تفاوت ذکر و ذن
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلید عنوان پیوند واژه: ذن،
ذکر،
اسلام،
ریلکسیشن،
آرامش روانی.
پرسش: چه رابطه ای بین ذن و ذکر در معارف ما وجود دارد آیا برای ریلکسیشن و آرامش روانی می توانیم از ذکر استفاده کنیم؟ لطفا توضیح دهید.
پاسخ: ذکر بر خلاف ذن نیازی
فطری بوده و ذاکر واقعی بین
خوف از
آتش و
رجاء از نجات به سر می‌برد در حالی که این حالت اگر در ذن وجود داشته باشد
متهم است به اینکه به ذن نرسیده است.
انسان در گستره
حیات خود همیشه و درهمه حال و در همه جا دنبال
لذت و آرامش است و همیشه از
درد،
رنج و
غصه و مشکلات زندگی می‌گریزد. پس نیاز فطری انسان به
اعتقاد علماء اخلاق و
روانشناسان جلب
منفعت و دفع
مضرّت یا دوری از حالات ناخوشایندی می‌باشد.
اصولا
هدف تمام موجودات کره
زمین آرامش همراه با لذت است. به طور مثال آن
حیوانی که از لانه بیرون می‌خزد و به دنبال
آب و
غذا حرکت می‌کند. یا انسانی که به
کار و فعالیت می‌پردازد همه و همه به دنبال یک چیز هستند وآن هم لذت و آرامش.
اما در این وادی انسان از پیچیده‌ترین موجوداتی است که برای آرامش خود راه‌های مختلف و پیچیده‌ای بر می‌گزیند عده‌ای رفتن به
رستوران و
غذای چرب و گرم را و عده‌ای داشتن
ویلاها و
قصرهای مجلل را و عده‌ای پوشیدن زیباترین لباس‌ها را و... که ما با
چشمان خود می‌بینیم. در این میان انسان‌هایی وجود داشته‌اند که با
بینش و
اندیشه‌های فطری و الهی که داشته‌اند و این کره خاکی و این
جانی که در بدنشان وجود دارد را
عاریه‌ای می‌دانند و
لاهوت و
ناسوت را از آنِ
پروردگاری یکتا و بی نیاز می‌دانند، به همین خاطر آرامش را فقط و فقط در گرو
پرستش و تبعیت از فرامین او می‌دانند و با یاد او دلشان آرام می‌گیرد. با توجه به مطالب گفته شده این سؤال مطرح می‌شود: به راستی چگونه آب را از
سراب بشناسیم و راه را از چاه تشخیص دهیم؟ تا از این وانفسای
اضطراب‌ها و
تشویش‌ها جان سالم به در بریم و به آرامش واقعی برسیم؟
نام یک
مکتب بودایی است که در
چین به وجود آمد و بعدها به
ژاپن آورده شد. این مکتب به تکیه بر قوای روحانی و درونی سعی در
تقویت قوای روحانی و رسیدن به آرامش مطلق را سفارش می‌دهد.
ذن را تشکیل شده از مراحلی می‌داند که ممکن است برای دیگران کاملاً بی‌معنی به نظر برسد اما شگفت‌انگیزترین حقیقت
تاریخ بشر این است که این کیش « بی معنی» در حدود هزار و پانصد سال رونق داشته و توجه علاقمندان زیادی از
خاور دور را به خود معطوف داشته است.
از این گذشته، هنوز تأثیر
روحی گسترده‌ای را به شیوه‌های گوناگون در ژاپن اعمال می‌کند. تنها همین حقیقت، ذن را نه تنها برای
دانشمندان بودایی بلکه برای تمام پژوهندگان
دین و
فرهنگ عمومی، موضوع
مطالعه باارزشی می‌کند، اما آن چه مهم است این است که در
نگرش ذن و بنابر سخن
دکتر سوزوکی ماشین و
انسان دو پدیده متضادند و به واسطه همین تضاد،
غرب درگیر و دار یک
تنش عظیم
روانی است. حقیقت ذن، ذره‌ای از آن منبع است که می‌تواند یک زندگی بی‌تفاوت، یکنواخت، پیش پا افتاده، مبتذل و بی‌تحرک را، به یک زندگی سرشار از
خلاقیت و
هنر اصیل درونی تغییر دهد.
اریک فروم در رابطه با ذن می‌گوید: ذن و
روانکاوی با نظریه
طبع انسان و با یک عمل سر و کار دارند که باید به
کامیابی او رهنمون شوند، ایشان با ضعیف دانستن روانکاوی و
روان درمانی غربی برای حلّ بحران معنویت به ذن شرقی اشاره می‌کند و گرایشات خود را به این روش و توجه دانشمندان غربی را به این مکتب شرقی انکار نمی‌کند.
در اصطلاح عام و کلی به معنای یاد کردن است وقتی در کلمات
مردم می‌شنویم می‌گویند ذکر خیر یا یاد ایام
جوانی مثلا یا ذکر نام، به معنای
یادآوری یا یاد کردن است.
اما از تعریف لغوی که بگذریم ذکر تعبیری است که در کلمات
عارفان با یاد کردن
حق تعالی که در ابتدا به تکرار اسم آن حضرت، و اقرار به
وحدانیت و در نهایت به
شهود وجود پر جودش در مظاهر ممکنات است، مرتبط می‌باشد.
ذکر به
قلب و
روح انسان
آرامش می‌دهد و
ریلکسیشن خستگی‌ها و تنش های جسمانی و
فشارهای روحی را مرتبط به
بدن را کم می‌کند که البته در کنار هم نتیجه خوبی دارند.
در مقایسه اجمالی ما به تشابهات ذکر و ذن می‌پردازیم از جمله این تشابهات این است که:
ذکر و ذن هر دو بر قوای نفسانی تأکید می‌کنند و آرامش فقط در شناختن انسان خودش را و به کار بردن اعمال و دستوراتی در جهت تقویت و در نتیجه آرامش دست پیدا می‌کنی هر دو مکتب برای دوری از پلیدی های ظاهری و
باطنی تاکید فراوانی می‌کنند و باعث عقب افتادن و
بحران معنویت را در جوامع بشری می‌دانند و فرد افتاده در منجلاب پلیدی‌ها و
گناهان را به شروع تدریجی
خود سازی و
تزکیه نفس از
زبان به
قلب و از قلب به سایر اعضا و از اعضا به
رفتار شخصی و اجتماعی
تشویق می‌کنند.
اما نکته مهمی که در اینجا مطرح است این است که هدف نهایی در ذن به آرامش رسیدن است. ذن
خدایی را که ما به آن معتقدیم را قبول ندارد و منفعت و لذت و آرامش روانی را آخرین نقطه می‌داند، در حالی که در
دین ما ذکر خود وسیله ارتباطی است و هدف میانی رسیدن به آرامش روانی است.
ولی ممکن است ذاکر از طریق ذکر
اضطراب خود را زیاد کند، زیرا در ذاکر به معنای واقعی اعتقاد به مبدأ و
معاد وجود دارد،
خوف از
جهنم وجود دارد و ذاکر واقعی بین خوف از
آتش و
رجاء از نجات به سر می‌برد و این حالت اگر در ذن وجود داشته باشد متهم است به اینکه به ذن نرسیده است، ولی ذاکر آن را می‌پسندد که جانان پسندد اصولا یاد حق و باری تعالی با سایر اعمال و رفتار ذاکر واقعی عجین شده است و هیچ تضادی و تعارضی وجود ندارد.
مومن واقعی که همان ذاکر به
تکامل رسیده است به
واجبات و
محرمات اعتقاد دارد و در رابطه با خود،
خدا و دیگران فرامین و دستورات الهی را انجام می‌دهد. ذاکر از موانع ذکر که باعث بر هم خوردن صفای درون و آرامش است مانند
رفاه زدگی، و توجه افراطی به
دنیا،
ظاهر بینی و جدی نگرفتن حیات،
دوستان گمراه، تسلط
شیطان بر
نفس،
آرزوهای دراز،
هوا پرستی،
غرور و
استکبار و... پرهیز می‌کند.
صاحبان مکتب ذن، ذن را امری فطری نمی‌دانند ولی ذکر نیازی فطری است. زیرا
روح کمال جوی انسان از آغاز
زندگی خود را برتر از این جهان ماده می‌داند و در ورای این حقایق نسبی، حقیقت مطلقی را می‌جوید که هستی و زیبایی مطلق باشد تا دل به او بندد و تنها خداست که در ورای این جهان مادی و از هر عیب و نقص مبرّی و شایسته
ستایش و
پرستش است. در نزد ذاکر همه موجودات و ذرات عالم به ذکر خدا مشغولند.
اما نتایج ذکر (به معنای اخص) یعنی
یاد خدا با بر زبان آوردن صفات و بر قلب جاری کردن عبارتند از:
استفاده درست از رهنمودهای
پیامبر، مقدمه
استغفار و
توبه، آسان شدن تشخیص حقیقت، سدّی در برابر
گناه، قوی شدن قوای روحی، آرامش دل، زنده شدن دل‌های مرده، عدم
عذاب دیگران به خاطر اهل ذکر، کلیدهای
آسمان و
زمین.
رستگاری و غفران و اجر عظیم.
آثار ترک ذکر نیز عبارتند از: زندگی مشقت بار،
نابینایی در
آخرت، تسلط شیطان،
خود فراموشی و
عذاب وجدان.
با توجه به مطالب بالا خواننده سطور خود به خوبی بر عمیق بودن و جامع و کامل بودن افق دید در حقیقت ذکر و ذاکر واقعی پی می‌برد و به این نکته واقف می‌شود که تنها آرامش موقت بدون در نظر گرفتن سایر جوانب از قبیل مبدأ و معاد و... کافی نیست و انسان، تشنه چیزی است که بتواند گذشته، حال و
آینده خود را با آن سیراب کند و آخرت را برای وی تضمین کند.
بنابراین با وجود سازمان روانی و
اعتقادات دینی و درونی به دلیل این که ذکر با سایر اعتقادات و اندیشه‌ها ارتباط وسیعی دارد و متون دینی ما هم بر یاد خداوند تاکید فراوانی کرده‌اند ذکر وسیله محکم و قابل اطمینانی است که به سوال اول بحث یعنی راه را از چاه و آب را از سراب تشخیص داده و ما را به خیر و
خوشبختی ابدی رهنمون می‌کند.
اندیشه قم.
