰۴ تاکنون توانسته است با کمک برخی هم‌فکران برادرش در شباب المؤمن، آن را
هدایت و رهبری کند.
وی سخن‌وری بسیار تواناست و با توجه به نفوذ پدرش بدرالدین که از ائمه مذهب جارودی (فرقه‌ای از زیدیه) است که احترام و نفوذ زیادی در یمن دارد، توانسته است بهره فراوانی ببرد. به گفته مخالفان الحوثی‌ها، تحولات فکری آنها باعث شده است که آنها در افکار و عقاید بسیاری با شیعه امامی احساس نزدیکی کنند و همین موضوع به‌عنوان نقطه اتهام آنها به‌عنوان حمایت فکری ایران نامیده می‌شود.
در کتابی باعنوان «
زیدیه در یمن» با برخی عقاید جاری در بین زیدیه به مخالفت برخاسته و همین موضوع باعث شد که بسیاری از رهبران
زیدیه به مخالفت با او برخیزند.
پسرش حسین الحوثی نیز با تأثیرپذیری از افکار پدرش بر موارد مشترک با
شیعه دوازده امامی تأکید کرده بود و این باعث شد که عده‌ای با او به دشمنی بپردازند.
برای مطالعات تکمیلی در موضوع زیدیه‌شناسی در زمینه «زیدیه» می‌توانید به نوشته‌های زیر مراجعه کنید:
۱.
زیدیه، تاریخ و عقاید، مهدی زمانیان و سید علی موسوی‌نژاد، نشر ادیان، ۱۳۸۶.
۲.
تاریخ فرق اسلامی، حسین صابری، ج ۲، انتشارات سمت، ۱۳۸۳.
۳.
دولت زیدیه در یمن، حسن خضیری احمد، احمد بادکوب، پژوهشکده حوزه و دانشگاه، ۱۳۸۰.
برای مطالعات تفصیلی‌تر، سه حوزه منابع معرفی می‌شوند:
أ. کتاب‌ها و نگاشته‌هایی که در زمینه فرق و مذاهب اسلامی، نوشته شده‌اند؛ مانند:
مقالات الاسلامیین،
ملل و نحل،
فرق الشیعه ،
المقالات و الفرق،
الفصل و... .
ب. کتاب‌ها و مقالات که در خصوص «زیدیه» نوشته شده‌اند و از آن جمله:
ـ الزیدیه قراءة فی المشروع و بحث عن المکوّنات، عبدالله بن محمد حمیدالدین، صفاء، ۱۴۲۴؛
ـ الزیدیه فی موکب التاریخ، جعفر سبحانی، دارالاضواء.
ـ الزیدیه نظریه و تطبیق، علی بن عبدالکریم الفضیل شرف‌الدین، بیروت، ۱۴۱۲.
ج. کتاب‌ها و آثار مؤلفان زیدی مذهب: در دهه‌های اخیر، آثار فراوانی از مؤلفان زیدیان ـ چه در یمن و چه در کشورهای دیگر ـ به چاپ رسیده است. پاره‌ای از آن را در
تراث الزیدیة (سید علی موسوی نژاد، مرکز ادیان و مذاهب ۱۳۸۴)
مؤلفات الزیدیة (سید احمد حسینی اشکوری، مکتبه نجفی مرعشی، قم ۱۴۱۳) و ... . می‌توان دید.
پایگاه اسلام کوئست.
