• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

تقویت روحیه دینی دانش‌جویان

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف



کلیدواژه: روحیه دینی، دانش‌جویان.

پرسش: راهکارهایی در جهت تقویت روحیه دینی، در بین دانش‌جویان دانشگاه‌ها بیان کنید؟

پاسخ: برای تقویت و حفظ روحیه دینی دانش‌جویان لازم است محیط دانشگاه سالم و دور از هرگونه مظاهر فساد باشد. برای این هدف مهم، بهترین راهکار امر به معروف و نهی از منکر است. برای مقابله با مسائلی که محیط سالم دانشگاه را تهدید می‌کنند، باید ابتدا با اخلاق نیکو و رفتار مناسب تذکر دهیم و در صورت تأثیر نداشتن، وارد مراحل بعد شویم.

فهرست مندرجات

۱ - روحیه دینی پایین دانش‌جویان
۲ - تقویت بُعد شناختی (اقناع فکری)
       ۲.۱ - بیان کارکردهای روان‌شناختی و اجتماعی دین
       ۲.۲ - ارتباط دادن کشفیات علوم تجربی به خداوند
       ۲.۳ - تشویق به دین‌داری از سوی اساتید دانشگاه
       ۲.۴ - استفاده از اساتید قوی برای درس معارف
       ۲.۵ - برگزاری جلسات سخن‌رانی در شکل‌های تخصصی
       ۲.۶ - برگزاری جلسات پرسش و پاسخ
       ۲.۷ - برگزاری میزگرد
              ۲.۷.۱ - بیان یک نکته
       ۲.۸ - جمع‌آوری شبهات و فراهم آوردن پاسخ آن‌ها
       ۲.۹ - مکاتبه با مراکز پاسخ‌گو به شبهات دینی
       ۲.۱۰ - طراحی اجرای سیر مطالعاتی
       ۲.۱۱ - پخش نوارهای سخنرانی
       ۲.۱۲ - اجرای مسابقه کتاب‌خوانی
              ۲.۱۲.۱ - یادآوری یک نکته
       ۲.۱۳ - فراهم کردن فرصت‌های مشاوره
۳ - تقویت بعد عاطفی (اقناع روحی)
       ۳.۱ - تقویت روحیه دینی
              ۳.۱.۱ - تشکیل جلسات سخن‌رانی (جلسات وعظ)
              ۳.۱.۲ - کلام مقام معظم رهبری
              ۳.۱.۳ - کلام خداوند متعال
       ۳.۲ - برگزاری مراسم‌ در ایام ویژه
       ۳.۳ - برگزاری دعا
       ۳.۴ - برگزاری جلسات خودمانی با علما
       ۳.۵ - ترویج فرهنگ انتظار و مهدویت
       ۳.۶ - احیای فرهنگ ایثار و شهادت
۴ - تقویت و تصحیح رفتارها و برخوردها
       ۴.۱ - حدیثی از امام صادق
       ۴.۲ - نکات مهم
              ۴.۲.۱ - اصلاح خود
                     ۴.۲.۱.۱ - کلام امام خامنه‌ای
              ۴.۲.۲ - صداقت در گفتار و اعمال
              ۴.۲.۳ - رعایت ادب و تواضع در برخوردها
              ۴.۲.۴ - برخورد بزرگوارانه در برابر اشتباهات
              ۴.۲.۵ - جلوگیری از کارهای بد دیگران
       ۴.۳ - نرم‌خویی
۵ - سالم‌سازی محیط
       ۵.۱ - امر به معروف و نهی از منکر
۶ - پانویس
۷ - منبع


دانش‌جویانی که از روحیه دینی پایین برخوردارند یا فاقد این روحیه می‌باشند، به چند دسته عمده تقسیم می‌شوند:
۱. گروهی که فاقد بینش دینی هستند؛
۲. گروهی که نگرش غلط نسبت به دین دارند؛
۳. گروهی که با وجود داشتن نگرش صحیح، از انگیزه و انرژی کافی برخوردار نیستند؛
۴. گروهی که بر اثر برخوردهای نادرست و ناشایست، از دین زده شده‌اند و یا حداقل، تحت تأثیر برخورد مناسب قرار نگرفته‌اند که به مسائل دینی تمایل پیدا کنند؛
۵. گروهی که تحت تأثیر جوّ ناسالم و آلوده، روحیه دینی خود را از دست داده‌اند. بر این اساس برای تقویت روحیه دانش‌جویان راهکارهایی در چهار بخش ارائه می‌گردد:
أ. تقویت بُعد شناختی (اقناع فکری)؛
ب. تقویت بُعد عاطفی (اقناع روحی)؛
ج. تقویت و تصحیح رفتارها و برخوردها؛
د. سالم‌سازی محیط.


اساسی‌ترین، وسیع‌ترین، عمیق‌ترین و ماندگارترین تأثیری که می‌توان در جامعه‌ای به وجود آورد و به وسیله آن، زندگی عقلانی و انسانیِ افرادِ آن جامعه را متحول کرد، تأثیر در جهان‌بینی و ارزش‌گذاری و باور آن جامعه می‌باشد. تأثیر انبیا (صلوات‌الله‌علیهم‌اجمعین) در جامعه‌ها از این نوع بوده است؛ و جانشینان و پیروان آنان نیز باید فعالیتشان را در این کانون متمرکز نمایند.
[۱] مصباح یزدی، محمدتقی، جامعه و تاریخ از دیدگاه قرآن، ص۲۴۲، شرکت چاپ و نشر بین‌الملل سازمان تبلیغات اسلامی، ۱۳۷۸ ش.
تقویت روحیه دینی دانش‌جویان نیز از این رهگذر تأمین می‌شود. رشد فکری و علمی در مسائل دینی، مهم‌ترین عامل پرورش دین و ایمان به شمار می‌رود؛ لذا دین اسلام بر پرورش نیروی عقلانی افراد، تأکید فراوان نموده است.
برای تحقق این هدف باید رشد فکری دانش‌جویان را بالا برده و به آنان قوه تجزیه و تحلیل داده شود. راهکارهای تقویت این بُعد از این قرارند:

۲.۱ - بیان کارکردهای روان‌شناختی و اجتماعی دین

علاقه‌مندی به چیزی ارتباط زیادی به مفید بودن آن دارد. کسانی که به دین علاقه ندارند، احساس می‌کنند که دین در زندگی او نقشی ندارد. این در حالی است که در علم روان‌شناسی از راه تجربه فواید متعددی برای دین‌داری بیان شده است؛ از جمله این‌که دین‌داری سبب آرامش روان، سلامت روان، رضایت از زندگی، کاهش اختلافات، معنادار شدن زندگی، احساس شادی و نشاط در افراد می‌گردد. هم‌چنین در علم جامعه‌شناسی، نقش دین، کاهش بزه‌کاری و کاهش جرم است. این مطالعات، جنبه علم تجربی دارند. بیان این مسائل دانش‌جویان را زودتر قانع می‌سازد؛ زیرا آنان به سبب دانش‌جو بودن خود به مسائل علمی و تجربی به دیده مثبت نگاه می‌کنند.

۲.۲ - ارتباط دادن کشفیات علوم تجربی به خداوند

پیچیدگی‌هایی را که علم فیزیک، شیمی، زیست‌شناسی، فیزیولوژی و نجوم درباره عالم خلقت به دست آورده‌اند، می‌توان در ارتباط با خالق عالم مطرح کرد. و این اسرار و رموز عالم را ناشی از او دانست.

۲.۳ - تشویق به دین‌داری از سوی اساتید دانشگاه

اگر یک روحانی دانش‌جو را به دین تشویق کند، ممکن است تأثیر کمی داشته باشد؛ اما اگر اساتید دانشگاهی یعنی کسانی که در رشته‌های تجربی و ریاضی تخصص دارند، دانش‌جویان را به دین‌داری تشویق کنند و نکاتی را سر کلاس‌ها بیان کنند، بیش‌تر اثر دارد.

۲.۴ - استفاده از اساتید قوی برای درس معارف

در مورد تعیین و استفاده از استادهای قوی و دانشمند در زمینه معارف، نقش اساسی را مسئولین دانشگاهی دارند؛ ولی خود دانش‌جویان نیز در این زمینه، بدون نقش نمی‌باشند. به‌هرحال با توجه به سطح فکری دانش‌جویان، و اهمیت موضوع، باید اساتیدی برای تدریس در درس‌های معارف انتخاب شوند که دارای سطح بالایی از دانش دینی باشند. به عبارت بهتر متخصص در مسائل دینی باشند و بتوانند در زمینه‌های اعتقادی و کلامی، فقهی و اخلاقی و... پاسخ‌گوی دانش‌جویان باشند و مطالب صحیحی به آنان ارائه دهند.

۲.۵ - برگزاری جلسات سخن‌رانی در شکل‌های تخصصی

می‌توان در این جلسات از مبلغان و علمای حوزه علمیه استفاده کرد که دارای تخصص در رشته‌های خاصی مانند عقاید، تاریخ، فقه، قرآن، حدیث، اخلاق و.... هستند؛ مثلاً جلساتی در زمینه مسائل اعتقادی برگزار کنیم و از علمای متخصص در این زمینه دعوت کنیم تا دانش‌جویان مسائل خود را در این زمینه کسب کنند.

۲.۶ - برگزاری جلسات پرسش و پاسخ

برگزاری جلسات پرسش و پاسخ با حضور اساتید دینی (استفاده از پیشنهاد دانش‌جویان برای دعوت اساتید)

۲.۷ - برگزاری میزگرد

برگزاری میزگرد با کمک گرفتن از خود دانش‌جویان که برای آن‌ها نیز جذاب خواهد بود.

۲.۷.۱ - بیان یک نکته

در تمام مراحل بالا از افرادی که متخصص در دین نیستند، نباید استفاده شود و این‌که «دین‌دار بودن شخص به معنی داشتن تخصص در دین نمی‌باشد».

۲.۸ - جمع‌آوری شبهات و فراهم آوردن پاسخ آن‌ها

گاهی در زمینه‌های مختلف و به صورت سازمان‌دهی شده و به منظور سست کردن پایه‌های دینی دانش‌جویان، شبهاتی در سطح دانشگاه‌ها رواج پیدا می‌کند؛ به عنوان مثال، چندی پیش شبهاتی پیرامون حماسه عاشورا در سطح دانشگاه‌های کشور رایج گردید که آیت‌الله مصباح یزدی به پاسخ‌گویی آن شبهات پرداختند.
[۲] مصباح یزدی، محمدتقی، آذرخشی از آسمان کربلا، انتشارات مؤسسه امام خمینی (رحمة‌الله‌علیه).
(که غالباً نشر این شبهات از سوی افراد مغرض است؛ البته در بسیاری از موارد نیز ذهن جوالّ و تیز افراد دقیق به این شبهات توجه می‌کند).

۲.۹ - مکاتبه با مراکز پاسخ‌گو به شبهات دینی

فراهم کردن فرصت مکاتبه با مراکز پاسخ‌گو به شبهات دینی مانند نهاد رهبری در قم و همین مرکز.

۲.۱۰ - طراحی اجرای سیر مطالعاتی

طراحی اجرای سیر مطالعاتی به عنوان نمونه در طی برنامه‌ای منظم، کتب شهید مطهری مطالعه شود یا در زمان‌بندی مشخص، کتاب‌هایی با موضوع حجاب (به عنوان نمونه) مطالعه شود.
می‌توانیم به عالمان و متخصصان دینی مراجعه کنیم و ابهامات احتمالی را رفع نماییم.

۲.۱۱ - پخش نوارهای سخنرانی

پخش نوارهای سخنرانی در زمینه‌های معارف اسلامی و متناسب با نیاز.

۲.۱۲ - اجرای مسابقه کتاب‌خوانی

بهتر است در این زمینه مسابقات کتاب‌خوانی برگزار شود.

۲.۱۲.۱ - یادآوری یک نکته

در همه موارد بالا باید ظرفیت فکری دانش‌جویان مسائل مورد نیاز و مناسب، موضوع کار قرار گیرد.

۲.۱۳ - فراهم کردن فرصت‌های مشاوره

معرفی و فراهم کردن فرصت‌های مشاوره مکاتبه‌ای و حضوری.


برای تقویت روحیه مذهبی، غیر از مسائل شناختی (اقناع فکری)، تقویت بُعد عاطفی و اقناع روحی نیز لازم است. در رفتارهای انسان غیر از عوامل شناختی، عوامل دیگری به نام انگیزش‌ها و هیجان‌ها نیز نقش ایفا می‌کنند که عامل این انگیزش‌ها و هیجانات، احساسات و عواطف است.
[۳] مصباح یزدی، محمد‌تقی، آذرخشی از آسمان کربلا، انتشارات مؤسسه امام خمینی (رحمة‌الله‌علیه).


۳.۱ - تقویت روحیه دینی

بنابراین برای تقویت روحیه دینی دانش‌جویان، بعد عاطفی آنان نیز باید تقویت شود و آنان از نظر روحی نیز باید اقناع شوند. برای این قسمت نیز راهکارهایی پیشنهاد می‌شود:

۳.۱.۱ - تشکیل جلسات سخن‌رانی (جلسات وعظ)

معنای موعظه استفاده از عواطف انسان‌ها برای دعوت آنان به حق است.
[۴] آذربایجانی، مسعود، اخلاق اسلامی، ص۲۸۹، نشر معارف، ۱۳۸۰ ش.
موعظه، کلامی است که به دل نرمی و دقت می‌دهد، قَسْوَتْ را از دل می‌برد، خشم و شهوت را فرو می‌نشاند، هواهای نفسانی را تسکین می‌دهد، به دل صفا و جلا می‌دهد.

۳.۱.۲ - کلام مقام معظم رهبری

مقام معظم رهبری در رهنمودهایی که به دانش‌جویان داشته‌اند، فرمودند: «باید همیشه نصیحت شنید. همه باید بشنوید. هر وقت احساس کردید که دل و روحتان سنگین شده، مدتی آن لطافت را ندارید، میل به عبادت ندارید، میل به دعا ندارید، یک نفر را پیدا کنید، بگویید شما را نصیحت کند».
[۵] دانشگاه و دانش‌جو در آیینه رهنمودهای مقام معظم رهبری، ص۱۹۷، دفتر مقام معظم رهبری، مرکز چاپ و نشر سازمان تبلیغات اسلامی، ۱۳۷۶ ش.


۳.۱.۳ - کلام خداوند متعال

قرآن کریم نیز می‌فرماید: «با حکمت و ‌اندرز نیکو (موعظه) به راه پروردگارت دعوت کن».
بنابراین لازم است با دعوت از مبلغان محبوب، پرشور، جذاب و صادق، به جلسات سخن‌رانی و وعظ، رونق دوباره بخشیده شود.

۳.۲ - برگزاری مراسم‌ در ایام ویژه

برگزاری مراسم‌ در ایام ویژه و استفاده از مداحان خوب و معروف:
در این میان ایجاد و تعمیق محبت اهل بیت (علیهم‌السّلام) از اهمیت والایی برخوردار است؛ چراکه محبت آنان موجب معرفت آنان خواهد گردید.

۳.۳ - برگزاری دعا

برگزاری دعای کمیل و توسل و زیارت عاشورا:
مقام معظم رهبری در توصیه‌های خود به دانش‌جویان، آنان را به دعا و توسل و تضرع هوشمندانه و خردمندانه توصیه فرمودند.
[۷] دانشگاه و دانش‌جو در آیینه رهنمودهای مقام معظم رهبری، ص۲۰۶، دفتر مقام معظم رهبری، مرکز چاپ و نشر سازمان تبلیغات اسلامی، ۱۳۷۶ ش.


۳.۴ - برگزاری جلسات خودمانی با علما

جلسات خودمانی با علما (روحانیانی که دارای ویژگی جذب و روحیه مناسب باشند) مخصوصاً اگر روحانی بتواند در خوابگاه‌ها حاضر شود و طبق برنامه، هر شبی را با عده‌ای باشد و قسمتی از جلسه از دردودل‌های آن‌ها بشنود).

۳.۵ - ترویج فرهنگ انتظار و مهدویت

ترویج این فرهنگ با برنامه‌های متنوع؛ مانند: مسابقات کتاب‌خوانی، اهدای جزوه، اردو به جمکران و...).

۳.۶ - احیای فرهنگ ایثار و شهادت

با برنامه‌هایی مانند پخش فیلم‌های دفاع مقدس، شب خاطره، شب شعر، تجلیل از شهدا، اردو مناطق جنگلی و... .


اگر نگاهی به تاریخ صدر اسلام داشته باشیم، موارد فراوانی خواهیم یافت که افرادی به خاطر برخورد درست و رفتار مناسب به اسلام گرویده‌اند.

۴.۱ - حدیثی از امام صادق

بر همین اساس امام صادق (علیه‌السّلام) می‌فرمایند: «مردم را به غیر زبان (بلکه با کردار) خود به خیر و نیکی دعوت کنید».
[۸] کلینی، محمد بن یعقوب، اصول کافی، دفتر نشر و فرهنگ اهل بیت، ج۳، ص۱۶۲. (کتاب ایمان و کفر، باب راست‌گویی و ادای امانت).

در نقطه مقابل نیز افرادی را مشاهده می‌کنیم که به دلیل یک برخورد نامناسب و نادرست از متدینان، جزء دین‌گریزان شده‌اند.

۴.۲ - نکات مهم

در برخوردها با دانش‌جویان و امر به معروف و نهی از منکرها، حتماً باید به نکات زیر توجه گردد:

۴.۲.۱ - اصلاح خود

اول خودمان را اصلاح کنیم:

۴.۲.۱.۱ - کلام امام خامنه‌ای

مقام معظم رهبری در توصیه‌هایی در جمع تشکل‌های دانش‌جویی می‌فرمایند: «اول خودتان را اصلاح کنید، مراقب باشید گناه نکنید. بعد این مسؤلیت را نسبت به محیط دانش‌جویی و به کمیت عظیم دانش‌جویان احساس کنید».
[۹] دانشگاه و دانش‌جو در آیینه رهنمودهای مقام معظم رهبری، ص۱۱۰، دفتر مقام معظم رهبری، مرکز چاپ و نشر سازمان تبلیغات اسلامی، ۱۳۷۶ ش.


۴.۲.۲ - صداقت در گفتار و اعمال

در گفتار و در اعمالمان صادق باشیم.

۴.۲.۳ - رعایت ادب و تواضع در برخوردها

ادب و فروتنی در برخوردها و در گفتار، دل‌ها را به هم نزدیک می‌سازد و باعث تأثیر در دیگران می‌شود. گاهی اوقات، تأثیری که ادب و تواضع بر جای می‌گذارد، از ده‌ها استدلال بر‌نمی‌آید.

۴.۲.۴ - برخورد بزرگوارانه در برابر اشتباهات

برخورد کریمانه و بزرگوارانه در مقابل اشتباهات دیگران. (تقویت ابعاد مثبت استفاده از صفات مثبت اشخاص برای محو کردن صفات زشت آن‌ها).

۴.۲.۵ - جلوگیری از کارهای بد دیگران

جلوگیری از کارهای بد دیگران، با کارهای نیک. و عدم اجبار و فشار نسبت به مسائل دینی.
این کار باعث می‌شود کسی که با ما دشمنی دارد، همانند دوست صمیمی شود.

۴.۳ - نرم‌خویی

نرم‌خویی که از ویژگی‌های شخصیت پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) بود.


یکی از عوامل مهم شکل‌گیری شخصیت و تغییر انسان، شرایط گوناگون محیطی است.
[۱۵] آذربایجانی، مسعود، اخلاق اسلامی، ص۲۶۶، نشر معارف، ۱۳۸۰ ش.
محیط فاسد، زمینه فساد را برای افراد ایجاد می‌کند و محیط سالم، زمینه رشد و تعالی آن‌ها را.
[۱۶] نصری، عبدالله، مبانی انسان‌شناسی در قرآن، نشر بنیاد انتقالی به تعلیم و تربیت اسلام، ۱۳۶۱ ش.

بنابراین برای تقویت و حفظ روحیه دینی دانش‌جویان لازم است محیط دانشگاه سالم و دور از هرگونه مظاهر فساد باشد.

۵.۱ - امر به معروف و نهی از منکر

برای این هدف مهم، بهترین راهکار امر به معروف و نهی از منکر است. برای مقابله با مسائلی که محیط سالم دانشگاه را تهدید می‌کنند، باید ابتدا با اخلاق نیکو و رفتار مناسب تذکر دهیم و در صورت عدم تأثیر، وارد مراحل بعد گردیم.
[۱۷] اسلامی، سیدحسین، امر به معروف و نهی از منکر، نشر خرم، چاپ دوم، ۱۳۷۶ ش.



۱. مصباح یزدی، محمدتقی، جامعه و تاریخ از دیدگاه قرآن، ص۲۴۲، شرکت چاپ و نشر بین‌الملل سازمان تبلیغات اسلامی، ۱۳۷۸ ش.
۲. مصباح یزدی، محمدتقی، آذرخشی از آسمان کربلا، انتشارات مؤسسه امام خمینی (رحمة‌الله‌علیه).
۳. مصباح یزدی، محمد‌تقی، آذرخشی از آسمان کربلا، انتشارات مؤسسه امام خمینی (رحمة‌الله‌علیه).
۴. آذربایجانی، مسعود، اخلاق اسلامی، ص۲۸۹، نشر معارف، ۱۳۸۰ ش.
۵. دانشگاه و دانش‌جو در آیینه رهنمودهای مقام معظم رهبری، ص۱۹۷، دفتر مقام معظم رهبری، مرکز چاپ و نشر سازمان تبلیغات اسلامی، ۱۳۷۶ ش.
۶. نحل/سوره۱۶، آیه۱۲۵.    
۷. دانشگاه و دانش‌جو در آیینه رهنمودهای مقام معظم رهبری، ص۲۰۶، دفتر مقام معظم رهبری، مرکز چاپ و نشر سازمان تبلیغات اسلامی، ۱۳۷۶ ش.
۸. کلینی، محمد بن یعقوب، اصول کافی، دفتر نشر و فرهنگ اهل بیت، ج۳، ص۱۶۲. (کتاب ایمان و کفر، باب راست‌گویی و ادای امانت).
۹. دانشگاه و دانش‌جو در آیینه رهنمودهای مقام معظم رهبری، ص۱۱۰، دفتر مقام معظم رهبری، مرکز چاپ و نشر سازمان تبلیغات اسلامی، ۱۳۷۶ ش.
۱۰. فرقان/سوره۲۵، آیه۷۲.    
۱۱. مؤمنون/سوره۲۳، آیه۹۶.    
۱۲. رعد/سوره۱۳، آیه۲۲.    
۱۳. فصلت/سوره۴۱، آیه۳۴-۳۵.    
۱۴. آل‌عمران/سوره۳، آیه۱۵۹.    
۱۵. آذربایجانی، مسعود، اخلاق اسلامی، ص۲۶۶، نشر معارف، ۱۳۸۰ ش.
۱۶. نصری، عبدالله، مبانی انسان‌شناسی در قرآن، نشر بنیاد انتقالی به تعلیم و تربیت اسلام، ۱۳۶۱ ش.
۱۷. اسلامی، سیدحسین، امر به معروف و نهی از منکر، نشر خرم، چاپ دوم، ۱۳۷۶ ش.




سایت ‌اندیشه قم، برگرفته از مقاله «تقویت روحیه دینی دانش‌جویان»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۷/۰۲/۱۵.    



جعبه ابزار