راه‌های مقابله با نفس اماره و شیطان
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: نفس اماره،
شیطان.
پرسش: راه‌های مقابله با نفس اماره و شیطان چیست؟
پاسخ: تفکر،
عزم،
مشارطه و
مراقبه و
محاسبه و
مواخذه، معالجه مفاسد
اخلاقی، داشتن استاد، استفاده از
ایام الله،
همنشینی با خوبان،
رفق و
مدارا و
دعا و
توسل از عوامل مبارزه با نفس اماره و شیطان است.
یک سال دیگر از عمر گذشت جوانان رو به پیری و پیران رو به
مرگ پیش می‌روند. در این یک سال می‌دانیم چقدر
تحصیل کرده و درس خوانده‌ایم لکن راجع به
تهذیب نفس، مقابله با نفس اماره چه کرده‌ایم و چه قدم مثبتی برداشته‌ایم تا نیرو و
اراده جوانی هست می‌توان
هواهای نفسانی را از خود دور ساخته و به جنگی سخت با نفس و شیطان رفت چرا که قلب
جوان لطیف و ملکوتی است و انگیزه‌های فساد در آن ضعیف می‌باشد لیکن هر چه سن بالاتر رود ریشه
گناه در قلب قوی‌تر و محکم‌تر گردد تا جایی که کندن آن از دل ممکن نیست.
و برای پیروزی در این میدان و غلبه بر نفس راه‌هایی است که ما به عمده آن‌ها می‌پردازیم.
شرط اول
مجاهده با نفس و حرکت به سوی
خداوند تفکر است یعنی انسان هر روز مقداری تفکر کند در اینکه آیا خداوند متعال که او را در این
دنیا آورده و تمام اسباب آسایش او را فراهم آورده، وظیفه ما در مقابل این همه لطف چیست؟ آیا تمام این الطاف برای
شهوات و هواهای نفسانی ما است یا مقصود دیگری در کار است؟ اگر انسان عاقل، لحظه‌ای فکر کند مقصود خداوند را می‌فهمد که همان
تزکیه و تهذیب نفس انسان می‌باشد.
یعنی تصمیم بر
ترک گناهان و انجام
واجبات بگیری تصمیم و اراده‌ای قاطع و سخت چرا که قدم در راهی نهادی که دارای مشکلات و سختی‌های زیادی می‌باشد که بدون
صبر و
عزم نمی‌توان به مقابله با آن‌ها برخواست و سالک و مجاهد بایست به حول و قوه خداوند چنان عزمی داشته باشد
که در مقابل همه مشکلات بایستد و بر آن‌ها فائق آید. حضرت
امام خمینی (ره) دراهمیت عزم از استاد خویش نقل کرده‌اند که ایشان عزم را جوهره انسانیت و میزان امتیاز انسان دانسته‌اند و فرموده اند بیشتر از هر چیز
گوش دادن به موسیقی، عزم و
اراده را ضعیف می‌کند.
این چهار عمل از اهمیت حیاتی برخوردار بوده و از لوازم سیر الی الله می باشد و از
حضرت امام موسی ـ علیه‌السلام ـ نیز نقل شده که فرموده‌اند: هرکس که هر روز یک بار اعمال خود را
محاسبه نکند از ما نیست.
مشارطه آن است که در اول روز شرط کند که امروز
گناهی انجام نخواهد داد و این مطلب را تصمیم بگیرد و معلوم است که یک روز گناه نکردن کاری است آسان و سهل و می‌توان به راحتی از عهده‌اش بر آمد.
پس از مشارطه باید وارد
مراقبه شوی یعنی در تمام مدت متوجه عمل به شرط خود باشی و پیوسته مراقب اعمال و احوال خود باشی تا مرتکب گناهی نشوی و اگر در دلت افتاد که مرتکب خلاف شوی بدان که این از شیطان است پس به آن
لعنت کن و به خداوند متعال پناه ببر.
و به همین حال مراقب باشی تا موقع محاسبه که آخر
شب وقتی اختصاص دهی و در آن وقت که به تمام کارهای شبانه روز خود رسیدگی نمایی و حساب
نفس را بکنی که در این روز مرتکب گناه شده یا نه.
اگر گناهی مرتکب نشده باشد شکر خدا کن و بدان که یک قدم پیش رفتی و منظور نظر الهی شدی و
امید است کار برای تو سهل و آسان شود و آن وقت است که اطاعت خداوند و
ترک معاصی برایت شیرین خواهد شد و اگر مرتکب گناه شده باشد باید خود را مواخذه کنی و از خداوند بخواهی و بنا بگذاری که فردا مردانه عمل کنی و به همین حال باشی تا خدای تعالی ابواب توفیق و
سعادت را بر روی تو باز کند.
بهترین علاج‌ها که علما
اخلاق و اهل سلوک برای معالجه مفاسد اخلاقی فرموده‌اند این است که هر یک از اخلاق‌های زشت را که در خود می‌بینیم در نظر بگیریم و بر خلاف آن تا مدتی مردانه اقدام کنیم، و بر ضد آن رذیله رفتار کنیم و از خدای تعالی در هر حال توفیق طلب کنیم مسلماً بعد از مدتی آن خُلق زشت رفع خواهد شد.
مثلا
بدخلقی با دیگران را در نظر بگیریم و در صدد برآئیم هر وقت ناملایمی پیش آمد و آتش
غضب شعله ور شد برخلاف نفس اقدام کرده عاقبت و نتیجه این خلق را متذکر شویم و در باطن شیطان را
لعن کنیم و ملایمت به خرج دهیم اگر چنین رفتار کنیم بعد از چند مرتبه آن خلق به کلی عوض شده و
خلق نیکو در وجودمان ساکن خواهد شد.
در زمینه تهذیب و تزکیه نفس و اصلاح اخلاق برنامه تنظیم کنید استاد برجسته در زمینه اخلاق برای خود معین نمایید. جلسه
وعظ و
پند و
نصیحت تشکیل دهید. بدون استاد (با واسطه و بی‌واسطه) نمی‌توان مهذب شد چطور شده برای هر
علم در دنیا استاد و مدرس لازم است لیکن علوم معنوی و اخلاقی که هدف بعثت
انبیاء و از لطیف‌ترین و دقیق‌ترین علوم است به
تعلیم و تعلم نیازی ندارد؟ (بدون معلم اخلاق، نتیجه حاصل نمی‌گردد).
برای
خودسازی و تهذیب ماه‌هایی همچون
رجب،
شعبان و ماه مبارک
رمضان فرصت بسیار خوبی است و در این ماه‌ها است که درهای رحمت الهی به روی بندگان باز و شیاطین در غل و زنجیر به سر می‌برند و اصلاح نفس در این ماه‌های مبارک آسان‌تر است.
از دوستی با رفقای بد و شرور دوری کن و دوستان خوب برای خودت انتخاب کن زیرا که صحبت با هرکس اثری عظیم در اتصاف به اوصاف او و تخلق به اخلاق او دارد. چرا که طبع انسان
دزد است و آنچه مکرر از دیگران ببیند اخذ می‌کند.
و همچنین می‌توانی از دوستان خود، معایب خود را بپرسی و بهتر آنکه یکی از دوستان متدین و رازدار و مهربان را از میان ایشان اختیار کنی و با او
عهد نمایی که مراقب احوال تو باشد. تو را از معایب خبردار کند و چون تو را بر عیبی آگاه سازد
شاد و خوشحال گردی و در صدد رفع آن برآیی.
و این نیز از مهم‌ترین امور سلوک است چه اندک
غفلتی در این امر سبب می شود که علاوه بر آنکه سالک از ترقی و سیر باز می‌ماند بلکه برای همیشه به کلی از سفر زده خواهد شد. سالک در ابتدای سفر خود چون شور و شوق وافری دارد تصمیم می‌گیرد که اعمال عبادی زیادی انجام دهد و به هر عملی دست زند این طرز عمل علاوه بر اینکه مفید نیست زیان آور هم هست چون در اثر تحمیل اعمال زیاد بر نفس، نفس عکس العمل نشان داده و اعمال عبادی را پس می‌زند و دیگر میلی برای
عبادت در خود نمی‌یابد.
بنابراین سالک وقتی مشغول عبادت
مستحبی است با آنکه میل و رغبت دارد بایست دست از عمل بکشد تا میل و رغبت به عبادت در او باقی مانده همیشه خود را تشنه عبادت ببیند و به طور کلی عبادت موثر در سیر و سلوک فقط و فقط ناشی از میل و رغبت است.
و این اهم امور و تاثیر گذارترین آن‌هاست و به
جرات می‌توان گفت کسی بدون آن نمی‌تواند به مقصد برسد و آن اینکه در هر حال به خود امیدی نداشته باشی که از غیر خدای تعالی کاری بر نمی‌آید پس از خدای خود بخواهی که تو را در این راه دستگیری نماید و با عجز و زاری و در خلوت از خداوند متعال بخواه که تو را در این مقصد همراهی نماید و
رسول اکرم ـ صلی الله علیه و آله ـ و
آل بیت طاهرینش ـ علیهم‌السلام ـ را شفیع قرار ده که
خداوند به تو توفیق عنایت فرماید و در لغزشگاه‌هایی که هست تو را دستگیری نماید.
« قَد اَفْلَحَ مَنْ زَکّیها و قَدْ خابَ مَنْ دَسَّها»؛ که هر کس نفس خود را پاک و تزکیه کرده، رستگار شده و آن کس که نفس خویش را با
معصیت و گناه آلوده ساخته، نومید و محروم گشته است.
• تذكرة المتقين، حاج شيخ محمد بهاري همداني، نشر نهاوندي.
• چهل حديث، امام خميني (ره)، نشر موسسه تنظيم و نشر آثار امام خميني (ره)
• جهاد اكبر، امام خميني (ره)، نشر موسسه تنظيم و نشر آثار امام خميني (ره)
• رساله سير و سلوك منسوب به بحرالعلوم، مقدمه و شرح علامه تهراني، نشر علامه طباطبايي.
• رساله لب اللباب، علامه تهراني، نشر علامه طباطبائي.
سایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «راه‌های مقابله با نفس اماره و شیطان».
