رئوف و رحیم
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه سوره توبه، پیامبر، رئوف، رحیم.
پرسش چرا صفت رئوف و رحیم که در تمام
قرآن فقط برای
خداوند به‌کار رفته، در
آیه ۱۲۸
سوره توبه برای
پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله) استفاده شده است؟
پاسخ صفاتی نظیر گواه (
شهید)، حافظ، عالم، رئوف، رحیم و... صفات مشترک‌اند که به تناسب موصوف شدت و ضعف پیدا می‌کنند. بدیهی است که
علم و دانش بنده، نسبت به
علم خداوند قابل مقایسه نیست؛ اما
انسان همین که مقداری از علم بهره دارد، به او
عالم می‌گویند، و به خداوند نیز که تمام علوم در اختیار اوست، عالم گفته می‌شود.
درباره الفاظ و کلمات به نکاتی اشاره می‌کنیم:
الفاظ و واژه‌ها در تمام زبان‌ها و فرهنگ‌ها، عموماً کاربرد مشترک دارند، به‌ویژه هنگامی که
صفت واقع می‌شوند؛ ازاینرو در قرآن کریم الفاظ و کلماتی مشاهده می‌شود که از لحاظ مفهومی هم بر خداوند و هم بر
بندگان صدق می‌کند؛
نمونه‌هایی از صفات مشترک
مانند واژه «
شهید» که به‌معنای گواه و آگاه است. این واژه به تناسب آیه‌ای که در آن به‌کار گرفته شده، و به‌جهت بار معنایی که در‌بر‌دارد، هم بر خداوند
اطلاق شده است:
«
وَ اللَّهُ شَهیدٌ عَلی ما تَعْمَلُون؛!
و خداوند بر اعمالی که انجام می‌دهید
گواه است!» و هم بر بندگان خدا:
«
وَ اسْتَشْهِدُوا شَهیدَیْنِ مِنْ رِجالِکُمْ؛
و دو نفر از مردان (
عادل) خود را (بر این
حق)
شاهد بگیرید.»
این‌گونه است الفاظی مانند «
حفیظ» و «
علیم» که در سوره‌های
هود، («
إِنَّ رَبِّی عَلی کُلِّ شَیْ‌ءٍ حَفیظٌ»)
سبأ، («
وَ رَبُّکَ عَلی کُلِّ شَیْ‌ءٍ حَفیظ»)
و.... به عنوان
صفات خدا به‌شمار رفته، در‌عین‌حال در
سوره یوسف از صفات
حضرت یوسف (علیه‌السلام) هم دانسته شده است: «
قالَ اجْعَلْنی عَلی خَزائِنِ الْأَرْضِ إِنِّی حَفیظٌ عَلیم»،
(یوسف) گفت: «مرا سرپرست خزائن سرزمین (
مصر) قرار ده، که نگهدارنده و آگاهم.»
بنابراین
آیات این چنینی از نظر معنایی با هم در تنافی و تضاد نیستند؛ چرا‌که صفاتی نظیر گواه (شهید)، حافظ، عالم، رئوف و... صفات مشترک‌اند که به تناسب موصوف شدت و ضعف پیدا می‌کنند. بدیهی است که
علم و دانش بنده، نسبت به
علم خداوند قابل مقایسه نیست؛ اما
انسان همین که مقداری از علم بهره دارد، به او
عالم می‌گویند، و به خداوند نیز که تمام علوم در اختیار اوست، عالم گفته می‌شود:
«
إِنَّ اللَّهَ عالِمُ غَیْبِ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ إِنَّهُ عَلیمٌ بِذاتِ الصُّدُورِ؛
خداوند از
غیب آسمان‌ها و
زمین آگاه است، و آنچه را در درون دل‌هاست می‌داند.»
بنابراین هم خداوند رئوف و رحیم است و هم پیامبر خدا؛ چنان‌که در
آیه دیگر در وصف [[حضرت محمد|پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌وآله)] و
مؤمنان آمده است:
«
مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللَّهِ وَ الَّذینَ مَعَهُ أَشِدَّاءُ عَلَی الْکُفَّارِ رُحَماءُ بَیْنَهُم...»؛
محمد (صلی‌الله‌علیه‌وآله) فرستاده خداست و کسانی که با او هستند در برابر
کفار سرسخت و شدید، و در میان خود مهربان‌اند.
مخالفت
امام علی (علیه‌السلام) با این
آیه در منابع روایی نقل نشده است؛ بلکه برعکس، آن حضرت در موارد مختلف به این آیه
استدلال کرده‌اند؛ مانند آنچه را که در یکی از خطبه‌هایش بیان می‌کند:
«
قَالَ أَمَّا بَعْدُ فَإِنَّ اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی بَعَثَ مُحَمَّداً (صلی‌الله‌علیه‌وآله) بِالْحَقِّ لِیُخْرِجَ عِبَادَهُ مِنْ عِبَادَةِ عِبَادِهِ إِلَی عِبَادَتِه... وَ قَدْ بَعَثَ اللَّهُ (عَزَّ وَ جَلَّ) إِلَیْکُمْ رَسُولًا مِنْ أَنْفُسِکُمْ عَزِیزٌ عَلَیْهِ ما عَنِتُّمْ حَرِیصٌ عَلَیْکُمْ بِالْمُؤْمِنِینَ رَؤُفٌ رَحِیمٌ وَ أَنْزَلَ عَلَیْهِ کِتَاباً عَزِیزا...».
ازاینرو پرسش مطرح شده در مورد آیه: «
لَقَدْ جاءَکُمْ رَسُولٌ مِنْ أَنْفُسِکُمْ عَزیزٌ عَلَیْهِ ما عَنِتُّمْ حَریصٌ عَلَیْکُمْ بِالْمُؤْمِنینَ رَؤُفٌ رَحیمٌ»،
هیچ دلیل و سندی ندارد؛ زیرا در جای خود ثابت شده است که آیات و کلمات قرآن
وحی است («
وَ ما یَنْطِقُ عَنِ الْهَوی، إِنْ هُوَ إِلاَّ وَحْیٌ یُوحی»)
که بر پیامبر اسلام (صلی‌الله‌علیه‌وآله) نازل شده، و آن حضرت عین کلمات
وحی را بر
کاتبان املا می‌کرد و آنها می‌نوشتند.
۱. کلمات پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله) و وحی، ص۲۵۳.
۲. عبدالله بنابی‌سرح و تحریف قرآن، ص۷۲۰.
پایگاه اسلام کوئست، برگرفته از مقاله «رئوف و رحیم»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۵/۰۶/۱۸.
